नेपाली मुद्रा अहिलेसम्मकै कमजोर: २२ वर्षमै दोब्बर भयो डलर, अर्थतन्त्रमा क्षति कि लाभ ?

नेपाली मुद्रा अहिलेसम्मकै कमजोर: २२ वर्षमै दोब्बर भयो डलर, अर्थतन्त्रमा क्षति कि लाभ ?

A+ A A-

आइतबारका लागि नेपाल राष्ट्र बैंकले अमेरिकी एक डलरको नेपाली बिक्री मूल्य १ सय २६ रुपैयाँ ७८ पैसा तोकेको छ । जसको खरिददर भने १ सय २६ रुपैयाँ १८ पैसा तोकिएको छ ।

यो दर नेपालको मूल्यका हिसाबले नेपाली मुद्रामा अमेरिकी डलर अहिलेसम्मकै महँगो हो भने अमेरिकी डलरमा नेपाली मुद्रा अहिलेसम्मकै कमजोर । पछिल्लो २२ वर्षको अवधिलाई हेर्ने हो भने नेपाली रुपैयाँमा अमेरिकी डलर दोब्बरले वृद्धि भएको छ । सन् २००० को जनवरी १ मा १ अमेरिकी डलरको मूल्य ६७ रुपैयाँ ३ पैसा रहेकोमा २०१८ जनवरी १ मा १ सय १ रुपैयाँ पुगेकोमा अहिले बढेर १६७ रुपैयाँ ७८ पैसा पुगेको छ ।

नेपाली रुपैयाँ कमजोर हुनुमा नेपाल आफैँ कारण छैन भन्दा अचम्म लाग्न सक्छ । तर, यथार्थ यही हो । नेपाली रुपैयाँ र भारतीय रुपैयाँबीच विगत लामो समयदेखि स्थिर विनिमय दर प्रणाली (पेग्ड एक्सचेन्ज रेट) कायम छ । १ सय भारतीय रुपैयाँको खरिद दर १६० रुपैयाँ र बिक्रीदर १६० रुपैयाँ १५ पैसा नै कायम छ ।

राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरू अहिलेको आर्थिक स्थितिअनुसार डलरको मूल्य बढ्दा नेपाललाई थप आहत हुने बताउँछन् । मूल्यवृद्धिदर सन्तुलनमा राख्नुपर्ने र विदेशी मुद्राको सञ्चिति बढाउनुपर्ने दबाब छ । मूल्यवृद्धिदर बढ्ने र आयातको बिल पनि बढी हुने भएकाले दुवैमा दबाब हुने देखिएको हाे ।

'डलरको मूल्य बढेपछि मूल्यवृद्धिमा त थप चाप पर्छ नै, आयातको बिल पनि बढ्ने भएकाले सञ्चितिमा पनि प्रभाव पर्छ', राष्ट्र बैंकका कार्यकारी निर्देशक भट्टले भने । डलर बढ्दा पर्यटन क्षेत्रमा लाभ हुन्छ । तर, अहिले पर्यटकीय गतिविधि राम्रो बन्न सकेकाे छैन । विदेशमा काम गर्न बसेका श्रमिकहरूले पठाउने रकमको नेपाली रुपैयाँ भने बढी हुनेछ ।

पछिल्लो आर्थिक वर्षमा डलरको हिसाबले अतिरिक्त बाह्य ऋणको वृद्धिदर न्यून रहे पनि नेपाली मूल्य अवमूल्यन हुँदा नेपालले तिर्नुपर्ने अन्तर्राष्ट्रिय ऋणको भारी भने बढेको छ । नेपालले २०१७ मे महिनामा १० लाख डलर ऋण लिएको थियो भने तत्कालीन समयमा नेपालको बाह्य ऋण १० करोड २० लाख रुपैयाँ बढेको हुन्थ्यो । तर, त्यो ऋणको सावा अहिलेसम्म पनि बाँकी रहेको अवस्थामा सोही ऋणको सावाँ मात्रै आजको दिनमा १२ करोड ५५ लाख रुपैयाँ पुग्छ ।

सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन केन्द्रको तथ्यांकअनुसार चालु आर्थिक वर्षको तेस्रो त्रैमासिकको अवधिमा मात्रै तिर्नुपर्ने बाह्य ऋणमा १९ अर्ब ३७ करोड दायित्व नेपाललाई थपिएको छ । ऋणबापतको सावाँ ब्याज डलरमै भुक्तानी गर्नुपर्ने भएकाले डलरको भाउ बढ्दा त्यसको असर ऋण भुक्तानीमा देखिएको हो । ऋणको भार भने १ खर्ब २६ अर्ब रुपैयाँले बढेको छ । यो डलरको मूल्य बढेका कारण थपिएको भार र बढेको ऋणको रकम भएको सार्वजनिक ऋण व्यवस्थापन केन्द्रका प्रमुख मुक्ति पाण्डेले बताए ।

पुस मसान्तसम्म १७ खर्ब २८ अर्ब ९३ करोड रुपैयाँ ऋण रहेकोमा चैत मसान्तसम्म पुग्दा ७.३३ प्रतिशतले बढेर नेपालको कुल सार्वजनिक ऋण १८ खर्ब ५५ अर्ब ६१ करोड रुपैयाँ पुगेको छ । यो कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) को करिब ३८.२५ प्रतिशत हुन आउँछ । यद्यपि दोस्रो त्रैमासिक (कात्तिक-पुस) को तुलनामा जीडीपीमा ऋणको हिस्सा भने घटेको देखिन्छ । दोस्रो त्रैमासिकसम्म नेपालको जीडीपीको तुलनामा सार्वजनिक ऋणको हिस्सा ४०.५३ प्रतिशत थियो ।

कुल सार्वजनिक ऋणमध्ये बाह्य ऋणको हिस्सा बढी छ । कार्यालयका अनुसार चैत मसान्तसम्म नेपालको कुल बाह्य ऋण ९ खर्ब ७६ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ छ । पुस मसान्तको तुलनामा यो २.८९ प्रतिशतले बढी हो । पुस मसान्तसम्म नेपालले नौ खर्ब ४८ अर्ब ९८ करोड रुपैयाँ बाह्य ऋण लिएको थियो ।

नेपालको आयात व्यापार भने डलरका कारण महँगो हुने गर्छ । चालु वर्षको १० महिनाको तथ्यांकलाई आधार मान्दा दैनिक साढे ५ अर्ब रुपैयाँबराबरको विदेशी वस्तुको आयात भएको छ । यसमा २० प्रतिशतसम्म भारतीय बजारमा भारतीय कच्चा पदार्थले बन्ने र डलरको प्रत्यक्ष प्रभाव नपर्ने भए पनि अन्यमा भने असर पर्ने व्यापारविद्हरूको भनाइ छ ।

अमेरिकी डलर बढ्दा सामान्यतया तेस्रो मुलुकबाट डरलमा किनिने सामानको मूल्य बढ्छ । तर, भारतीय बजारमा नै उत्पादन हुने वस्तुको खरिदमा भने कुनै प्रभाव नपर्ने जानकारहरू बताउँछन् । खासगरी छिमेकी देश भारतसँगै स्थिर विनिमयदर र उत्तरी छिमेकी देश चीनको विनिमयदर प्रायः स्थिरसरह देखिएकाले नेपाललाई ठूलो घाटा नलागेको जानकार बताउँछन् ।

तेस्रो मुलुकबाट आयात हुने सामग्री र दोस्रो मुलुकसँग पनि डलरमा कारोबार गर्ने सामग्रीमा भने ठूलो असर परेको छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, असार १९, २०७९ १२:४३