मानव तस्करकाे जालाे : भारतसँगै श्रीलंका, बंगलादेश र म्यानमारहुँदै तेस्रो देश पुर्‍याइन्छ नेपाली

मानव तस्करकाे जालाे : भारतसँगै श्रीलंका, बंगलादेश र म्यानमारहुँदै तेस्रो देश पुर्‍याइन्छ नेपाली

A+ A A-

कोरोना महामारीमासमेत वैदेशिक रोजगारीको प्रलोभनमा पारी नेपाली महिलालाई भारतहुँदै तेस्रो देश पुर्‍याएको विभिन्न सरकारी अध्ययनहरूले औँल्याएका छन् । महिला मात्र होइन, पछिल्लो समय दलालहरूले रुट नै परिवर्तन गरी पुरुषको समेत तस्करी गर्न थालेका छन् ।

तस्करीमा परेका नेपाली पुरुष र महिलाहरूलाई केन्या, साइप्रस, लेबनान, लिबिया, सिरिया, साउदी अरब, कुवेत, इराक, यूएई र अफ्रिकालगायत देशका डान्सबारमा नाँच तथा देहव्यापारका लागि पुर्‍याउने गरिएको भारतस्थित नेपाली दूतावास र महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालयको अध्ययनले देखाएको छ ।

सरकारी अध्ययनमै दैनिक २ जनाभन्दा बढी नेपाली महिलाहरूलाई भारत र बंगलादेशहुँदै तस्करी गरी तेस्रो तेस्रो देश पुर्‍याउने गरेको अध्ययनले देखाएको छ ।

ग्रामीण भेगका महिला पछिल्लो समय मानव तस्करको नजरमा पर्ने गरेका छन् । एक अध्ययनअनुसार ग्रामीण भेगका महिलालाई रोजगारीको प्रलोभन देखाएर तस्करहरूले भारतहुँदै तेस्रो देश तस्करी गरिरहेको पाइएको हो ।

सरकारले वैदेशिक रोजगारीका नाममा भइरहेको ठगी नियन्त्रण गर्न सबै देशमा रहेका नियोगमार्फत कामसँगै सूचनासमेत जारी गरेर जानकारी गराउँदै आएको वैदेशिक रोजगार विभागका महानिर्देशक शेषनारायण पौडेलले बताए ।

नेपाल–भारत खुला सीमाको फाइदा उठाउँदै मानव तस्करहरूले भारतहुँदै उनीहरूलाई तेस्रो देश पुर्‍याउने गरेका छन् । यस्ता घटना थुप्रै भएको उनले बताए ।

‘दलालले रुट परिवर्तन गरेर महिलाको तस्करी गरिरहेका छन् । वैदेशिक रोजगारीको प्रलोभनमा पारी महिला मात्र नभई पुरुषको पनि तस्करी हुने गरेको छ । तस्करहरूको जालमा परेका महिलाहरूलाई उद्धारका लागि सरकारले सकेसम्म प्रयास गरिरहेको छ,’ महानिर्देशक पौडेलले भने, ‘रोजगारीको प्रलोभन देखाएर ठगी गर्ने ग्रिरोह सक्रिय छ । तस्करहरूको नजरमा वैदेशिक रोजगारीका विषयमा कम जानकारी भएका व्यक्तिहरू नै पर्ने गरेका छन् । सामाजिक सञ्जाल फेसबुक, ट्वीटर, भाइबरलगायत विभिन्न माध्यममा आएका विज्ञापन हेरी विदेशिन खोज्दा दलालको फन्दामा परेको देखिन्छ ।’

वैदेशिक रोजगारीका नाममा भइरहेको तस्करी रोक्ने प्रयास भइरहेको र तस्करीमा संग्लनलाई पक्राउ गरी कारबाहीसमेत भइरहेको उनको भनाइ छ ।

सजिलो रुट खोज्दै तस्करी

जेठ महिनामा भारतको चेन्नई शहरबाट २१ जना नेपाली महिला र ९ जना पुरुषलाई भारतीय महिला सुधार संस्था र अन्य संस्थाद्वारा उद्धार गरी स्वदेश फर्काइयो । उनीहरू अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलहुँदै युरोप छिर्न त्यहाँ पुगेका थिए ।

स्वदेश फर्किएपछि उनीहरूलाई महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालयको सहयोगमा माइती नेपालको सेल्टरमा राखिएको थियो ।

गत वर्ष चैतमा वैदेशिक रोजगारीका लागि हिँडेका २३ जना नेपाली महिलालाई दिल्लीबाट उद्धार गरी स्वदेश फर्काइएको थियो । सोही समयमा थप १२ जना महिलाको पनि उद्धार गरिएको थियो । गत चैतमा रोजगारीका लागि तेस्रो देश लैजान लागिएका ९२ जना नेपाली महिलालाई भारतका विभिन्न शहरबाट उद्धार नेपाली ल्याइएको महिला मन्त्रालयले जनाएको छ ।

यस्तै, १ सय ९० जना नेपाली चेलीलाई अनधिकृत रूपमा दलालले म्यानमार प्रवेश गराइसकेका छन् । यसमध्ये ७० जनालाई भारतीय प्रहरीको सक्रियतामा उद्धार गरेर स्वदेश फर्काइएको थियो । मिजोरम प्रान्तको चम्फाई जिल्ला भारत र म्यानमारबीचको सिमानामा अवस्थित छ । एक वर्षअघि मात्र सञ्चालनमा आएको यो सीमानाकालाई समेत पछिल्लो समय मानव तस्करहरूले प्रयोग गर्न थालिसकेका छन् । म्यानमारमा सैन्य कु सामान्य बन्दै गएपछि तस्करहरूले यसबाटोलाई तस्करी रुट बनाएका हुन् ।

यस्तै, गत वर्ष बंगलादेशहुँदै तेस्रो देश लैजान लागिएका ४५ जना महिलालाई उद्धार गरी सरकारले स्वदेश फर्कायो । उनीहरू युरोपका देशमा रोजगारीका लागि भारतहुँदै बंगलादेश देश पुगेका थिए । सोही वर्षको माघमा रोजगारीका लागि तेस्रो देश हिँडेका ३६ जना नेपाली महिला श्रीलंकाको जेलमा परेका थिए ।

श्रीलंका पुर्‍याइएका महिला खाडीका देश लैजान दलालले श्रीलंका पुर्‍याएका थिए । उनीहरूलाई श्रीलंकाको प्रहरीले पक्राउ गरी ११ महिना जेलमा राखेको थियो । ज्येष्ठ नागरिक मन्त्रालयले उनीहरूलाई उद्धार गरी नेपाल फर्काएको थियो ।

यसैगरी, गत १६ चैतको राति भारतको नयाँ दिल्लीमा बन्धक बनाएर राखिएका १२ जना नेपाली महिलाको उद्धार गरिएको थियो । दिल्लीस्थित महिला आयोग, दिल्ली प्रहरी, भारतस्थित नेपाली दूतावासलगायतका निकायहरूले उनीहरूको उद्धार गरेका थिए ।

त्यस्तै, २६ वैशाखमा भारतहुँदै तेस्रो मुलुक लैजान लागिएका २३ जना नेपाली महिलालाई भारतको मिजोरम प्रहरी र भारतको सामाजिक कल्याण केन्द्रको सहयोगमा उद्धार गरी नेपाल फर्काइएको थियो । दूतावासले गत वर्षको माघमा मणिपुरको बाटोहुँदै म्यानमारको सिमानासम्म पुर्‍याइएका १ सय ९० जना नेपालीको उद्धार गरी स्वदेश फर्काएको थियो ।

गत फागुनयता भारतहुँदै तेस्रो देश लैजान लागिएका साढे ३ सयभन्दा धेरै नेपाली महिलालाई भारतस्थित नेपाली दूतावास, भारतीय महिला आयोग र विभिन्न गैरसरकारी संस्थाको सहयोगमा उद्धार गरी स्वदेश फर्काइएको छ ।

दूतावासका अनुसार हाल भारतका विभिन्न शहरमा रोजगारीका लागि तेस्रो देश जाने प्रलोभनमा परी दलालमार्फत पुगेका करिब ५ हजार महिला र सोही संख्यामा पुरुष रहेको अनुमान छ ।

श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयका अनुसार रोजगारीको प्रलोभनमा परी उद्धार गरिएका महिला प्रायः २० देखि ४५ वर्ष उमेर समूहका छन् ।

यस्तै, माइती नेपालको अध्ययनअनुसार वैदेशिक रोजगारीका नाममा दैनिक २ सयभन्दा बढी महिलाको तस्करी भइरहेको छ भने वार्षिक ५ हजारभन्दा बढी महिलाहरूको तस्करी भई तेस्रो पुर्‍याइने गरिएको छ । १२ वर्षको अवधिमा रोजगारीमा गएका ५० हजारभन्दा धेरै महिला तस्करीमा परेको माइती नेपालको तंथ्याक छ ।

पछिल्लो समय भारतस्थित नेपाली दूतावासले भारतीय प्रहरीको सहयोग लिएर त्यहाँ भेटिने नेपाली महिलाहरूमाथि निगरानी बढाएसँगै तस्करहरूले रुट परिवर्तन गर्न थालेका छन् । तस्करहरूले नेपाल सरकारको उपस्थिति नहुने र अध्यागमनमा खुकुलो भएको देश खोज्दै मानव तस्करी गरिरहेको मानव बेचबिखन अनुसन्धान ब्युरोले जनाएको छ ।

भारतको अध्यागमनले विदेशी नागरिकका हकमा तेस्रो देशको उडानमा कडाइ गर्न थालेपछि तस्करीले श्रीलंका, बगलादेश र म्यानमारको विमानस्थलसमेत प्रयोग गर्न खोजेको अध्ययनका क्रममा भेटिएको ब्युरोका प्रवक्ता अनुराग कुमार द्विवेदीले बताए ।

तस्करीको पोल खोल्न डराउँछन् पीडित

रोजगारीका नाममा तस्करीमा परेर उद्धार गरेको महिलाहरूले भने तस्करहरूका बारेमा जानकारी दिन डराउने गरेको ब्युरो प्रहरीले जनाएको छ ।

महिला कामदार प्रायः भारतहुँदै तेस्रो देश म्यानपावरभन्दा बाहिरका व्यक्तिहरूको सम्पर्कबाट जाने गरेको र उनीहरू तस्करीमा परे पनि अनुसन्धानका क्रममा पीडितले तस्करहरूको परिचय नदिँदा दोषीलाई कारबाहीको दायरामा ल्याउन समस्या हुने गरको द्विवेदीले बताए ।

‘तस्करीमा परी उद्धार गरेका महिलाले दलाल र तस्करका विषयमा केही बताउँदैनन् । यो नै ठूलो समस्या भइरहेको छ । विदेश जाने भनेपछि केही नबुझी जाँदा धेरै सोझा महिलाहरू नै फस्छन्,’ उनले भने, ‘यसले गर्दा एकातिर पैसा र अर्कोतिर उनीहरूको जीवन नै जोखिममा पर्ने गरेको छ । कतिपय तस्करीमा परेका महिला घरबाहिरको वातावरण नै बुझेका हुँदैनन् । यस्ता महिला नै तस्करीको नजरमा पर्छन् ।’

ब्युरो प्रहरीले समेत वार्षिक ५ सयभन्दा धेरै मानव बेचबिखनमा परेका नेपालीहरूको उद्धार गर्दै आएको छ ।