ज्योतिषीलाई हैन, डाक्टरलाई ‘कुण्डली’ देखाएर बिहे

A+ A A-

सात वर्षअघि बाँके बैजापुरका रमेश थारु विवाहको तयारीमा थिए । त्यहीबेला उनलाई हातखुट्टा र जोर्नी दुख्ने समस्या देखियो । दुखाई बढ्दै गएपछि उनी नेपालगञ्जको भेरी अस्पताल पुगे । संयोगले उनको भेट डा राजन पाण्डेसँग भयो । शरीरमा रगत कमी देख्नासाथ पाण्डेले सिकलसेलको आशंका गरिहाले । नभन्दै परीक्षणमा थारुलाई सिकलसेलको समस्या रहेको देखियो ।

बिहेबारीको तयारीमा रहेका थारुको बिहे रोकियो । उनी चिकित्सकको नियमित परामर्शमा उपचार गराइरहेका छन् । सिकलसेल पुष्टि भएयताका ६ वर्षमा डाक्टरको सल्लाह अनुसार एक सय पटकभन्दा धेरै पटक रगत चढाइसकेको थारु बताउँछन् । तर स्वास्थ्य अवस्थामा खासै सुधार भएको छैन । ‘औषधि खाँदा र रगत चढाउदा केही दिन ठीक हुन्छ त्यसपछि फेरि उस्तै समस्या हुन्छ’, उनले भने ।

सरकारले सिकलसेलका रोगीहरूका लागि २०७२ सालदेखि उपलब्ध गराएको एक लाख रुपैयाँसम्मको उपचार सुविधा पनि उपचारकै क्रममा सकिएपछि रमेशले एक वर्षदेखि आफ्नै खर्चमा उपचार गराइरहेका छन् । सिकलसेलको औषधि किन्दा, रगत चढाउँदा र घरबाट अस्पताल आउजाउ गर्दा हरेक महिना करिब ५ हजार रुपैयाँसम्म खर्च हुने गरेको उनी बताउँछन् । गरिब परिवारका रमेशलाई खर्च जुटाउन हम्मेहम्मे परिरहेको छ ।

रगतमा सिकलसेल देखिएका युवालाई चिकित्सकले विवाह गर्दा ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने सल्लाह दिएका छन् । सिकलसेल भएका व्यक्तिले नभएका बरबधु छान्नुपर्ने चिकित्सकहरू बताउँछन् । ‘बिहे गर्दा पहिले ग्रहदशा हेरिन्थ्यो । अब सिकलसेल छ कि छैन भन्ने हेर्नुपर्ने भयो’, उनले शिलापत्रसँग भने, ‘थारु गाउँमा अचेल विवाहका लागि कुण्डली हैन, सिकलसेल परीक्षण गरिन्छ ।’

बिहेबारी हुनुभन्दा पहिले ज्योतिषलाई बरबधुको कुण्डली देखाउने चलन नेपाली समाजमा नौलो होइन । तर, पश्चिम तराईका आदिवासी थारु समुदायका युवायुवतीले भने विवाह गर्नुपूर्व चिकित्सकलाई आफ्नो स्वास्थ्य कुन्डली देखाउन थालेका छन् । अचेल केटाकेटीको रगत परीक्षण गरेर सिकलसेल भए/नभएको जाँचेर मात्र बिहे पक्का गर्न थालिएको हो ।

रमेशजस्तै कल्पना चौधरीमा पनि सिकलसेल देखिएको छ । कल्पनाको परिवारमा चार जनामा सिकलसेलसम्बन्धी समस्या छ । आमाबुवा दुवैमा सिकलसेल छ । कल्पना र उनका भाइमा बंशाणुगत रूपमै सिकलसेल सरेर आयो । बंशाणुगत रूपमा सर्दै आएको सिकलसेलबाट आउने पुस्तालाई मुक्ति दिलाउन कल्पनाका दिदीभाइले पनि सिकलसेल नभएको जोडी खोज्नुपर्नेछ ।

थारु जातिमा देखिएको सिकलसेलबारे समुदायमा सचेतना फैलिँदै गएका कारण बिहेबारी गर्दा स्वास्थ्य परीक्षण गराउने क्रम बढेको छ । सिकलसेलको शंका लाग्नासाथ चिकित्सकसँग परामर्श लिने र परीक्षण गरेर मात्र बिहेबारी गर्नेहरू धेरै छन् ।

कल्पनाकी आमा लक्ष्मीले छोराछोरीको बिहेबारी गर्दा स्वास्थ्य परीक्षण गराएर मात्रै बिहेबारी गराइदिने बताइन् । ‘हामी बुढाबुढीलाई नै सिकलसेल रहेछ । त्यसैले छोराछोरी पनि रोगी भए’, उनले भनिन्, ‘नातिनातिनासम्म यो रोग नजाओस् भनेर जाँचेर मात्र बिहे गर्दिने विचार छ ।’

बैजापुरकै झुङग्री थारुका तीन सन्तानमध्ये दुई जनामा सिकलसेलसम्बन्धी समस्या देखिएको छ । त्यसैले उनी चिन्तित छिन् । झुङग्री पनि आफ्ना सन्तानको बिहेबारी गर्दा सिकलसेल परीक्षण गराउने बताउँछिन् । सिकलसेल नयाँ पुस्तामा सर्नबाट रोक्ने उद्देश्यले स्वास्थ्य कार्यालय बाँकेले थारु समुदायको बाहुल्यता रहेका बाँकेको राप्तीसोनारी गाउँपालिकाका विद्यालयका कक्षा ९ र १० मा अध्ययनरत बिद्यार्थीहरूको निःशुल्क परीक्षण थालेको छ । त्यसक्रममा ५ सय ७२ विद्यार्थीको परीक्षण गरिएकोमा पाँच जना रोगी र ५८ जना सिकलसेल बाहक भेटिएको बैजापुर अस्पतालका स्वास्थ्य सहायक हिरामणी गुराउले बताए ।

सिकलसेल एनिमियाका पश्चिम तराईकाका आदिवासी थारु समुदायमा देखिएको बंशाणुगत रोग हो । थारु समुदायका करिब १० प्रतिशत व्यक्ति सिकलसेल एनिमियासम्बन्धी रोगबाट प्रभावित छन् ।

सिकलसेलको उच्चजोखिममा रहेकाले थारु समुदायका युवाले आफ्ना सन्तानलाई रोग सर्नबाट बचाउन बिहेपूर्व नै सिकलसेल भए नभएको एकिन गर्न स्वास्थ्य परीक्षण गर्न थालेका हुन् । सिकलसेल परीक्षण रिपोर्ट देखाएर चिकित्सकको परामर्श लिएर मात्र जोडी छान्ने क्रम बढ्दै गएको छ । बिहेबारी गर्नुभन्दा पहिले केटाकेटी दुवैले चिकित्सकको परामर्श लिन थालेका छन् । बिहेको तयारीमा रहेका धेरैजसो युवा अलगअलग वा सँगै आएर सिकलसेलबारे परामर्श लिने गरेको डा पाण्डे बताउँछन् ।

भेरी अस्पताल नेपालगञ्जका सिकलसेल विशेषज्ञ डा पाण्डेले सिकलसेल नयाँ पुस्तामा सर्न नदिन थारु समुदायका बिहेबारी गर्ने उमेरका युवायुवतीलाई लक्षित गरेर सिकलसेल कुन्डली नै तयार पारेका छन् । सिकलसेल कुण्डलीमा सिकलसेल परीक्षणको रिपोर्टका आधारमा कस्तो युवाले कस्ती युवतीसँग बिहेबारी गर्दा सन्तानमा सिकलसेल सर्नबाट बचाउन सकिन्छ भन्ने उल्लेख गरिएको छ ।

विशेषज्ञका अनुसार, सिकलसेल एनिमियासम्बन्धी समस्या दुई किसिमको हुन्छ, सिकलसेल बाहक र सिकसेल बिरामी । सिकलसेल बाहक भएका व्यक्तिमा स्वास्थ्यसम्बन्धी कुनै समस्या हुँदैन । तर रोगीमा भने हात खुट्टा र शरीरका जोर्नीहरू दुख्ने, रगतको कमी हुनेजस्ता लक्ष्यण देखिन्छन् । सिकलसेल बाहक भएका व्याक्तिबाट पनि सन्तानमा सिकलसेल सर्ने जोखिम रहन्छ । त्यसैले बिहे गर्दा सावधानी अपनाउनुपर्ने डा पाण्डे बताउँछन् । सिकलसेल बाहक भएको व्यक्तिले कस्तो व्यक्तिसँग बिहे गर्न मिल्छ भन्ने विवरण कुण्डलीमा उल्लेख गरिएको छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असार १७, २०७९ ०६:४७