पश्चिम सेती चर्चाका ४२ वर्ष : चीनले होल्ड मात्रै गरेपछि भारतीयको हातमा, अब कसरी अघि बढ्छ काम ?

पश्चिम सेती चर्चाका ४२ वर्ष : चीनले होल्ड मात्रै गरेपछि भारतीयको हातमा, अब कसरी अघि बढ्छ काम ?

A+ A A-

पश्चिम सेती र सेती नदी–६ जलविद्युत् आयोजना परियोजना विकासको लागि फेरि एउटा सम्झाैता सरकारले गरेको छ । राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको रूपमा सूचीकृत पश्चिम सेती र सेती नदी–६ जलविद्युत परियोजना विकासका लागि विगत चार दशकदेखिको प्रयासले सार्थकता पाउन नसकेका बेला सरकारले अर्काे सम्झाैता गरेकाे हाे ।

लगानी बोर्डको ४७औँ बोर्ड बैठकले परियोजना विकास तथा लगानीको मोडालिटीका सम्बन्धमा अध्ययन गरी प्रतिवेदन पेस गर्न राष्ट्रिय योजना आयोगका उपाध्यक्षको संयोजकत्वमा एक अध्ययन समिति गठन गर्ने निर्णय गरेपछि बढेको प्रकियाले जलविद्युत उत्पादनमा भारतीय सबैभन्दा ठूलो कम्पनी एनएसपीसीसँग सम्झौता भएको छ ।

पश्चिम सेती विगतमा यसैगरी चिनियाँ सबैभन्दा ठूलो जलविद्युत उत्पादक कम्पनी थ्री गर्जेजलाई परियोजना विकास सम्झौता गरेको थियो । तर लामो समयदेखि होल्ड गर्ने तर काम नगर्ने देखिएपछि नयाँ शिराबाट सरकार अघि बढेको छ ।

पश्चिम सेती र सेती नदी–६ जलविद्युत परियोजना दुवै एउटै नदी बेसिनमा लगभग ५० किलोमिटरको दूरीमा रहने लगानी बोर्डले तयार पारेको श्वेतपत्रमा उल्लेख गरिएको छ । यसका साथै लगानी बोर्डले सेती नदी ६ को पनि परियोजना विकास सम्झौता गरेको छ । सेती नदी–६ संयुक्त जलविद्युत परियोजना सँगसँगै निर्माण हुन सकेको खण्डमा माथिल्लो तटीय क्षेत्रमा रहेको पश्चिम सेती परियोजनाको उपलब्ध हेड तथा पूर्ण डिस्चार्जलाई उपयोग गर्दा बढी विद्युत उत्पादन गर्न सकिने अवधारणा लगानी बोर्डले अघि सारेको छ ।

सेती नदी–६ परियोजनाको जडित क्षमता करिब ४५० मेगावाटसम्म हुन सक्ने लगानी बोर्डको कार्यालयले गरेको संक्षिप्त अध्ययनको आकलन रहेको परिकल्पना गरिएको थियो । जसबाट दुई परियोजनाको गरी कुल १२०० मेगावाट हाराहारी विद्युत उत्पादन हुन सक्ने उक्त अध्ययनले देखाएको छ ।

पश्चिम सेती चर्चाका ४२ वर्ष

पश्चिम सेती जलविद्युत आयोजनाको चर्चा पछिल्लो ४२ वर्षदेखि हुँदै आएको छ ।

सुरुवातमा फ्रेन्च कम्पनी सोग्राच कन्स्ल्ट्यान्सबाट सन् १९८०–८१ मा अध्ययन
१९९० मा तत्कालीन जलस्रोत मन्त्रालय र अष्ट्रेलियन कम्पनी स्मेकबीच समझदारी
नेपाल सरकार र सो कम्पनीबीच जुन २७, १९९७ मा परियोजना सम्झौता
सम्झौता अनुरूप वित्तीय व्यवस्थापन सम्पन्न गर्नुपर्ने समयावधि पटक–पटक थप गरिए पनि परियोजनाको वित्तीय व्यवस्थापन सम्पन्न नगरेपछि नेपाल सरकारले परियोजनाको सम्झौता सन् २०११ मा खारेज
२९ फेब्रुअरी, २०१२ मा चिनियाँ विकासकर्ता सिटीजीआईसँग समझदारी
विकासकर्तासँग अगस्ट २०१२ मा अर्को समझदारी
सिटीजीआईले जटिल भौगर्भिक अवस्था, नदी प्रवाहमा आएको कमी, परियोजना ७५० मेगावाट क्षमतामा निर्माण गर्दा वार्षिक उपयोग समय थोरै हुने अवस्था र यसबाट प्राप्त हुने प्रतिफल दर थोरै हुने हुनाले प्रचलित “विद्युत खरिद निर्देशिका” अनुसारको विद्युत खरिद दरमा परियोजना निर्माण सम्भाव्य नहुने जनाउँदै नेपाल सरकार समक्ष परियोजना वित्तीय रुपमा सम्भाव्य नदेखिएको जानकारी
सिटीजीआई तथा नेपाल विद्युत प्राधिकरणबीच नोभेम्बर २०१७ मा सहमति भई कम्पनी स्थापना गर्ने सहमति भयो कार्यान्वयन हुन सकेन
लगानी बोर्डमाफत् सन् २०१९ को लगानी सम्मेलनका क्रममा लगानीकर्ता समक्ष परियोजना विकासका लागि आह्वान तर सम्भावित लगानीकर्ताबाट ईओआई आएको तर तर आशयपत्र मूल्याङ्कनको क्रममा बोर्डबाट माग भएको कागजात पेश गर्न नसकेको
पश्चिम सेती तथा सेती नदी करिडोरमा उत्पादित विद्युत् राष्ट्रिय प्रसारण ग्रीड तथा अन्तरदेशीय विद्युत प्रसारण लाइनमार्फत् निर्यात व्यापार सहज तुल्याउन चैनपुर–बनलेक–न्यू अत्तरीया १५० किमी लम्बाई तथा ४०० केभी क्षमताको प्रसारण लाइन निर्माण गर्न भारत सरकारको सहुलियतपूर्ण ऋण (लाइन अफ क्रेडिट) परिचालन गर्न दुवै देशबीच सरकारी तहमा प्रारम्भिक सहमति ।
लगानीको स्रोत सुनिश्चित भएसँगै राष्ट्रिय प्रसारण ग्रीड कम्पनी लिमिटेडमार्फत कार्यान्वयन हुने यस प्रसारण लाइन परियोजना सेती करिडोरका विद्युत् उत्पादन परियोजनाका लागि प्रमुख संवाहक बन्ने दाबी ।

समझदारीपत्रअनुसार अब कसरी हुन्छ काम ?

समझदारीपत्र अनुसार प्रस्तावकले पश्चिम सेती जलविद्युत परियोजनाको सर्वेक्षण अनुमतिपत्रका लागि समझदारीपत्रमा हस्ताक्षर भएको मितिले ४५ दिनभित्र र सेती नदी–६ जलविद्युत परियोजनाको लागि ६ महिनाभित्र आवेदन गर्नुपर्ने
सर्वेक्षण अनुमति पाएको दुई वर्ष भित्र विस्तृत परियोजना अध्ययन गरी अध्ययन प्रतिवेदन लगानी बोर्डको कार्यालयमा पेस गर्नुपर्ने ।

परियोजना तयार पारिँदा समेट्नु पर्ने विषय
क. परियोजनाको भौगर्भिक, प्राविधिक, सामाजिक, आर्थिक तथा वातावरणीय पक्ष
ख. परियोजनाको अप्टिमाइजेसन सम्बन्धमा
ग. परियोजनालाई जलाशय वा अर्धजलाशय वा संयुक्त रूपमा वा छुट्टाछुट्टै निर्माण गर्ने
घ. परियोजनाको अनुमानित लागत अनुमान
ङ. अध्ययन, निर्माण सुरु तथा निर्माण सम्पन्न हुने समय र कार्ययोजना
च. बजार सुनिश्चितता
छ. प्रसारणलाइन सम्बन्धमा
ज. वित्तीय स्रोतको उपलब्धता
झ. परियोजना कार्यान्वयनको तरिका

परियोजान बनेपछि

यो परियोजनाले नेपालको अर्थतन्त्रमा नै महत्वपूर्ण सहयोग पुर्‍याउने अपेक्षा राखिएको छ । सुदूरपश्चिमको समग्र विकासमा यो परियोजना रूपान्तरणकारी हुनसक्ने लगानी बोर्डले उल्लेख गरिएको छ ।

जलविद्युत परियोजनाको विकासका क्रममा परियोजनासँग सम्बन्धित पूर्वाधारहरूको विकास, प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रोजगारीको सिर्जना, शिक्षा र स्वास्थ्यको हालको अवस्थामा सुधार हुने साथै सो क्षेत्रको सामाजिक आर्थिक अवस्थामा सकारात्मक परिवर्तन हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ ।

पश्चिम सेती र सेती नदी–६ बाट नेपाल सरकारले लगभग १६७ अर्ब नेपाली रुपैयाँ बराबर रोयल्टी र कर आकलन गरिएको छ । सरकारले प्राप्त गरेको रोयल्टी प्रभावित क्षेत्रको विकासमा परिचालन हुनेछ ।

यी परियोजनाहरू विकास भएमा यसले सुदूरपश्चिम क्षेत्रमा अरु परियोजनाको विकासमा सहयोग गर्नेछ । परियोजनाको विकास क्रममा धितोपत्र दर्ता तथा निष्कासन नियमावली, २०७३ को परिच्छेद–३ को ९(४) मा भएको व्यवस्था बमोजिम स्थानीय तथा प्रभावित क्षेत्रका जनतालाई तोकिएको शेयर स्वामित्व उपलब्ध गराउने प्रावधानका साथै परियोजना विकासबाट हुनसक्ने अन्य प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष फाइदाहरू देखाइएको छ ।

नेपालको व्यापार सन्तुलन गर्ने महत्वपूर्ण परियोजना : देउवा

प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले पश्चिम सेती परियोजना नेपालको व्यापार सन्तुलन गर्ने महत्वपूर्ण परियोजना भएको बताएका छन् । देउवाले लगानी बोर्ड र एनएचपीसीबीचको भएको समझदारीपत्र नेपाल र भारतबीचको ऊर्जा सहकार्यमा महत्वपूर्ण कोशेढुंगा भएको बताए ।

यी ऊर्जा परियोजनाको कार्यान्वयनले नेपालमा उत्पादित विद्युत निर्यात गरी व्यापार घाटा न्यूनीकरण गर्न सकिने उनकाे विश्वास छ । परियोजना विकाससँगै विकासका दृष्टिले पिछडिएको सुदूरपश्चिम प्रदेश आर्थिक तथा सामाजिक विकासको मूलप्रवाहमा प्रवेश गर्ने लगानी बोर्डका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत सुशील भट्टले बताए ।

उक्त परियोजनाकाे विकासमार्फत पश्चिम सेती करिडोरमा सडक, प्रसारण लाइन लगायतका पूर्वाधार विकासले गति लिने उनको भनाइ छ । एनएजपीसीका अध्यक्ष तथा प्रबन्ध निर्देशक अभयकुमार सिंहले समझदारीसँगै एनएचपीसीको नेपालसँग सहकार्यको नयाँ अध्याय प्रारम्भ भएको उल्लेख गर्दै उक्त जलविद्युत परियोजना समयमा नै सम्पन्न गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन् ।

यस्तो छ पश्चिमसेती सम्बन्धी श्वेतपत्र

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ ३, २०७९ ०९:३४