मदन भण्डारीकाे जबज मार्क्सवादसँग मेल खाँदैन : सीपी मैनाली

A+ A A-

झापा आन्दोलन का नेतृत्वकर्ता तथा नेकपा मालेका संस्थापक महासचिव सीपी मैनाली पछिल्लो समय राजनीतिक वृत्तबाट टाढिँदै गएका छन् । झापा विद्रोह, कोअर्डिनेसन केन्द्र (कोके), माले हुँदै एमाले र एमालेबाट फेरि मालेमा फर्किएका मैनाली राजनीतिक जोड–घटाउको चक्करमा लागेर विभिन्न समयमा मन्त्री पनि भए ।

नेकपा मालेका महासचिव मैनाली आफूमाथि षड्यन्त्र गरिएको बताउँछन् । पार्टीभित्रको गिरोहले षड्यन्त्र गरेर आफूलाई उठ्नै नसक्ने गरी ‘थला’ पारेको पनि उनी सुनाउँछन् ।

∞∞∞

मैनाली समूहले २०३२ सालमा झापाको ज्यामिरेमा विद्रोह गर्यो । त्यही विद्रोहको जगमा २०३२ जेठमा ‘अखिल नेपाल कम्युनिस्ट क्रान्तिकारी कोअर्डिनेसन केन्द्र’ (माले–कोके) गठन गरियो । यसपछि मैनालीसहित उनका सहयोगी पक्राउ परे । र, पक्राउ परेकाहरूलाई काठमाडौंस्थित नख्खु जेलमा राखियो ।

क्रान्तिकारी जोस र जाँगरले उक्साएपछि मैनाली र उनका साथीहरूले जेल ‘ब्रेक’ गरे । क्रान्तिका ती वयस्क दिन सम्झिँदै मैनाली भन्छन्, ‘नख्खु जेल पुगेपछि हामीले जेल ब्रेक गरेर निस्कने प्रयास थाल्यौं । ३३ सालको माघसम्म जेल ब्रेक गर्ने निर्णय गर्यौं । सुरुङ खनेर बाहिर निस्कियौं । हामीले ४५ दिन जति सुरुङ खन्यौं ।’

झापा विद्रोहका मुख्य नेता नै पक्राउ परेपछि झापा विद्रोह तितरबितर भएको थियो । तर, मैनालीसहित केही नेता जेल ब्रेक गरेर बाहिर आएपछि विद्रोहको मसिनो स्वर फेरि गुन्जिने संकेत देखियो ।

२०३४ मा मदन भण्डारी, जीवराज आश्रित, सिद्धिनाथ ज्ञवाली र वामदेव गौतम नेतृत्वको टोलीले पुष्पलाल नेतृत्वको पाटी परित्याग गर्यो ।

पुष्पलालसँग छुट्टिएर आएको मुक्ति मोर्चासँग एकीकरण थाल्यो कोकेले । मुक्ति मोर्चा समूह नामले परिचित यो समूहका नेता थिए, जीवराज आश्रित । मुक्ति मोर्चा र कोकेबीचको एकता सम्झिँदै मैनाली भन्छन्, ‘२०३४ सालको भदौबाट हामी एकीकरणको प्रक्रियामा अगाडि बढ्यौं । त्यो (मुक्ति मोर्चा) समूहको नेता भण्डारी थिएनन्, जीवराज आश्रित थिए । पुष्पलालको पार्टीको केन्द्रीय सांस्कृतिक मोर्चाको उहाँ (मदन भण्डारी) केन्द्रीय सदस्य हुनुहुन्थ्यो ।’

कोकेमा जोडिएपछि भण्डारीलाई पूर्वका मेची र कोसी अञ्चल हेर्ने जिम्मा दिइयो । कोकेले २०३५ सालमा मोरङमा पहिलो राष्ट्रिय सम्मेलन गर्यो । यो सम्मेलनबाट पार्टीको नामबाट कोके हटाएर ‘माले’ मात्रै राखियो । भण्डारी पनि मालेको केन्द्रीय सदस्य भए ।

भारतको नक्सलबाडी र चारु आन्दोलनबाट प्रेरित भएर सुरु भएको झापा विद्रोहको आगोले पार्टीको रूप धारण गरिसकेको थियो । पार्टी बनेसँगै पार्टीभित्र वैचारिक मतभेद सुरु भयो ।

अन्तिम लक्ष्यमा त सबै एकमत थिए । मतभेद थियो, अन्तिम लक्ष्यसम्म पुग्ने बाटोको विषयमा । पार्टीभित्र मतभेदको बीजारोपण भइरहेको समयमा घट्यो, छिन्ताङ काण्ड । छिन्ताङ क्षेत्रका कमान्डर अथवा जिम्मेवार नेता थिए, भण्डारी ।

उनी भन्छन्, ‘जुन समयमा छिन्ताङ काण्ड घट्यो, त्यसको जिम्मेवार व्यक्ति भण्डारी नै हुनुहुन्थ्यो । भण्डारी त्यो क्षेत्रको इन्चार्ज भएकोले उहाँले नेतृत्व लिनुपर्थ्याे । तर, त्यस घटनामा नेतृत्व अर्थात् माथिल्लो कमिटीको कमजोरी देखियो । त्यो विद्रोहलाई व्यवस्थित ढंगले नेतृत्व दिन नसक्दा ठूलो नोक्सानी भयो ।’

अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिस्ट अभ्यास र क्रान्तिको सीमित बुझाइबीच हुर्किएको मालेभित्र स्पष्ट वैचारिक विभाजन राजाले जनमत संग्रह घोषणा गरेपछि देखापर्यो । पार्टीभित्र राजाले घोषणा गरेको जनमत संग्रह स्विकार्ने या बहिष्कार गर्ने विषयमा मतभेद देखियोे । ‘जनमत संग्रह उपयोग गर्ने कि बहिष्कार गर्ने विषयमा मतभेद भयो । बहिष्कार गर्ने पक्षमा पार्टीको ठूलो समूह थियो,’ मैनाली भन्छन्, ‘म भने सुरुदेखि नै त्यसलाई उपयोग गर्नुपर्छ भन्ने पक्षमा थिएँ । तर, बहुमत भने बहिष्कारको पक्षमा रहेका कारण म पटक–पटक अल्पमतमा पर्दै गए ।’

पार्टी महासचिव नै अल्पमतमा पर्न थालेपछि बहुमत स्वीकार गर्नुको विकल्प थिएन । मतभेद चर्किँदै गएपछि मालेले राजासामु पाँचवटा पूर्वसर्त राख्यो । राजाले ती पूर्वसर्त मानेमा जनमत संग्रह स्वीकार गर्ने र नमानेमा अस्वीकार गर्ने गरी । तर, राजाले मालेका पाँचवटा पूर्वसर्तमध्ये एक पनि स्विकारेनन् ।

राजाले पाँच पूर्वसर्त स्वीकार नगरेपछि मालेभित्रको बहुमतले जनमत संग्रह बहिष्कार गर्ने सोच बनायो । तर, मैनाली भने जनमतलाई पूर्ण बहिष्कार गर्न नसकिने धारणा राखे ।

‘बहसको क्रममा मैले बहिष्कार गरेर जानुहुन्न, यो प्राविधिक कुरा मात्रै होइन, यो राजनीतिक कुरा हो भनें । मेरो कुरा सुनुवाइ नहुने भएपछि मैले ‘नोट अफ डिसेन्ट’ लेख्नुपर्ने अवस्था आयो । महासचिवले नै नोट अफ डिसेन्ट लेख्नुपर्ने भएपछि धेरै साथीले मध्यमार्ग अपनाउनुपर्ने निर्णय गरे । जसअनुसार जनमत संग्रहलाई नीतिगत बहिष्कार गर्ने निर्णय गरें,’ मैनालीले भने ।

पार्टीभित्र सीपी मैनाली एक्लिँदै जाने यात्राको पहिलो खुड्किलो थियो, जनमत संग्रहको विवाद । त्यसपछि निरन्तर मैनाली पार्टीभित्र एक्लिँदै गए ।

मालेभित्र जनमत संग्रहको विषयमा विवाद चर्किरहँदा भण्डारी कता उभिएका थिए त ? नेपाली राजनीतिमा मनमोहन अधिकारीले जननेताको उपाधि भिराएका भण्डारी जनमत संग्रह बहिष्कारको पक्षमा थिए वा विपक्ष ?

‘मदन भण्डारी मौन हुनुहुन्थ्यो । उहाँ बहिष्कार गर्ने समूहमा हुनुहुन्थ्यो । तर पनि उहाँ बोल्नुभएन,’ मैनाली भन्छन्, ‘खासमा मदन भण्डारी पुष्पलालको पार्टीमा पनि केन्द्रीय नेता र त्यो स्तरको माक्र्सवादी नेता होइनन् । बेसिकल्ली उहाँ एउटा कल्चरल वर्कर हो । त्यसको उहाँ केन्द्रीय नेता हुनुहुन्थ्यो । कविता लेख्नुहुन्थ्यो । गीत गाउनुहुन्थ्यो । पुष्पलालबाट छुट्टिदा उहाँहरूको राजनीतिक नेतृत्व जीवराज थिए । मदन भण्डारी भनेका चौथो वा पाँचौं स्तरका नेता हुन् ।’

पञ्चायतको दमन । क्रान्तिको सीमित अनुभवका कारण मालेभित्र संघर्षको दिशालाई लिएर पनि बहस सुरु भयो । मालेले चारु आन्दोलनअनुसार नै लड्ने योजना बनाएको थियो । हिंसाविरुद्ध हिंसा नै प्रयोग गर्ने नीतिअन्तर्गत लडाकु दस्ता तयार गरेर लड्ने योजना पनि थियो मालेसँग ।

मैनालीले भने, ‘तर, यी सबै अहिले भने जति सहज भने थिएनन् किनकि हाम्रो सीमित अनुभवका आधारमा माक्र्सवाद र लेलिनवादलाई ग्रहण गरेका थियौं । त्यसमाथि हामीले सुसंगत माक्र्सवादी लेलिनवादी पार्टी बनाउने कल्पना पनि गरेका थियौं ।’

तत्कालीन समयमा आफ्नो पार्टीभित्र मार्क्सवाद र वर्ग शत्रुप्रतिको कमजोर बुझाइको उदाहरण दिँदै मैनाली भन्छन्, ‘त्यसबेला केपी ओली दृष्टिकोण बडो गलत थियो । उनको छिमेकमा एउटा सामान्य गरिब परिवारको आवारा टाइपको मान्छे थियो । बिहान बेलुका रक्सी खाने मान्छे थियो त्यो । त्यो जँड्याहाले यी कम्युनिस्ट हुन् भन्दै ओली र रामनाथ दाहाललाई थुन्नुपर्छ भन्थे । तर, केपी ओली भने यही मान्छेचाहिँ खत्तम गर्नुपर्ने शत्रु हो, यहीचाहिँ वर्ग दुस्मन हो भन्थे । तर, खत्तम पनि गर्नुहुन्नथ्यो त्यसैले अहिले पनि कुरा ठूला गर्ने तर काम नगर्ने जुन बानी छ । त्यो त्यसबेलादेखिकै बानी हो । नानीदेखिको बानी हो । बाँस काट्नु छ भने पहिला त्यसको वरपर भएका सिक्रा काट्नुपर्छ भन्ने सोच थियो ओलीको । उनी टेक्निकल टाइपका मान्छे थिए । अहिले उनले म हिंसाको विरोधी थिएँ आदि इत्यादि जे भने पनि उनी जुन बेला जे मनमा आयो, त्यही लहडमा कुरा गर्छन् ।’

ओलीको यो भनाइलाई मैनाली समग्र कम्युनिस्टको बुझाइका रूपमा अथ्र्याउँदै भन्छन्, ‘हामी झापा आन्दोलनमा लाग्नेहरूले आफ्नै अनुभवले पनि घनो काट्नु अगाडि सिक्रो काट्नुपर्छ भन्ने तरिकाले बुझेका थियौं । यसको प्रतिनिधि पात्र हुन् ओली ।’

पार्टीभित्र एक्लिँदै गएका मैनालीलाई २०३९ कात्तिकको बैठकले भने स्तब्ध बनायो । जनमत संग्रहमा मत हाल्ने कि नहाल्ने विषयको विरोधमा लागे, जीवराज आश्रित, वामदेव गौतम र मोदनाथ प्रश्रित ।

जनमत संग्रहले निर्दल अर्थात् पञ्चायतलाई विजयी बनायो । पञ्चायत विजयी भएपछि मालेभित्र फेरि विवाद चर्कियो । मैनाली पञ्चायत ढालेर बहुदल ल्याउने पक्षमा थिए । तर, मैनाली इतरको समूह भने राजा नै ढालेर जनसत्ता निर्माणमा लाग्नुपर्ने पक्षमा थियो ।’

‘यसको नेतृत्व गरे वामदेव गौतमले । वामदेव गौतमले अन्तरिम जनवादी सरकार गठन गर्ने कार्यनीति ल्याए,’ मैनाली भन्दै गए, ‘अहिले जनगणतन्त्रमा पुग्न सकिँदैन भने जनवादी सरकार वा पुँजीवादी गणतन्त्र अपनाउनुपर्छ भन्नेमा सबैको बहुमत भयो । तर, मैले यस्तो होइन भने । बहुदलीय प्रजातन्त्र ल्याउनुपर्छ भन्ने मेरो धार थियो ।’

पार्टीको बहस यही रोकिएन । २०३९ कात्तिकमा महोत्तरीमा बसेको केन्द्रीय समितिको बैठकमा वामदेव गौतमले जनवादी गणतन्त्र अर्थात् अन्तरिम जनवादी सरकारको निर्णय पेस गरे । वामदेवको नीतिविपरीत मैनालीले फेरि भने, ‘पञ्चायतभित्रै बबन्डर सुरु भइसकेको छ । र, वाम मोर्चा बनाएर नेपाली कांग्रेससँग गठबन्धन बनाएर बहुदलमा जानुपर्छ भन्ने किसिमले मैले निर्दलविरोधी कार्यनीति सारें ।’

तर, मैनालीको कुरामा कोही सहमत भएनन् । मालेको ठूलो हिस्साले राजा हटाएर गणतन्त्र ल्याउने निर्णय गर्यो ।

‘२०३९ सालमा धेरै छलफल भयो । यतिखेर आइपुग्दा निर्दल हटाउने र बहुदल ल्याउनेहरू तथा राजा हटाएर गणतन्त्र ल्याउनेहरूबीच ठूलो खाडल थियो । पटक्कै कुरा नमिल्ने भयो । अवस्था कस्तोसम्म भयो भने पर्चा ड्राफ्ट गर्दा पनि कुरा नमिल्ने भयो,’ मैनाली सम्झिँदै भन्छन् ।

जनमत संग्रहबाट पार्टीम देखिएको विवादले आफू अल्पमतमा पर्ने बुझिसकेका थिए मैनालीले । महासचिव पदबाट हट्ने सम्भावना पनि देखेका थिए मैनालीले । ‘२०३९ असारतिर मैले माधव, जीवराज र झलनाथलाई आफ्नो सेल्टरमा बोलाएर नयाँ महासचिव चुन्ने अधिकार दिइसकेको थिएँ ।’

कात्तिकको त्यो बैठकमा मैनाली अल्पमतमा परे । अल्पमतमा परेपछि मैनालीले राजीनामा दिए । ‘त्यसपछि उहाँहरूले हामी अलग्गै बसेर कुरा गर्छौं भन्नुभयो । त्यो अलग्गै बसेको बैठकमा मेरो विरुद्धमा षड्यन्त्र भयो । तल्लो तलामा बसेर उहाँहरूले गरेको कुरकानी सुनिन्थ्यो । त्यहाँ एक जनाले ‘यो सीपी हामी सप्पै एकापट्टि भएर बोल्दा पनि टेर्दैन । भोलि कथंकदाचित हामीले भनेको कुरा गलत र उसले भनेको कुरा सही भयो भने त्यसले हामीलाई मान्छे गन्दैन त्यसकारण यसलाई उठ्नै नसक्ने गरी प्रहार गर्नुपर्यो भने,’ मैनालीले भने ।

‘कसले भनेको रहेछ यस्तो ?’
‘त्यो मान्छेबारे म भन्दिनँ ।’
‘अफ द रेकर्ड ।’
‘त्यो पनि भन्दिनँ । ती मान्छेले पछि धेरै तिकडम गरे । ती मान्छे अहिले पनि सीपीविरोधी गिरोहको नाइके भएर बसेका छन् ।’

कात्तिकको यो बैठकले झलनाथ खनाललाई महासचिव बनाउने निर्णय गर्यो । यतिसम्म त ठीकै थियो तर मैनालीको राजीनामा अस्वीकृत गर्ने निर्णय पनि यो बैठकले गर्यो ।

‘तपाईंको राजीनामा स्वीकार गर्न नसक्ने र अनुशासन भंग गरेको आरोपमा महासचिव र पोलिटब्युरोबाट हटाउने निर्णय गरियो भनेर पो आउँछन् साथीहरू, म त एकदम फ्ल्याट भएँ,’ ३७ वर्ष अगाडिको यो कुरा सम्झिँदा अहिले पनि मैनालीको अनुहारमा विस्मय र आश्चर्यको भाव देखिन्छ ।

आफूलाई महासचिव र पोलिटब्युरोबाट हटाउने कारबाही सुनेपछि मैनालले सोधेका थिए, ‘मैले के अपराध गरेको छु, महासचिव र पोलिटब्युरो (पीबी)को बैठकबाट हटाउने ? कारबाही गर्ने ?’

जवाफ आयो, ‘तपाईंले त्यसबेला लेखेको चिठी समातिएको भए पार्टी खत्तम हुने थिएन ।’

मैनालीले जेलमा रहेका केपी ओलीलगायतका अन्य साथीलाई चिठी लेखेका थिए । चिठीमा मैनालीले पार्टीभित्र रहेको मतभेदबारे पनि लेखेका थिए ।

तर, चिठी आफूले माधव नेपालकै अगाडि लेखेको र त्यसको एक प्रति पनि नेपाललाई दिएको बताउँछन् मैनाली ।

‘माधव नेपालले त चिठी देख्नुभएकै थियो । माधव नेपाललाई कार्बन कपी नै दिएको थिएँ । अनि, अमृत बोहोरालाई मैले चिठी जेलमा पुर्याउनू भन्दै दिएको हो,’ मैनालीले भने । त्यसपछि सीपी मैनालीलाई दक्षिणपन्थीको पनि आरोप लगाइयो । उनलाई राजावादीसमेत भनियो । राजाले नेपाललाई शान्ति क्षेत्र बनाउन भन्दै गरेको प्रस्तावको समर्थन गरेकाले उनलाई राजावादी भनियो । राजाको शान्ति क्षेत्रको प्रस्तावबारे मैनाली भन्छन्, ‘राजाको यो प्रस्तावलाई हामीले सुरुमा आलोचनात्मक समर्थन भनेका थियौं । पछि मैले यसलाई विश्लेषणात्मक विरोध गरौं भनें । त्यसपछि साथीहरूले मलाई राजावादी र दक्षिणपन्थी भन्न थालें ।’

‘उनीहरूले मलाई एकदम गलत तरिकाले हटाए । पार्टीमा यतिका योगदान गरेको मान्छेलाई त उहाँहरूले असल साथी मान्नुपर्ने हो । तर, मलाई हटाउने कुरामा मदन भण्डारी पनि लागिपरे । मेरो राजनीतिलाई नै यिनीहरूले समाप्त पार्न खोजे,’ पीडा, आक्राशे र गुनासो मिसिएको स्वरमा मैनालीले भने ।

महासचिवबाट हटाएपछिको क्षण सम्झिँदै मैनाली भन्छन्, ‘गढीमाईको पूजामा लाखौं खसी, बोका र राँगा काटेपछि आखिरी बलिदान हुने एउटा पाडो हुन्छ । जसले आफन्त काटिएको तमासा देखेको हुन्छ । २०३९ साल पछि मेरो मनोविज्ञान यस्तै थियो । दाजु समातिनुभयो, भाइहरू समातिए । सँगै काम गर्ने साथी सुखानीमा मारिए । गढीमाईको आखिरी बलिदान पर्खेर बसेको पाडो जस्तै थिएँ म ।’

उनलाई लाग्छ, तत्कालीन माले, एमाले र अहिले नेकपाले २२ कात्तिकको घटनाको समीक्षा गर्नुपर्ने थियो तर गरेन । त्यसैले मैनालीलाई लाग्छ, २२ कात्तिक २०३९ बाट मालेमा गुटबन्दी सुरु भयो । उनकै भाषामा भन्ने हो भने त्यो दिनबाट मालेमा गुटबन्दीको ‘ठोस’ सुरुवात भयो ।

३७ वर्षअगाडिको त्यो घटनाको समीक्षा र आत्मालोचना नगर्दासम्म त्यही गुटबन्दीले एमाले समाप्त हुने मैनालीको दाबी छ । उनी दाबी गर्छन्, ‘त्यहाँ गएर जबसम्म एमाले नेताले आत्मालोचना गर्दैनन् तबसम्म एमालेको गुटबन्दी सकिँदैन । त्यही गुटबन्दीले यिनीहरू सिद्धिन्छन् । म ठोकेरै भन्छु ।’

∞∞∞

२०४६ साल मालेको चौथो महाधिवेशन । भदौमा भएको यो महाधिवेशनमा मैनालीले आफ्नो पुरानै कार्यनीति प्रस्तुत गरे । तर, उनको कार्यनीति पत्र अस्वीकृत भयो । साथै उनले आफूविरुद्ध भएको ‘कानेखुसी’ समेत सुने ।

महाधिवेशन हलमा केपी ओलीले नै आफूविरुद्ध कानेखुसी गरेको मैनालीले जानकारी दिए । यही महाधिवेशनबाट भण्डारी महासचिवमा चुनिए । आफूलाई असफल बनाउने र पाखा लगाउने षड्यन्त्र बुझिसकेका मैनालीले भण्डारीसँग आफूमाथि लगाइएको राजावादी र दक्षिपन्थीको आरोप हटाउन गुहार मागे ।

‘मदन भण्डारी यो विषयमा कुरा गर्न तयार नै भएनन् । सधैं अर्को बैठक, अर्को बैठक भन्दै टारे । ३÷४ बैठकमा यस्तै भयो,’ आफूले मदन भण्डारीलाई ३५ पेजको स्पष्टीकरण लेखेर समेत दिएको बताउँदै मैनाली भन्छन्, ‘मैले ३५ पेजको स्पष्टीकरण लेखेर पनि दिएँ । तर, त्यसमा छलफल भइनँ । मदन भण्डारी आफैं नाइके नभए पनि मलाई फसाउने र थला पार्ने गिरोहको सदस्य भने हुन् । तिनै सदस्यले भण्डारीलाई प्रयोग गरे ।’

मैनाली भण्डारीलाई आफूविरुद्ध भएको षड्यन्त्रका ‘कोलाबेटर’ ठान्छन् र भन्छन्, ‘खासमा उनी खुला र खुलस्त पोलिटिकल मान्छे होइनन् ।’

तत्कालीन माले खुला राजनीतिमा आएपछि पनि आफूमाथि षड्यन्त्र भएको उनको ठम्याइ छ । आफ्नो नीतिलाई फेल गराउन र आफ्नो चर्चा गिराउन रातारात भण्डारीले जनताको बहुदलीय जनवाद पुस्तिका छपाएको मैनालीको दाबी छ ।

प्रतिस्पर्धात्मक राजनीतिबाट जनवाद र समाजवाद आउँछ भन्ने जबजसँग अहिले पनि विमति रहेको बताउँछन् मैनाली ।

दशरथ रंगशालामा २०४९ सालमा भएको पाँचौं महाधिवेशनमा पनि आफूलाई हराउन भण्डारीले ठूलै शक्ति लगाएको बताउँछन् मैनाली । भोट तितिरबितर गर्न भण्डारीले मोहनचन्द्र अधिकारी र रघुजी पन्तलाई प्रस्ताव पेस गर्न लगाएको मैनालीको आरोप छ ।
मैनाली भन्छन्, ‘पुँजीवादी चुनावमा जुन ढंगले भोजभतेर गरेर पैसा बाँडिन्छ, महाधिवेशनमा मदन भण्डारीले त्यसै गरेका थिए । यसरी उनीहरूले बहुमत ल्याए ।’

भण्डारीको जबज माक्र्सवादसँग मेल नखाने र यसले पुँजीवादी समाजको वकालत गर्ने मैनालीको ठम्याइ छ । माले २०४९ सम्मको जबजसम्म आइपुग्नुलाई मैनाली पार्टीमाथि गिरोहको कब्जाका रूपमा अथ्र्याउँछन् । र, उनी भन्छन्, ‘यी महानुभावले क्रान्तिको सिद्धान्तलाई नै घात गरे ।’

मैनाली बनारसमा संस्कृत पढेका भण्डारीको चर्चायोग्य गुण भाषण कला मात्रै भएको बताउँछन् । मदन भण्डारीबारे टिप्पणी गर्दै मैनाली भन्छन्, ‘उनी राम्रो भाषण कला भएको मान्छे । संस्कृत पढेको हुनाले भाषा र साहित्य लालित्यपूर्ण थियो । मार्क्सवादबाट चिप्लिएपछि उनले देशभक्तिको राग अलापे ।’

मैनालीको विचारमा भण्डारी मध्यम वर्गीय सोचले ग्रस्त थिए । त्यसकारण, भण्डारी मार्क्सवादी सिद्धान्तबाट चिप्लिए ।

‘राजनीतिक तवरमा मदन कन्फ्युजमा थिए । पार्टीले के कार्यनीति लिने भन्ने विषयमा पनि हि वाज मच कन्फ्युज,’ मैनालीले भने ।

मैनालीको दृष्टिमा भण्डारी अवसरवादी, स्वार्थी, अस्पष्ट व्यक्ति हुन् ।

‘भण्डारी सीपीविरोधी गिरोहका नाइके होइनन् तर सदस्य हुन्,’ मैनालीले भने ।

२०३९ सालमा पार्टी महासचिवबाट हटाइएका सीपीले त्यसपछिका वर्षमा नेतृत्वमा फर्किने अनेकाैं प्रयास गरे । तर, सफलता हात लागेन । नेपालगन्जमा २०५४ सालमा भएको महाधिवेशनबाट मैनालीले एमाले छाडे । र, फेरि माले पार्टी गठन गरे । २०५४ यता उनी मालेको महासचिव हुन् ।

दासढुंगा काण्ड

कुराकानीको अवधिभर भण्डारीप्रति आलोचनात्मक रूपमा प्रस्तुत भएका मैनालीलाई दासढुंगा काण्डबारे के लाग्दो हो ?

मैनाली भन्छन्, ‘त्यो स्वाभाविक घटना होइन, दुर्घटना हो । घटनाको पछिल्लो बिहानै म पनि त्यहाँ गएको थिएँ । त्यहाँ मैले बाटोमा भुसको थुप्राले गाइड गरिएको देखें । जुन ठाउँबाट गाडी खस्यो, त्यो ठाउँमा भुसको थुप्रो तलतिर (नदीतिर) टर्न गरिएको छ । भण्डारी मार्क्सवादी र लेलिनवादी भए भनेर मारिएका हुन् जस्तो मलाई लाग्दैन । बहुदल आएपछि मदनले जनताको बहुदलीय जनवाद भन्ने र अरु पुँजीवादीले नि बहुदल भन्ने कस्तो अनुप्रास मिलेको त्यसैले कम्युनिस्टको नाममा आउने यिनीहरू कतै पुँजीवादी नै त हुने होइनन् भन्ने शंका थियो । नाटक गरेर पुँजीवादी प्रजातन्त्रको सिद्धान्त लिएर सत्तामा पुगेपछि क्यास्त्रोको जस्तै सत्तामा लीन हुने हुन् कि भन्ने डरचाहिँ देशभित्र र बाहिरका पुँजीपतिमा थियो । र, यस्तै देशी–विदेशी गिरोहले त्यो घटना घटाएको हुन सक्छ ।’

प्रकाशित मिति: आइतबार, साउन ५, २०७६ २३:०२