मोहनापारिका बासिन्दाको तटीय कहर, भन्छन्– बर्खायाम र दुःखमा हामी नेपाली नै होइनौँजस्तो लाग्छ

मोहनापारिका बासिन्दाको तटीय कहर, भन्छन्– बर्खायाम र दुःखमा हामी नेपाली नै होइनौँजस्तो लाग्छ

A+ A A-

सिमानामा बग्ने मोहना नदीले कैलालीका अधिकांश ठाउँमा नेपाल र भारतको सीमा छुट्याएको छ । कैलारी गाउँपालिकाका तीनवटा गाउँ भने नदीपारि पर्छन् । मोहना नदीमा पुल नहुँदा पारिका बासिन्दाले वर्षायाममा वारि नेपाली बस्तीमै आउन जोखिमसँगै सास्ती खेप्नुपर्छ । वर्षे भेलसँगै उर्लने नदी तर्न स्थानीयले डुङ्गामा जोखिमपूर्ण यात्रा गर्नुपर्छ ।

मोहनपुर, हौसलपुर र शिवरत्नपुर गाउँका बासिन्दालाई बर्खायाममा आफ्नै देशका अन्य बस्ती पुग्न सहज छैन । यी तीन गाउँका बासिन्दालाई नदी कटानको जोखिम मात्रै छैन, उनीहरूलाई बर्खायाममा वारिपारि गर्नसमेत समस्या छ । स्कुलका विद्यार्थीदेखि दैनिक मजदुरीका लागि गाउँबाहिर जानेलाई समेत जोखिम मोलेर दैनिक डुङ्गाको यात्रा गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।

०००

कैलारी गाउँपालिका– ३, शिवरत्नपुरका देवा चौधरी अहिले कक्षा १० मा पढ्छन् । कक्षा ५ सम्म घरनजिकैको श्री विश्वेश्वर आधारभूत विद्यालयमा पढेका उनी ६ कक्षादेखि नदीवारि हसुलियामा रहेको दीपेन्द्र माध्यमिक विद्यालयमा पढ्न जान्छन् । ‘बर्खा लागेपछि डुङ्गामै आउनेजाने गरेका छौँ, बर्खे बाढीले उर्लेको भेलमा नदी पार गर्न डर लाग्छ तर जानुपर्ने बाध्यता छ,’ उनले भने ।

गाउँमा ५ कक्षासम्म मात्रै पढाइ हुने भएपछि गाउँबाहिर हसुलिया गएर पढ्नुपर्ने उनको बाध्यता हो । हिउँदका बेला काठे पुलबाट विद्यालय गए पनि वर्षायाम सुरु भएपछि डुङ्गाको सहारामा नदी तरेर विद्यालय जानुपर्ने देवाले बताए । नदीमा अत्यधिक बाढी आएको समयमा डुङ्गा चलाउन नसकिने भएकाले विद्यार्थीहरू विद्यालय जान पाउँदैनन् ।

विद्यार्थीजस्तै स्थानीय पनि डुङ्गाकै भरमा जोखिम मोलेर ओहोरदोहोर गर्छन् । शिवरत्नपुरको खल्ला टोलका देशराम चौधरीले सधैँ डुङ्गामै आउने जाने गरेको बताए । खेतीको समयमा होस् या मजदुरी गर्न होस्, नदीवारि नआई नहुने उनी बताउँछन् । ‘दैनिक मजदुरी गर्न गाउँभन्दा बाहिर जानैपर्‍यो, नदीवारि रहेका गाउँमा कुनै काम मिल्दैन, काम गर्न भारत अथवा धनगढीकै भर पर्नुपर्छ,’ उनले भने । अन्य गाउँमा जान पनि नदी तर्नैपर्ने बाध्यता रहेको उनको भनाइ छ ।

वर्षामा धेरै नै वर्षा भएपछि डुङ्गा पनि चल्न छोड्छ । बाढीले नदी वारपार भएपछि मोहनपुर, हौसलापुर र शिवरत्नपुरका बासिन्दालाई बिरामी भएपछि पनि आउनजान समस्या हुने गरेको उनी बताउँछन् । त्यहाँका स्थानीयलाई डुङ्गा बन्द भएको बेला निकै समस्या हुने गरेको छ । उनीहरूले खाद्यान्न तथा उपचारका लागि भारतको भर पर्नुपर्छ । उनीहरूले गाउँनजिकको भारतीय बजार चन्दन चौकीको भर पर्नुपर्ने बाध्यता छ ।

मोहना नदीमा विगत ४ वर्षदेखि सन्तराम चौधरीले डुङ्गा चलाउँदै आएका छन् । ‘बिहान ६ देखि साँझ ६ बजेसम्म डुङ्गा सञ्चालन हुन्छ,' उनले भने, ‘एकपटकमा बढीमा ३५ जनासम्मलाई नदी वारपार गराउँछौँ ।’

पुल नबनेसम्म यसरी जोखिम मोलेर डुङ्गा चलाउनुपर्ने बाध्यता रहेको उनको भनाइ छ । गाउँपालिकाबाट सन्तराम र महेश चौधरी दुई जनाले मासिक १५ हजार पाउने गरी बर्खायाममा डुङ्गा चलाउने गरेका छन् । असोजसम्मै डुङ्गा सञ्चालन हुने भए पनि अत्यधिक बाढी आएपछि भने बन्द हुने गरेको छ ।

सोही समस्यालाई सम्बोधन गर्न तीन वर्षपहिले मोहना नदीमा झोलुङ्गे पुल बन्ने भएको थियो । तर, हालसम्म बन्न सकेको छैन । यही असारको दोस्रो साता आएको बाढीले पुलको एउटा पिल्लरसमेत बगाइसकेको छ ।

नदीमा पुल नहुँदा त्यहाँका बासिन्दा बर्खायाममा निकै कष्टकर जीवन बिताउन बाध्य छन् । बर्खामा बाढीले उर्लेको नदी तर्न डुङ्गा तर्नुको विकल्प नभएपछि उनीहरू नेपाली बस्तीसँग सम्बन्धविच्छेदको अवस्थामा पुग्छन् । नदी तरेर वारि आउन समस्या हुने भएपछि उनीहरू दैनिक उपभोग्य वस्तु किनमेल, सामान्य औषधिउपचारलगायत कामका लागि भारतीय बजारमा निर्भर हुनुको विकल्प नरहेको स्थानीयको भनाइ छ ।

‘दुःखका बेला हामीलाई नेपाली नै होइनौँजस्तो लाग्छ’

नदीमा पुल नभएकाले बर्खायामका अधिकांश समय गाउँमै थुनिएर बस्नुपर्ने बाध्यता रहेको स्थानीय संगीता चौधरीले बताइन् । ‘नदीमा बढी आएको बेला सिकिस्त बिरामी र सुत्केरीलाई पनि अस्पताल लैजान सक्दैनौँ’, चौधरीले भनिन्, ‘सरकारले हाम्रो बस्तीको विकासलाई ध्यान दिएन, त्यस्ता दुःखका बेला हामीलाई नेपाली नै होइनौँजस्तो महसुस हुन्छ ।’

त्यसो त कैलारीबाट धनगढी पनि त्यति धेरै टाढा छैन । तर, नदीमा बाढी आउँदा स्थानीय बासिन्दा बिरामी भएको समय उपचारका लागि यी बजारमा सहज रूपमा आउन पाउँदैनन् । अत्यावश्यक काम पर्दा नदीमा बाढी घटेको बेला मात्र वारि आउँछन् । वर्षौंअघि बस्ती बसे पनि सरकारले झोलुङ्गे पुलसमेत नबनाइदिएको उनीहरूको गुनासो छ ।

नदीपारिको अर्को सीमा बस्ती हौसलपुरको अवस्था भने मोहनपुर र शिवरत्नपुरभन्दा अलि फरक छ । हौसलपुर भारतीय गाउँसँगै जोडिएको छ । उनीहरू उपचार, अध्ययन, किनमेललगायत सबैजसो कारोबार र व्यवहारमा पूर्णतः भारतमा निर्भर छन् । हौसपुरवासीहरू प्रायः नेपाली बस्ती र बजार नै आउँदैनन् । गाउँमा विद्यालय नभएपछि बालबालिका भारतीय विद्यालय जाने गरेका छन् । उनीहरूले हिन्दी भाषा नै बोल्ने गरेका छन् । आफ्नै देशभित्र आउजाउ गर्न असहज भएपछि उनीहरू भारततिरकै गाउँसँग बढी नजिक छन् ।

शिवरत्नपुर गाउँ जोड्न मोहना नदीमा प्रदेश सरकारको बजेटमा झोलुङ्गे पुल निर्माणको काम सुरु भएको छ । पुल बन्नेतिर नदी कटान तीव्र रूपमा भएपछि एकातिरको पिल्लर नै बगाएर लगेको छ ।

कैलारी गाउँपालिकाका अध्यक्ष राजसमझ चौधरीले पुल बन्न लाग्दालाग्दै नदी कटानले एकातिरको पिल्लर बगाएपछि काम रोकिएको बताए । ‘शिवरत्न र खोनपुर जोड्ने पुलको एकातिरको पिल्लर नदीले बगायो, मोहनपुरमा भने पुलको काम सुरु भएको भए पनि बर्खाले रोकिएको छ’, अध्यक्ष चौधरीले भने । झोलुङ्गे पुल सकेसम्म छिट्टो सञ्चालनमा ल्याउने तयारी रहेको उनले बताए ।

हौसलपुर जोड्ने पुल निर्माणका लागि संघ सरकारलाई आग्रह गर्दै आएको गाउँपालिकाको भनाइ छ । ‘सबैभन्दा बढी भनेको यहाँ नदी कटानको समस्या हो, जबसम्म नदी कटान रोक्न सक्दैनौँ, तबसम्म हाम्रो समस्या समाधान हुन सक्दैन,’ अध्यक्ष चौधरीले भने ।

सबैभन्दा बढी समस्या भने शिवरत्नपुरमा रहेको उनले बताए । नदी कटानकै कारण शिवरत्नपुरको ८६ घरधुरीमा १६ घरपरिवार नै विस्थापित भएको उनले बताए । बस्ती नै सार्नुबाहेक अन्य कुनै पनि उपाय नै नभएको उनको भनाइ छ ।

त्यस्तै, मोहनपुरमा ९६ र हौसलपुरमा २८ घरधुरी छन् । मोहनपुर दशगजा क्षेत्रमै पर्ने हुँदा बेलाबखतमा भारतीय पक्षबाट दबाब आउने गरेको समेत उनले बताए । मोहनपुर बोर्डरमा पर्ने हुँदा प्रत्येक वर्ष सश्स्त्र सीमा बल ‘एसएसबी’ले ‘सताउने’ गरेको गाउँपालिका अध्यक्ष चौधरीले बताए । यसका समाधान बारे छलफल भइरहको उनको भनाइ छ ।

डुबान र कटानको समस्या रहेकाले शिवरत्नपुरको बस्तीमा पनि स्थानान्तरण आवश्यक देखिएको उनले बताए । ‘कि ठूलो बजेटमा तटबन्ध बनाइनुपर्छ, नभए बस्ती सार्नुको विकल्प छैन,’ अध्यक्ष चौधरीले भने, ‘के गर्ने भनेर संघ र प्रदेश सरकारसँग समन्वय गरिरहेका छौँ ।’

दुई महिनाका लागि विस्थापित भएका १६ घरपरिवारलाई खुला चौरमा राखिएको भए पनि स्थायी रूपमा उनीहरूलाई कहाँ राख्ने भन्ने विषयमा पनि छलफल जारी नै रहेको उनले बताए ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, साउन २९, २०७९ १६:२१