जुली भन्छिन्, ‘बच्चा मनपर्छ तर जन्माउन अहिले म तयार छैन’

A+ A A-

जुली ३० वर्ष पुगिन् । तर, उनलाई अहिलेसम्म आफूले खोजेको बाटो के हो भन्ने थाहा छैन । आफूले गर्न खोजेको काम के ? खोजेको प्रेम कस्तो ? केही पनि थाहा छैन । उनी डाक्टर बन्ने योजनाले मेडिकल साइन्स पढ्दै छिन् । त्यो उनलाई पढ्न मन लागेको विषय हैन । तर, मेडिकल छान्नुको कारणचाहिँ छ । त्यहाँ भर्ना पाउनु कठिन काम हो । त्यहाँ भर्ना पाए अरूको नजरमा आफूले कम्तीमा पनि केही गर्न सकेको ठहर्ने उनको विश्वास छ ।

तर, त्यो विश्वास सधैँभरि रहँदैन । आफूले केही गरिरहेको ठान्ने उनीभित्रको त्यो विश्वासले पढ्न थालिसक्दा आफ्नै विश्वास गुमाउँछ । उनी आफ्नो लागि भन्दा पनि अरूका लागि त्यो पढिरहेकी थिइन् । त्यसले उनलाई सन्तुष्टि दिन छोड्छ । उनलाई लाग्छ, 'म त खासमा साइकोलोजी पढ्ने मान्छे हुँ । कहाँ डाक्टर बनेर मिस्त्रीले झैँ हड्डीहरू जोड्दै हिँड्नु ।' उनी त्यही पढ्न थाल्छिन् । तर, एक दिन साइकोलोजी क्लासमा मन परेको सरको फोटो इन्स्टाग्राममा हेर्दै गर्दा उनलाई आफू फोटोमा बढी व्यक्त हुन सक्ने कुरा थाहा हुन्छ । आफूलाई भिजुअल मनपर्ने कुरा महसुस हुन्छ ।

बल्ल उनलाई विश्वास हुन्छ । उनी त फोटोग्राफी मन पराउने मान्छे । त्यसपछि उनी उनी फोटोग्राफीलाई पछ्याउन थाल्छिन् । त्यसै क्रममा उनको भेट हुन्छ अक्सेलसँग । अक्सेल उनीभन्दा धेरै जेठो हुन्छ । ऊ उनले सानोमा पढ्ने कुनै कमिक स्केचबुकको लेखक हुन्छ । उसले बनाउने कमिक्स मन नपरे पनि उनलाई त्यो मान्छे भने मन पर्छ । उसको कमिक्समा महिलाहरूप्रति पूर्वाग्रह देखिन्छ भन्ने जान्दाजान्दै पनि उनी नजिकिन्छिन् ।

उनीहरूको प्रेम त्यहाँबाट अगाडि बढ्दै गर्दा धेरैवटा बिन्दुमा ठोकिन्छ । जुली अक्सेलसँग हुँदै गर्दा उसको सँगै आफ्नाबारेमा धेरै कुरा पत्ता लगाउँछिन् । आफूले खोजेको यही हो भन्ने थाहा नभइरहँदा पनि आफूले के खोजेको हैन भन्ने थाहा पाउँछिन् । त्यसले एक महिलाले समाजमा भोग्नुपर्ने अनेकौँ परिस्थितिहरू खुलाउँछ । उनले ब्यहोर्नुपरेका ती अनेक परिस्थिति र त्यसबेला उनलाई भएको द्विधा देखाउँदै समाजले महिलालाई हेर्ने एकपक्षीय दृष्टिकोणको आलोचना फिल्मले गर्छ । उनीमार्फत नै मार्ग स्पष्ट नभएको अवस्थामा पनि कुनै कुराको निर्णय तथा छनोटमा व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको पक्षधरता फिल्मले देखाउँछ ।

नर्वेका निर्देशक जोचिम ट्रिअरले ‘द ओर्स्ट पर्सन अफ दि वर्ल्ड’ फिल्ममार्फत महिलाकेन्द्रित अनेकन समकालीन मुद्दा र विषयहरूलाई चलाएका छन् । ती मुद्दा झट्ट हेर्दा खासै नदेखिने तर गहन रूपमा समाजमा व्याप्त मुद्दा हुन् । समस्याग्रस्त भए पनि समाजले सामान्यीकरण गरिरहेका मुद्दा हुन् । फिल्मको मुख्य चरित्र जुलीलाई त्यस्ता अनेकन परिस्थितिहरूमा निर्णय गर्न दिएर निर्देशकले वर्तमान समयका सम्बन्धहरूमा आपसी समानता, व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको महत्त्व कति हुन्छ भनेर देखाएका छन् ।

०००

सँगै बस्न थालेको केही समयपछि जुली र उनका प्रेमी अक्सेल साथीहरूसँग कतै आउटिङमा गएका छन् । त्यहाँ उनीहरूबाहेक बाँकी साथीहरू जोडी छन् । तिनको बच्चा छ । सामान्य कुराकानीमा पनि साथीहरू उनीहरूलाई पटक–पटक बच्चाका बारेमा सोध्छन् । नसोधेको बेलामा पनि बच्चा नभएको कुरा कतै न कतै घुसिहाल्छ । जस्तो कि उनीहरूलाई सानो कोठा दिइन्छ ।

ती साथीहरू केवल साथी मात्र हैनन्, हाम्रै समाज हुन्, जो सँगै हुनासाथ जोडीलाई कि त बिहेका बारेमा सोध्छन्, कि त बच्चाका बारेमा । एउटा बच्चा भए अर्को बच्चाका बारेमा । ती सोध्न छोड्दैनन् । भेटमा हुन सक्ने अनेकौँ कुराकानीको सम्भावनालाई केवल त्यही प्रसङ्गमा सीमित राख्छन् । अरूको व्यक्तिगत जीवनमा पसेर असान्दर्भिक प्रश्न सोध्न छोड्दैनन् । अरूका बारेमा निर्णय सुनाइहाल्न छोड्दैनन् ।

‘द ओर्स्ट पर्सन अफ दि वर्ल्ड’ फिल्ममा जुली पूर्ण पात्र हैनन् । फिल्मले उनको अपूर्णतालाई पनि साथ दिएको छ । उनको द्विविधालाई अनेक परिस्थितिसँग जुधेर पनि सम्हालिने समय दिएको छ ।

स्वाभाविकै हो, समाजले उठाएको त्यो प्रश्न जुली र अक्सेलको बीचमा आउँछ । समाजबाट व्यक्तिगत स्पेसमा आउँछ । अक्सेल आफूलाई बच्चा मन पर्ने कुरा बताउँछ । जुली आफूलाई पनि बच्चा मन पर्ने तर कहिले त्यसका लागि तयार छु भन्ने थाहा नभएको बताउँछिन् । ऊ सोध्छ, ‘तिमीले के कुरा भएपछि बच्चा जन्माउने सोचेकी छौ ?’

यो प्रश्न त्यो सन्दर्भमा गलत भइदिन्छ, किनकि उनलाई त्यो कुरा के हो भन्ने नै थाहा छैन । उनलाई यति मात्र थाहा छ कि बच्चा जन्माउन मन छैन र त्यसको कुनै स्पष्ट कारण छैन । कुनै कारणबिना पनि कुनै कुरा हुन सम्भव छ । हुन सक्छ, त्यो कुरा थाहा हुने समय आएपछि मात्र थाहा हुन्छ । तर, अक्सेल यो कुरा बुझ्दैन । ऊ यसलाई आफ्नो कोणबाट मात्र व्याख्या गर्छ । ठोस कारण हुनुपर्छ भन्ने अड्डी कस्छ । यहाँनेर जुली पहिलोपल्ट कमिक्समा देखिने अक्सेललाई नजिकबाट देख्छिन् । उसका कमिक्सले महिलालाई सही तरिकाले बुझ्न किन सकिरहेका हुँदैनन् भन्ने बुझ्छिन् । किनकि ऊ जे बुझ्छ, आफ्नो पक्षबाट मात्र बुझ्छ । पुरुषको पक्षबाट मात्र ।

ऊ प्रेमीको रूपमा देखिने गरी खराब छैन । ऊ सुन्छ पनि । प्रेम पनि गर्छ । आफ्नो उमेर ठूलो भएकाले सम्बन्धमा यस्तो अप्ठ्यारो आउन सक्छ भनेर जुलीलाई भनेको पनि थियो । उनीहरू सँगै हुने निर्णयमा जुलीको सहमति पनि थियो । तर, यहाँनेर उसको विचारमा नजानिँदो तरिकाले धेरै कुरा आफ्नो पक्षबाट मात्र सोचिनुपर्छ भन्ने ढिट देखिन्छ । ऊ बच्चा नजन्माउनुको कारण के हो भनेर सोधिरहन्छ । ठोस कारण मात्र । तर, सबै कारणहरू ठोस हुन्छन् भन्ने हुँदैन । ऊ उनलाई 'किन बच्चा जन्माउन अहिले मन छैन' को कोणबाट सोच्दैन । उनको खोजी के हो र त्यो खोजीमा कसरी सामेल हुन सक्छ भन्ने सोच्दैन । उनी केले रोकिरहेकी हुन्, थाहा पाउन उनलाई सघाउँदैन ।

उसको अनुहार पनि कुनै महिलालाई प्रेम गर्ने पुरुषसँग मिल्छ, जो माया गर्दागर्दै पनि थाहा नै नपाई उनको व्यक्तिगत स्वतन्त्रतालाई कुल्चिन थालिसक्छ । वा त्यो परिवारसँग मिल्छ, जो उनकै भविष्यका लागि सोचेको भन्दै उनलाई क्याम्पस पढिनसक्ने उमेरमै विवाहको दबाब दिन थालिसक्छ । वा त्यो आफन्तसँग जो दसैँमा घर पुग्नासाथ कुनै युवतीलाई बिहेको प्रस्ताव ल्याइहाल्छ । अनि ती सबै कुरामा हो वा हैनको ठोस जवाफ माग्छ । यो फिल्मले सबै जवाफ ठोस हुँदैन भन्ने बताएको छ । सबै कुराको कारण हुँदैन भनेको छ । पछि अक्सेलसँग छुट्ने बेलामा ऊ सोध्छ, 'तिमी मलाई माया गर्दिनौ ?' जुली भन्छिन्, ‘म तिमीलाई माया गर्छु पनि र गर्दिनँ पनि ।’ यो फिल्मले हो वा हैनको बीचमा पनि विचार अट्ने ठाउँ हुन्छ भन्ने बताउँछ । त्यो ठाउँमा रहन मन भए जोकोही बस्न सक्छ भन्ने बुझाउँछ ।

कथामा जुली त्यस्तै अवस्थामा छिन् । तर, त्यसमा पनि उनको स्पष्टता भने छ । जुलीलाई अक्सेलको जवाफ माग्ने ढिटसँग सरोकार छैन । उनी अक्सेलले भनेको योजनामा सहभागी भएर बच्चा पाउन तयार छैनन् । कुनै ठोस कारण छैन, र पनि उनी आफ्नो दृढतामा स्पष्ट छिन् । उनले आफ्नो करिअर के हो भनेर पत्ता लगाउन समय लगाइन् । तर, त्यो समय लगाउने प्रक्रियामा पनि उनी स्पष्ट छिन् । फिल्मले उनको स्पष्टतालाई साथ दिएको छ । उनी पूर्ण पात्र हैनन् । फिल्मले उनको अपूर्णतालाई पनि साथ दिएको छ । उनको द्विविधालाई अनेक परिस्थितिसँग जुधेर पनि सम्हालिने समय दिएको छ ।

बच्चाको प्रसङ्ग फिल्ममा फेरि पनि आइरहन्छ । अक्सेलका साथीमध्ये एकले सुरुवाततिरकै दृश्यमा जुलीलाई ‘बच्चा भएको कोही साथी छ कि छैन' भनेर सोध्छिन् । उनले जवाफ दिन नपाउँदै ‘तिमीहरूको के गर्ने योजना छ, भनेर सोध्छिन् । अनि त्यसको पनि जवाफ आउन नपाउँदै नयाँ प्रश्न सोधिरहन्छिन् ।

जुली हाम्रो समाजकी उमेर पुगेर पनि विवाह नगरेकी र बच्चा नजन्माएका अनेकौँ महिलाकी प्रतिनिधि पात्र हुन्, जसलाई समाजले केवल यस्तैयस्तै प्रश्न मात्र सोधिरहन्छ । ती प्रश्न अक्सर उनलाई जवाफ दिन मन लाग्ने प्रश्न हुँदैनन्, तर पनि सोधिरहन्छ । तर, जुली ती प्रश्नहरूलाई आफूसम्म आएर आफ्नो उद्देश्यलाई डगमगाउने कारण बन्न दिन्नन् । आफ्नो स्वतन्त्रतामा सम्झौता गर्दिनन् ।

०००

फिल्ममा धेरै दृश्य छन्, जहाँ जुलीले सामान्य लाग्ने कुरामा असहजता महसुस गरेकी छन् । प्रश्न उठाएकी छन् । ती सामान्य लाग्ने कुरा वास्तवमा सामान्य छैनन् । तिनै साथीहरूसँगको जमघटको बेला कुराकानी हुँदाहुँदै अक्सेलका एक साथीले पुरुषको जीवनमा सीमित मात्र वीर्य हुने कुरा निकाल्छन् । उमेर ढल्किँदै गएको अक्सेलप्रति उसको कुरा लक्षित हुन्छ । अप्रत्यक्ष रूपमा बच्चा पाउनेतर्फ उसको संकेत हुन्छ । उनीहरू त्यसबारेमा जिस्किँदै गर्दा जुली आफूलाई फिल्म वा किताबको माध्यमबाट धेरै खाले पुरुषका यौन समस्याका बारेमा थाहा भएको बताउँछिन् । लिङ्ग नउठ्ने, शीघ्र स्खलन हुनेजस्ता ती समस्या पढ्न/हेर्न पाउने ती स्रोतहरूमा महिनावारीको समस्या, महिलाको यौन चरमसुख, अथवा इच्छाहरूका बारेमा किन धेरै लेखिएको छैन भन्ने पनि निकाल्छिन् ।

उनले निकालेको यो कुरा एकदमै गहन छ । त्यसले हाम्रो समाजको विद्यमान व्यवस्था कति धेरै पुरुषको पक्षबाट सञ्चालित छ, भन्छ । स्वाभाविक जस्तो देखिए पनि कति अस्वाभाविक छ, भन्छ । तर, फिल्ममा उनले उठाएको कुराले लामो समय संवाद पाउँदैन । अक्सेलका साथीहरू त्यसलाई हाँसेर उडाउँछन् । जुन आफैँमा पनि ठूलो समस्या हो । समस्यालाई समस्या नै नदेख्नु झन् ठूलो समस्या हो ।

जुलीले उठाएको प्रसङ्गलाई अझै गहन तरिकाले हेर्ने हो भने हाम्रो समाजका साहित्य धेरैजसो पुरुषको पक्षबाट लेखिएका छन् । धेरै फिल्म धेरै पुरुषको पक्षबाट बनेका छन् । सुपरहिरो फिल्महरू । धार्मिक ग्रन्थहरू । अहिले एकदमै चर्चामा रहने तमिल फिल्महरू । बलिउडका मुख्य हिरोहरूका रोमान्टिक फिल्महरू । तिनले पुरुषार्थकै कथा दोहोर्‍याइरहेका हुन्छन् । पुरुषको समस्याकै मात्र कथा उठाइरहेका हुन्छन् । पुरुषले कुनै महिला प्राप्ति गर्न गरेका सङ्घर्षका कथा भन्छन् । यस्तो लाग्छ, संसारमा पुरुष मात्र छन् ।

धेरै फिल्महरूले पुरुषार्थकै कथा दोहोर्‍याइरहेका हुन्छन् । पुरुषको समस्याकै मात्र कथा उठाइरहेका हुन्छन् । पुरुषले कुनै महिला प्राप्ति गर्न गरेका संघर्षका कथा भन्छन् । यस्तो लाग्छ, संसारमा पुरुष मात्र छन् ।

त्यतिबेला जुलीको कुरा सुनेर उडाउने पुरुष वा महिलाहरू हाम्रै समाजमा भएका प्रतिनिधि अनुहार नै हुन् । उनीहरू उनले भनेको कुरालाई फेरि पनि संवेदनशील भएर सुन्दैनन् । जसरी आज पनि हाम्रो समाजमा कुनै महिलाले बोलेका कुरालाई उत्ति संवेदनशील भएर लिइराखिएको हुँदैन । जुली फिल्ममा थप्छिन्, ‘यदि पुरुषलाई महिनावारी हुन्थ्यो भने हामी त्यसैका बारेमा कति धेरै साहित्य र फिल्म लेख्थ्यौँ होला ।’ यस्ता धेरै घटना र संवादमार्फत फिल्मले पुरुष केन्द्रित संरचनाको जगलाई खोतल्न खोजेको छ । त्यो खोतल्ने पात्र कुनै सुपरपावर भएकी पात्र हैनन् । उनी केवल आफूलाई सुन्न खोज्ने सामान्य पात्र हुन् ।

उनीहरू छुटिसकेपछिको एउटा दृश्यमा अक्सेललाई कुनै टीभीमा अन्तर्वार्ताका लागि बोलाइएको छ । जिममा भएको बेला जुली त्यो अन्तर्वार्ता देख्छिन् । त्यहाँ उसलाई उसका पुराना कमिक्सका बारेमा सोधिन्छ । प्रश्न सोध्ने एक जना महिला आफूलाई उसका ती कमिक्स समस्याग्रस्त लागेको बताउँछिन् । त्यहाँ महिलाहरूलाई एकदमै गलत तरिकाले देखाइएको बताउँछिन् । तर ऊ मान्दैन । स्वीकार्दैन । अन्तर्वार्ता व्यक्तिगत आरोपसम्ममा पुग्छ । तर पनि ऊ आफूलाई सच्याउँदैन । उल्टै अन्तर्वार्ताकै बीचमा ‘वेश्या’ शब्द बोल्छ, जुन गलत छ भनेर सञ्चालक भन्छिन् । त्यो अन्तर्वार्ताको दृश्यले फिल्मले बोल्न खोजेको विषयलाई अझै स्पष्ट बनाउँछ । महिलाप्रतिको पूर्वाग्रह सिर्जनाको लेपनमार्फत कुन तहसम्म गइसकेको हुन्छ, खोतल्छ ।

नेपालमा पनि बेलाबेला हँसाउने सिरियलहरूको नाममा महिलालाई होच्याउने वा गलत तरिकाले बुझाउने गरी प्रस्तुत गरिएको हुन्छ । यति मात्र हैन, कुनै जातिविशेषलाई नै गलत बुझाउने गरी पनि स्थापित गरिराखिएको हुन्छ । कुनै पुरुष नेतालाई गलत देखाउनुपर्‍यो भने कार्टुनमा पेटिकोट लगाइदिइएको हुन्छ । तर, त्यसका बारेमा जवाफ उठाउनेहरूले पनि अक्सर फिल्ममा अक्सेलले दिएको जस्तो कलालाई कलाको रूपमा बुझ्न नसकेको जवाफ झेल्नुपर्छ । वा समाजमा भइराखेको कुरा देखाएको हो भन्ने बनिबनाउ जवाफ सुन्नुपर्छ ।

०००

अक्सेलसँग आफ्नो सम्बन्धको भविष्य नरहेको थाहा पाएको एक पलमा उनी इभिन्दलाई भेट्न गएको कल्पना गर्छिन् । त्यो लामो सिक्वेलमा उनी घरबाट निस्किएदेखि सडकमा दौडिँदै इभिन्द काम गर्ने ठाउँमा पुग्दा अनि त्यहाँबाट उनीहरू सँगै निस्किएर पार्कमा बस्दासम्म कतै पनि केही चीज चलेका छैनन् । अक्सेलसहित घरका सबै मान्छे टक्क अडिएका छन् । गाडी अडिएका छन् । पार्कका मान्छे, बाटोका मान्छे सबै अडिएका छन् । ती कसैले पनि उनलाई दौडिँदै जानबाट रोक्दैनन् । त्यसरी दौडिँदै गर्दा उनको अनुहारमा बिनाअवरोध आफ्नो निर्णय गर्न पाएको खुसी देखिन्छ । कसैले केही भन्ला भन्ने नसोची मन लागेको मान्छेलाई भेट्न पाउनुको स्वतन्त्रता देखिन्छ ।

यो फिल्मले छोडेको सबैभन्दा शक्तिशाली सन्देश हो । फिल्मले भन्न खोजेको छ, यदि आफ्नो कल्पनालाई सुन्ने हो भने निर्धक्क भएर दौडिऊ, वरपर कोही सुन्ने वा देख्ने छैनन् जसरी । कसैले के भन्छन् भन्ने केही पनि नसोची । त्यो निर्णय सही नै नहुन पनि सक्छ तर त्यसले तिमीलाई आफ्नो यात्राको स्वाद चखाउँछ । कुनै कुरा ठीक भएन भने के ठीक हुँदैन रहेछ भन्ने थाहा दिन्छ ।

आखिर थाहा नभएको कुरा थाहा पाउँदै जानु नै त बाँच्नु हो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन २८, २०७९ २०:२६