गम्भीर अपराधमा आफ्नैले फसाउन खोज्दा सीसीटीभीले बचायो, प्रहरीको फन्दामा यसरी परे योजनाकार

गम्भीर अपराधमा आफ्नैले फसाउन खोज्दा सीसीटीभीले बचायो, प्रहरीको फन्दामा यसरी परे योजनाकार

A+ A A-

ललितपुर प्रहरीले १३ असारमा महालक्ष्मी नगरपालिका–८ लुभुका ५४ वर्षीय श्यामकृष्ण श्रेष्ठलाई पक्राउ गर्‍यो । ललितपुर प्रहरीको विशेष टोलीले श्रेष्ठ चढ्दै आएको प्रदेश ३–०२–०१२ प ६२४१ नम्बरको स्कुटरको डिकीभित्र २ राउन्ड गोलीसहितको पेस्तोल फेला पारेपछि उनलाई लगनखेलबाट पक्राउ गरेको थियो ।

प्रहरीले श्रेष्ठ चढ्दै आएको स्कुटरबाट पेस्तोलसहित गोली बरामद गरे पनि श्रेष्ठले पेस्तोल र गोली आफ्नो नभएको इन्कारी बयान प्रहरीलाई दिइरहे । बरु कसैले आफूलाई फसाउन आफ्नो स्कुटरमा पेस्तोल राखेको दाबी श्रेष्ठको थियो । श्रेष्ठको बयानको आधारमा ललितपुर प्रहरी उनले स्कुटर पार्किङ गरेर राखेको पार्किङस्थलको सीसीटीभी मोनिटरिङमा लाग्यो ।

श्रेष्ठले प्रहरीलाई बताएअनुसारै श्यामकृष्ण श्रेष्ठको स्कुटरमा लुभुकै ४३ वर्षीय अनिल श्रेष्ठले पेस्तोल राख्दै गरेको दृश्य सीसीटीभीमा कैद भएको देखियो । श्यामकृष्ण श्रेष्ठ र अनिल श्रेष्ठ दुवै सहयोगी बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाका पार्टनरसमेत हुन् । अनिल श्रेष्ठ सहकारी अध्यक्ष हुन् भने श्यामकृष्ण श्रेष्ठ सोही संस्थाका व्यवस्थापक ।

अनिलले सहकारीकै पार्किङस्थलमा श्यामकृष्णको स्कुटरको डिकीमा पेस्तोल र गोली राखेको देखियो । अनिलले आफैँ रेकी गरेर प्रहरीलाई २५ पटकसम्म फोन गरेर हतियारको सूचना दिइ श्यामकृष्णलाई पक्राउ गराएका थिए ।

के थियो रिसइबी ?

श्यामकृष्ण र अनिल दुवै सहयोगी बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाका पार्टनर भए पनि केही समय अघिदेखि उनीहरूबीच मनमुटाब सुरु भएको थियो । अनिलले आफैँ अध्यक्ष रहेको संस्थाबाट २ करोड ९५ लाख कर्जा लिएका थिए ।

लामो समयसम्म उक्त रकमको ब्याज तथा साँवा नतिरेपछि श्यामकृष्णले अनिललाई पटक–पटक साँवाब्याज तिर्न ताकेता गरेका थिए । यही विषयमा उनीहरूबीच मनमुटाब सुरु भएको प्रहरी अनुसन्धानले देखाउँछ ।

त्योबाहेक अनिलले श्यामकृष्णका साथी सर्लाहीका शिवजी महतोकी श्रीमती सरस्वती खत्रीसँग दोस्रो विवाह गरेका थिए । अनिलकी जेठी श्रीमतीले दिएको बहुविवाह मुद्दामा प्रहरीले अनिल र सरस्वती खत्री दुवैबारे यसअघि १७ चैत २०७८ सोधपुछ गरेको थियो ।

सो मुद्दा जिल्ला अदालत ललितपुरमा हाल विचाराधीन छ । श्यामकृष्ण र शिवजी महतो साथी भएकाले अनिल श्रेष्ठको बहुविवाह मुद्दाविरुद्ध श्यामकृष्णले अदालतमा साक्षी बकपत्रसमेत गराएका थिए । सोही रिसइबीपछि अनिलले श्यामकृष्णलाई फसाउन जघन्य अपराध हातहतियार खरजानामा मुद्दामा फसाउन खोजेको प्रहरी अनुसन्धानले देखाएको छ ।

तर, सीसीटीभी फुटेजले अनिलले पेस्तोल राख्दै गरेको दृश्य उजागर गरेपछि प्रहरीले उनैलाई पक्राउ गरेर अनुसन्धान थालेको छ । श्यामकृष्णलाई भने प्रहरीले छोडेको छ । अनिललाई सघाएको आरोपमा प्रहरीले सहकारीकै निवर्तमान उपाध्यक्ष अख्खनदास श्रेष्ठलाई पनि थुनामा राखेको छ । दुवैमाथि थप अनुसन्धान भइरहेको प्रहरीले जनाएको छ ।

०००

यस्तै झस्काउने अर्को घटना २३ असारमा काठमाडौंमै घट्यो । चाबहिलस्थित एक खाजा घरअगाडि पार्किङमा राखेको बा ८२ प ५७९ नम्बरको मोटरसाइकलबाट प्रहरीले कस्तुरीको बिना बरामद गर्‍यो । मोटरसाइकल पाँचथर तुम्वेवा गाउँपालिका– ५ घर भई हाल काठमाडौं कपन बस्ने ४२ वर्षीय शिव लिम्बूको थियो । सोही खाजाघरभित्रबाट लिम्बूलाई प्रहरीले पक्राउ गरेर सार्वजनिक गर्‍यो ।

तर, लिम्बूले आफ्नो मोटरसाइकलमा कसैले आफूलाई फसाउने नियतले कस्तुरीको बिना राखेको प्रहरीलाई बयान दिए । आफू खाजा खाने बेला राखिएको भन्दै उनले सीसीटीभीको अनुसन्धान गर्नुपर्ने माग लिए । लिम्बूले भनेझैँ सीसीटीभी फुटेज सार्वजनिक भएपछि भने लिम्बूलाई फसाउने उदेश्यले बीना राखेको देखियो । सो विषयमा प्रहरीको सादा पोशाकको टोलीको भूमिकासमेत शंकास्पद देखिएपछि आन्तरिक छानबिन समिति नै बनाएर अध्ययन थालेको थियो प्रहरीले ।

अध्ययन समितिले लिम्बूलाई फसाउन पाँचथरकै आदम भन्ने सुभास राईले कस्तुरीको बिना राख्न लगाएको पत्ता लगायो । जग्गासम्बन्धी काम गर्ने लिम्बू र राईबीच जग्गाकै विषयमा विवाद हुँदा राईले गुल्मी– ३, मदानेका नारायण कार्की भन्ने कृष्ण श्रेष्ठलाई प्रयोग गरेर लिम्बूको पार्किङमा राखेको बा ८२ प ५७९ नम्बरको मोटरसाइकलमा कस्तुरीको बिनाजस्तो देखिने वस्तु राखेको खुलेको हो ।

हाल प्रहरीले लिम्बूलाई छाडिसकेको छ । उनको मोटरसाइकलमा बिना राख्ने कृष्ण श्रेष्ठलाई भने प्रक्राउ गरेर अनुसन्धान थालेको छ । मुख्य योजनाकार लिम्बूकै आफन्त राई भने फरार छन् । उनको खोजी भइरहेको प्रहरीले जनाएको छ ।

के भन्छ प्रहरी ?

माथिका दुवै घटनामा आरोपित भनेर पक्राउ गरेका दुवै जना निर्दोष सावित भए । तर, यसको पछाडि प्रहरीको मेनुअल अनुसन्धान भने थिएन । सीसीटीभीमा देखिएको दृश्यले उनीहरू दुवैजना जोगिए र फसाउन खोज्नेलाइ प्रहरीले नियन्त्रणमा लिएकाे छ ।

प्रविधिको बढ्दो प्रयोगले निर्दोष व्यक्ति जघन्य अपराधबाट जोगिएको यी उदाहरण पहिलो होइन । रौतहटमा गत वर्ष साउनमा पनि लागुऔषधसहित पक्राउ परेको भनिएका पत्रकार मोहम्मद मोजिबुल्लाह निर्दोष रहेको सीसीटीभी फुटेजबाटै पत्ता लागेपछि उनी थुनामुक्त भएका थिए ।

प्रहरी प्रवक्ता डीआईजी टेकप्रसाद राई पछिल्ला घटनाले र प्रहरीलाई सूचना दिने व्यक्तिबारे पनि संवेदनशील हुनुपर्ने सन्देश दिएको बताउँछन् । ‘प्रहरीलाई कुनै गोप्य सूचना आएपछि त्यसलाई गम्भीर रूपमा लिएर प्रहरी लाग्नु स्वभाविक हो । यस्ता आउने सूचनाकै आधारमा प्रहरीले काम पनि गरेको छ,’ राई भन्छन्, ‘तर, मुद्दा नै चलाउनुपर्ने अवस्थामा हामीले थप अनुसन्धान गर्नुपर्ने पाठ सिकायो ।’

प्रहरीसँग के–के छ अनुसन्धान प्रविधि ?

अपराध अनुसन्धान गर्ने प्रहरीसँग हरेक युनिटमा अनुसन्धान अधिकृत हुन्छन् । यो नै अपराध अनुसन्धानको पहिलो सिँढी हो । यसमा घटनास्थललाई सुरक्षित राखेर घटनास्थलमा भेटिएका रगत, कपडा, हतियारलगायतका घटनास्थलका सबुद प्रमाणहरू जुटाउने काम हुन्छ ।

घटनास्थल संकलनमै कमजोरी भयो भने वर्षौंसम्म पनि अपराधी पत्ता लाग्न सक्दैन । त्योबाहेक प्रहरीलाई अनुसन्धान गर्न सबैभन्दा सहयोगी सीसीटीभी भएको छ । उपत्यकाका अधिकांश ठाउँमा प्रहरीले आफैँले पनि सीसीटीभी जडान गरेको छ । केही निजी क्षेत्रले जडान गरेको सीसीटीभीमार्फत पनि प्रहरीले अनुसन्धान गर्दै आएको छ ।

सीसीटीभीबाहेक प्रहरीले कुनै अभियुक्तले बोलेका कुराहरू सत्य हुन् वा होइनन् छुट्याउन पोलिग्राफ प्रविधिको प्रयोग गर्छ । पोलिग्राफले व्यक्तिको शरीरमा हुने विभिन्न मानसिक गतिविधि र शारीरिक परिवर्तनलाई एकैसाथ बहुग्राफमा अभिलेखीकरण गर्छ ।

नेपाल प्रहरीको अपराध अनुसन्धान विभाग, केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो, विशेष ब्युरो, लागुऔषध नियन्त्रण ब्युरो र महानगरीय प्रहरी र प्रदेश प्रहरी कार्यालयहरूमा पोलिग्राफ परीक्षण कक्ष स्थापना गरेको छ । त्यस्तै, प्रहरीले डिजिटल फरेन्सिक ल्याब (डीएफएल) नेपाल प्रहरीले भित्र्याएको सबैभन्दा नयाँ अपराध अनुसन्धान प्रविधि हो । २४ मंसिर २०७२ मा यो ल्याबको स्थापना गरिएको हो ।

यसले घटनास्थलबाट प्राप्त पेनड्राइभ, हार्ड डिस्क, याहु गुगललगायत डिजिटल डिभाइसको डिजिटल डाटाको परीक्षण गरी प्रमाण जुटाउन सहयोग पुर्‍याउने गर्दछ । त्योबाहेक प्रहरीले साइबर अपराध अनुसन्धान गर्न सी फोर (सी–४) आईटु विश्लेषण (साइबर क्राइम कोअर्डिनेटर सेल) प्रयोग गर्दै आएको छ ।

(सी–४) ले अपराध अनुसन्धान कार्यमा आवश्यक पर्ने अपरेशनल डाटा नेपाल दूरसञ्चार तथा इन्टरनेट सेवा प्रदायक संस्थासँग समन्वय गरी उपलब्ध गराउँदै आएको छ । कुन व्यक्तिको सम्बन्ध कोसँग छ भन्ने कुरा खुलाउन आईटु विश्लेषण सफ्टवेयरको प्रयोग गरिन्छ । यसले कल डिटेल रेकर्ड केलाउने काम गर्ने प्रहरी अधिकारी बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, साउन ६, २०७९ १९:२१