कतारी श्रम कानुन देखावटी : सुरक्षा गार्डमा कार्यरत विदेशी कामदार १८ घण्टा ड्युटी गर्न बाध्य

कतारी श्रम कानुन देखावटी : सुरक्षा गार्डमा कार्यरत विदेशी कामदार १८ घण्टा ड्युटी गर्न बाध्य

A+ A A-

हप्तामा ७ दिन काम गरेपछि एक दिन बिदा बस्न पाउने कतारी श्रम कानुनमा व्यवस्था छ । तर, कतारमा सुरक्षा गार्डमा कार्यरत विदेशी कामदारले भने हप्तामा सातै दिन ड्युटीमा खटिनुपर्ने बाध्यता छ ।

रोजगारदाताको अनुमतिबिना साप्ताहिक बिदा बसेमा उनीहरूलाई जरिवाना तिर्नुपर्ने र तलब कट्टासमेत हुने गरेको एम्नेस्टी इन्टरनेसनलको ‘दे थिंक द्याट वी आर मसिन्स’ रिपोर्टमा उल्लेख छ ।

एम्नेस्टी इन्टरनेसनलको पछिल्लोे रिपोर्टले सुरक्षागार्डको रूपमा काम गर्ने श्रमिकहरूले भोग्दै आएको समस्या सार्वजनिक गरेको हो ।

कतारमा सुरक्षागार्ड सप्लाई गर्ने विभिन्न आठवटा निजी कम्पनीहरूमा काम गर्ने ३४ जना श्रमिकहरूसँगको कुराकानीमा सो रिपोर्ट आधारित छ । ३४ जनामध्ये केही हाल पनि कतारमा कार्यरत रहेको र केही रोजगारीपश्चात् स्वदेश फर्केकाहरू रहेको रिपोर्टमा भनिएको छ ।

कतारले कफाला प्रणाली हटाउने, न्यूनतम ज्याला कार्यान्वयन गर्ने, श्रमिकको गुनासो सुनुवाइ गर्ने संयन्त्र स्थापनालगायतको प्रतिबद्धता गरे पनि व्यवहारमा भने प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्न नसकेको सो रिपोर्टमा जनाइएको छ ।

एम्नेस्टी इन्टरनेसनलले अप्रिल २०२१ देखि फेब्रुअरी २०२२ सम्म ३४ जना सुरक्षा श्रमिक, सुपरभाइजरलगायतसँग कुराकानी गरेको थियो । उनीहरू निजीक्षेत्रका विभिन्न आठवटा कम्पनीका लागि काम गर्नेहरू हुन् ।

ती कम्पनीहरूले कतारका सरकारी निकायहरू तथा यही वर्ष आयोजना हुन गइरहेको विश्वकप फुटबल प्रतियोगितासँग सम्बन्धित होटल, खेलस्थल, यातायात, निर्माणजस्ता काम हुने स्थानमा श्रमिक पठाउने काम गर्छन् ।

यसरी अध्ययन गरिएका मध्ये कम्तीमा तीनवटा कम्पनीहरूले फिफा कप तथा फिफा अरब कपमा सुरक्षागार्डहरू पठाएको रिपोर्टमा उल्लेख छ ।

कतार मात्र होइन, अन्य देशमा रोजगारीका जाने नेपाली श्रमिकलाई आठ घण्टाभन्दा बढी काम लगाउन पाइँदैन । यो विश्वव्यापी श्रम कानुन र सम्झौतामै उल्लेख हुने श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयका सचिव एकनारायण अर्यालले जानकारी दिए । उनका अनुसार कतारमा विदेशी श्रमिकमाथि भइरहेको श्रम शोषणका विषयमा विश्वव्यापी आवाज उठिरहेको र नेपालले कतार सरकारको यस्तो गतिविधिका बारेमा जानकारी गराउँदै आएको उनको भनाइ छ ।

१२ घण्टा ड्युटी

कतारले अबको तीन महिनाभित्र विश्वकप फुटबल खेलाउँदै छ । तर, प्रतियोगिता आयोजनाको अधिकार जितेपछि कतारले आप्रवासी श्रमिकमाथि गर्दै आएको श्रम शोषणको आवाज चर्कोसँग उठ्दै आएको छ ।

अध्ययनमा सहभागी सुरक्षा गार्डहरूले आफ्नो रोजगारदाताले कतारको कानुनविपरीत काम लगाए पनि उजुरी गर्न डराएको बताएका थिए । रोजगारदाता कम्पनीले आर्थिक जरिवाना गर्ने, स्वदेश फर्काइदिने तथा अन्य त्रास देखाएर जबर्जस्ती काम लगाउने गरेको एम्नेस्टीको अध्ययनमा औँल्याइएको छ ।

एम्नेस्टीले यसका बारेमा अनुसन्धान गर्न, सत्यतथ्य सार्वजनिक गर्न र शोषणमा परेका श्रमिकलाई न्याय दिन कतारको सरकारी निकायलाई आग्रहसमेत गरेको छ ।

अध्ययनकर्तासँग सुरक्षागार्डको काम गर्ने सबै आप्रवासी श्रमिकहरूले आफूहरू दैनिक १२ घण्टा र हप्ताभरि काम गर्नुपर्ने बाध्यतामा रहेको बताएका थिए । यति लामो समय काम गरे पनि तलब कतारी रियाल २ हजार मात्र पाउने गरेको जवाफ दिएका थिए ।

कतिपयले त महिनौँ मात्र नभई डेढ वर्षसम्म एक दिन पनि छुट्टी नपाएको बताएका थिए । अधिकांशले आफूले छुट्टी माग्दा रोजगारदाताले अस्वीकार गरेको पनि रिपोर्टमा उल्लेख छ ।

कतारको श्रम कानुनले श्रमिकलाई साप्ताहिक तलबी छुट्टी दिनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । केही श्रमिकले आफूले बाध्यतावश छुट्टी बस्दा गैरकानुनी रूपमा आफ्नो धेरै तलब काटिएको समेत बताएका छन् । एक जना श्रमिकले कतारमा आफ्नो पहिलो वर्ष बाँच्नका लागि संघर्ष गरेको र दोस्रो वर्ष काम छाडेर भागेको समेत अध्ययनकर्तालाई जानकारी गराएका छन् ।

रिपोर्टमा कतारको कानुनले बिरामी परेमा तलबी बिदा दिनुपर्ने व्यवस्था गरेको भए पनि युगान्डाबाट कतार पुगेर सुरक्षा गार्डमा कार्यरत एक कामदारले १८ महिनासम्म कुनै दिन पनि बिदा नपाई काम गर्नुपरेको सो रिपोर्टमा जनाइएको छ ।

ती श्रमिकले एक दिन बिरामी बिदा बसे दुई दिनको तलब कट्टा हुने गरेको समेत बताएका छन् । यी कामदारले कानुनमा स्पष्ट उल्लेख भएको आफूले थाहा पाए पनि बिदा बस्न नसकेको अध्ययनकर्तासँग बताएका छन् । यी कामदारको सुपरभाइजरले भने कम्पनीमा धेरै श्रमिक नभएका कारण बिदा दिन नसकिने अध्ययनकर्तालाई जानकारी गराएका छन् ।

यस्तै, अध्ययनमा सहभागी ३४ मध्ये २९ जना श्रमिकहरूले आफूले हरेक दिन १२ घण्टा काम गर्नुपरेको, २८ जनाले साप्ताहिक बिदा नपाएको र हप्तामा ८४ घण्टा काम गर्न बाध्य पारिएको एम्नेस्टीको रिपोर्टमा उल्लेख छ ।

केन्याबाट आएका एक श्रमिकले आफू बिहान ६ः३० मा कामका लागि हिँड्ने र बेलुका ८ बजे मात्र फर्किने गरेको तथा महिनौँसम्म एक दिन पनि छुट्टी नपाएको अध्ययनकर्तालाई बताएका छन् ।

यस्तै, एक नेपाली र बंगलादेशका अर्का श्रमिकले त आफूले तीन वर्षसम्म एक दिन पनि छुट्टी नपाएको रिपोर्टमा बताइएको छ ।

‘अध्ययन सुपरभाइजरले काममा जा भनेपछि जानैपर्छ, नगए तलब काटिन्छ । पूर्वअनुमति नलिई बिदामा बस्दा २ सय रियाल (५ दिनको तलबबराबर) तलबबाट काटिन्थ्यो,’ उनीहरूले अध्ययनकर्तासँग बताएका छन् ।

कतारको श्रम कानुनले अतिरिक्त समयसमेत गरी एक हप्तामा बढीमा ६० घण्टासम्म मात्र कुनै पनि श्रमिकलाई काममा लगाउन पाइने व्यवस्था गरेको छ । कानुनमा साप्ताहिक रूपमा तलबी बिदा दिइनुपर्ने स्पष्ट लेखिएको छ । यो न्यूनतम मानवअधिकारको विषय पनि हो, जसलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानुनहरूले पनि सुरक्षित गरेका छन् ।

यस अध्ययनमा ती कम्पनीका लागि काम गर्ने श्रमिकहरू पनि शोषणमा परेको देखिनुले विश्वकप फुटबल प्रतियोगितासँग सम्बन्धित क्षेत्रमा पनि श्रमिकमाथि शोषण भएको देखिएको एम्नेस्टीको तर्क छ ।

यस अध्ययनका दौरान एम्नेस्टी इन्टरनेसनलले आठवटामध्ये चारवटा कम्पनीले अतिरिक्त काम गराएबापतको सेवा सुविधा कानुनले तोकेअनुसार नदिएको बताएको छ । एम्नेस्टीका अनुसार कतिपय कम्पनीहरूले मासिक ८ दिनबराबरको रकम श्रमिकबाट ठगी गरेको पाइएको छ ।

एम्नेस्टी इन्टरनेसनल, ह्युमन राइट्स वाच, अन्तर्राष्ट्रिय ट्रेड युनियन महासंघ (आईटीयूसी) लगायतले यस्तो आवाज बलियोसँग उठाउँदै आएपछि कतारले आफ्नो श्रम कानुनमा महत्त्वपूर्ण सुधार गरेको छ ।

एम्नेस्टी इन्टरनेसनललगायत अन्य संस्थाले गरेको अध्ययनमा कतारमा कार्यरत विदेशी श्रमिकमाथि श्रमसँगै आर्थिक शोषण रोजगारदाताहरूले गरिरहेको पाइएको श्रमविज्ञ रामेश्वर बोहोरा बताउँछन् । एउटा राम्रो रोजगारदाता देशले यस्तो गतिविधि रोक्नुपर्ने उनको सुझाव छ । कामदार आपूर्ति गर्दै आएको नेपालले पनि यो समस्या समाधान गर्न पहल गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार ३०, २०७९ १८:५८