कविता ईश्वरले मलाई दिएको खेलौना

A+ A A-

मेरो लागि कविता मलाई ईश्वरले दिएको खेलौना हो ।

आमाले आफ्नो बच्चाको हातमा पिठोको डल्लो राखिदिएजसरी परवरदिगारले मेरो हृदयमा कविता राखिदियो ।

बच्चाले चाहेको जस्तो रूप दिन सकोस् भनेर आमाले छेउमा पानी राखिदिएजसरी परवरदिगारले ममा सङ्गीत राखिदियो ।

बच्चाले कहिले पिठोको उड्ने चरा बनाउँछ, कहिले पौडिने माछा । कहिले बस्ने घर बनाउँछ, कहिले यात्रा गर्ने गाडी ।

कुनै दिन बच्चाले आमाले दिएको पिठोबाट स्वयम् आमा बनाइदियो भने ।

मलाई पनि मसँग भएको खेलौनाबाट के के बनाउन मन लाग्छ । खेलौनाबाट कहिलेकाहीँ अर्को खेलौना बनाउन मन लाग्छ । र, कहिलेकाहीँ अर्को खेल बनाउन मन लाग्छ ।

यसो हेर्दा, म कहिले आफ्नै लय भरेर कविता वाचन गरेको देखिएला । तर, म कविता वाचन खेलिरहेछु । कहिले ‘कविता कन्सर्ट’ गरेको देखिएला । म कविता कन्सर्ट खेलिरहेछु । कहिले ‘म्युजिकल पोयट्री’ बनाएको देखिएला । तर, म म्युजिकल-पोयट्री- बनाई खेलाइरहेछु । कहिले कवितामा धुन हालेर गीत बनाएको देखिएला । तर, म गीत-बनाई खेलिरहेछु ।

म खेलिरहेछु ।

म खेलीखेली गरिरहेछु तर ख्यालख्याल गरिरहेको छैन ।

सायद म उड्ने कविता बनाइरहेछु । सायद पौडिने कविता । सायद यात्रा गर्ने कविता या घर बस्ने कविता ।

कुन नियम मानेर कसरी डल्लो वा लाम्चो वा गोलो पार्‍याे भने पिठो उड्छ, त्यो बच्चालाई थाहा छैन ।

ऊ त खेलिरहेछ ।

कति गिलो वा साह्रो बनाएपछि लामो गुड्ने गाडी बन्छ, त्यो बच्चालाई थाहा छैन ।

ऊ त खेलिरहेछ ।

आमाले पनि उसलाई 'यसरी डल्लो बनाऊ, यस्तो डल्लो बनाऊ' भन्दिनन् । आमा आफू रोटी बनाइरहेकी छिन् । उनी बच्चालाई 'यसो गरेपछि रोटी बन्छ, यो त रोटी नै भएन' भन्दिनन् । आमालाई थाहा छ, रोटी बनाउन त उसले यसै पनि सिकिहाल्छ । तर, उसले जे बनाउन सक्छ, त्यो चीज रोटी बनाउन खोज्दा बिग्रिन सक्छ । आमा बच्चाले जे बनाउँदैछ, त्यसको बन्नुमै मख्ख छिन् । उनलाई पिठो खेर गयोजस्तो लागिरहेको छैन, किनकि उनी रोटी देखिसकेकी आमा हुन् ।

मलाई कविता खेल्दाका खासै नियमहरू थाहा छैन । जसरी खेल्दा हृदय अघाउँछ, त्यसरी खेलिरहेछु । भोलि मलाई मैले खेलेको नै मन नपर्ला । म अर्कैगरी खेलौँला । वा खेल्नै छोडौँला । म भोलिको ठेक्का आज लिन सक्दिनँ । तर, आजचाहिँ यसरी खेल्दा खुब मजा आइरहेछ ।

अर्कोलाई हानि नगरीकन आज जसरी, जे गर्दा मजा आउँछ, कम्तीमा त्यसरीचाहिँ यो जिन्दगी खेल्नुपर्ला ।

भोलि त्यो बालकलाई आफूले बनाएको पिठोको चरा मन नपर्ला । उसले अरु नै केही बनाऊला । या पिठै मन नपरेर छोडिदेला । तर, उसले आज पिठोमा जिउँदो बनाइरहेका चराहरू उडिरहेकै छन् । ऊजस्ता अरु बच्चाहरूले पनि उसले पिठोको चरा बनाई खेलेको देख्लान् । उनीहरूका लागि पनि त्यो पिठो चरा उडिरहेकै हुन्छ होला ।

आफूले बनाएको चरा उडिरहेको देख्ने अर्को एक जना मात्रै भए पनि एउटा खेललाई पुग्दो हुन्छ ।

अर्को एकै जनाले नदेखे पनि उसको हातको चरा हृदयमा उडिरहेको हुन्छ । जबसम्म उसले चरा उडेको देख्छ, तबसम्म त्यो बच्चाले पिठो छोड्नेछैन ।

मैले पनि कविता खेल्न छोड्ने छाँटकाँट देख्दिनँ ।

कवि हुन आफूभित्रको बच्चा बाँचिरहनुपर्छ अरे । मलाई कसैले ‘एक्लै’मा लेखाएको रहेछ:

भित्रको बच्चालाई बचाएर बाँचेको भित्रले देखेजस्तै हुँ
मेरो चौबीस घण्टाको साथी चौबीसै घण्टा मै हुँ ।

म मेरो युट्युब च्यानलमा आएका कमेन्टहरू पढ्छु । र, थाहा पाउँछु कि धेरै जनालाई मैले खेलिरहेको यो खेलमा खुब रुचि छ । झट्ट हेर्दा उहाँहरू यो खेलको दर्शक होजस्तो देखिएला । तर, कति कमेन्टहरू पढ्छु । ती कमेन्टहरूको हृदय छुन्छु । उहाँहरू त मसँगसँगै खेलेको पो पाउँछु । उहाँहरूलाई मभन्दा धेरै खेलाडी पाउँछु ।

‘एक्लै’ युट्युबमा राखेको सातौँ महिनामा एक जना खेलाडीले कमेन्ट गर्नुभएको छ, 'यो गीत सुन्दै हरेक दिनको सुरुवात गरेको सात महिना भयो ।' त्यो पढेर मैले सोचेँ, 'सात महिना लगातार त म आफैँले ‘एक्लै’ खेलेको छैन । अब त यो खेल मेरोभन्दा बढी उहाँको भयो होला ।'

कतिले नयाँ खेल युट्युबमा आएपछि भन्नुहुन्छ, 'पुरानो खेलमै मजा आएको थियो ।' मलाई लाग्छ, सायद उहाँहरूलाई पुरानो खेलको बानी लागेको पो थियो कि ।

पुरानो बानी मन पर्नु हाम्रो पुरानो बानी हो ।

मलाईचाहिँ बनिसकेको खेल फेरि त्यसरी नै खेल्न उत्ति ‘टेस’ आउँदैन ।

मलाई ‘बनेको’ खेलमा भन्दा बढी खेलको ‘बन्नु’मा मजा आउँछ ।

मलाई बनिसकिनु छैन ।

बनिसकेपछि चीजहरू सकिन्छन्‌जस्तो लाग्छ ।

कतिले भन्नुहुन्छ, 'मैले खेलिरहेको कुरा खेल नै हैन । खेल यस्तो हुँदै हुँदैन ।' सायद उहाँहरू मभन्दा बढी सही हुनुहुन्छ । किनकि उहाँहरूलाई थाहा छ, मलाई अझै थाहा भइसकेको छैन ।

उहाँहरू यो यात्रामा मभन्दा अघि हुनुहुन्छ । उहाँहरू त्यहाँ पुगिसक्नुभयो र थाहा पाइसक्नुभयो । म पुगेको छैन । नपुगेको गन्तव्यको घोषणा गर्ने हिम्मत मसँग छैन ।

भोलि मलाई नै पनि आफ्ना खेलहरू खेल नलाग्लान् । तर, आजचाहिँ मस्त खेलिरहेछु ।

मलाई यो गोल कसरी हुन्छ, थाहा छैन । म त गोल लिएर दगुरिरहेको छु । गोल लिएर हावासँग जिस्किँदै दौडिनुमा जुन मजा छ नि, दैव ! त्यो त भन्नै जान्दिनँ । पैलाको जसरी दौडेर गोल गरेको थिएँ, आज फेरि ठ्याक्कै त्यसरी दौडिँदा गोल लाग्छ भन्ने पक्का छैन ।

यो त अर्कै गोल हो ।

यहाँ यो यै हो भन्ने केही छैन ।

अझ मलाई पैले कसरी दौडिएको थिएँ, ठ्याक्कै याद पनि छैन ।

हरेकपटक गोलपोस्ट यता छ भन्ने अलिअलि अन्दाज हुन्छ । तर, ठ्याक्कै थाहा हुन्न । पुरानो अनुभवको एउटा कुराचाहिँ काम लागिरहेको छ- कुनै दिव्य मदले मातेको बेला गोलपोस्ट नदेखीकन ड्याम्म गोल हान्छु । गोल उडेर जता जान्छ, एउटा दिव्य गोलपोस्ट त्यतै सिर्जना हुन्छ ।

त्यहाँ त्यो गोलपोस्टको सिर्जना गर्ने को हो ? थाहा छैन ।

मेरो खुट्टामा गोल राखिदिने अनि हृदयमा गोल गर्ने अभिप्सा राखिदिने को हो ? थाहा छैन ।

कसैले दिन्छ । यत्ति थाहा छ ।

के गरेपछि दिन्छ ? थाहा छैन ।

यस्तो खेलका बारेमा धेरै थोक थाहा भएपछि त्यो खेल खेलिरहन मलाई उति नै रुचि हुन्छ कि हुन्न पनि थाहा छैन ।

‘थाहा पाइरहनु’ सक्कियोस् भन्ने म चाहन्नँ ।

म खेल्न छोड्न चाहन्नँ । म खेलबाहिर खासै केही देख्दिनँ । अथवा मेरो देख्नेले खेलबाहिर देख्दैन ।

अझै कस्तो कस्तो गरी खेल्न मन छ । सङ्गीत मेरो सबैभन्दा मिल्ने साथी हो । सबैभन्दा मिल्नेसँग त खेल्ने होला ।

याे पनि..

१२ भाषामा नवराजको 'स्कुल' सार्वजनिक, जसमा संलग्न छन् नेपाल र अमेरिकाका ३५ कलाकार

म सधैँ खेलको धुनमा हुन्छु । आफ्नै धुनमा भएको बेला शब्दमा धुन खोज्छु । शब्दहरूसँग त्यसरी कुरा गर्छु, जसरी मिल्ने साथीसँग कुरा गर्छु । शब्दहरू पनि चाहँदा रहेछन् कि कसैले आफूलाई भित्रबाट छोएर आफ्नो धुन चिनिदेओस् । मैले छुँदा शब्दहरू आँखा बन्द गरेर मेरो अँगालोमा आउँछन् । यति विश्वासचाहिँ उनीहरूलाई पनि छ कि उनीहरू मसँग सुरक्षित छन् ।

शब्द र मेरो कुराकानी हुँदा मलाई शब्दले भनेका छन्, 'म सबैभन्दा बढी खुसी सङ्गीतसँग हुँदा हुन्छु । र त्योभन्दा बढी खुसी मौनसँग हुँदा हुन्छु । सुनिन्न होला तर म मौनसँग हुँदा ‘हुन्छु’ ।'

यो त मसँग कुरा गर्ने शब्दहरूले मलाई भनेका कुरा हुन् । शब्दहरूले अरुसँग गएर के भनेका छन् म के जानूँ ?

कहिले शब्दमा शब्दको धुन खोज्छु, कहिले साजमा । कहिले कुनै दिव्यवादकको बाँसुरीसँग । कहिले सारङ्गीसँग ।

केही वर्षदेखि सोचिरहेथेँ पूर्वका कविताहरू सारङ्गी, बासुरीसँगसँगै पश्चिमका चेलो, भायोलिन, भायोला, पियानो आदिसँग मिलेर खेलेँ भने कस्तो सुनिन्छ होला ? यो खेल क्या मस्त सुन्नलायक हुन्छ होला । नेपाली कविता र गीतहरू पूर्व र पश्चिमका बाजाहरूसँग मिलीमिली खेल्दा त्यो मैदान कति सुनूँसुनूँ लाग्दो हो ! कहिले जुर्ला यस्तो मैदान ?

नेपालमा बसेर मैले यो कल्पिरहेको बेला अमेरिकामा बसेर ठ्याक्कै यही कल्पिरहेको अर्को खेलाडी भेटियो– लामिन तामाङ ।

कसैको एकैतिर घर छ भने, एउटै बानी छ भने, एउटै चीज मनपर्छ भने त्यो मानिसको नजिक हुन मन लाग्ला तर यदि सपना एउटै छ भने हुन्छ, त्यो मान्छेको नजिक हुन हैन नजिकलाई त्यो मान्छेको हुन मन लाग्छ ।

अनि म लामिन तामाङको भएँ ।

नवीन प्राचीनले चिनाएको मान्छे आज मलाई नवीनको भन्दा बढी मेरो भएझैँ लाग्छ । आज त्यही सपनाले मलाई एउटा नयाँ खेल खेलाउन अमेरिका ल्याएको छ । खेलको नाम हो– मिस्टिक इकोज- २ । यो जुलाई २ मा बफेल्लो सिटीमा खेल्दैछौँ ।

समास फाउण्डेसन र पर्शु अधिकारीले मैदान मिलाउने जिम्मा लिएका छन् । सङ्गीतका लागि संसारको सबैभन्दा ठूलो पुरस्कार ‘ग्रामी अवार्ड’का लागि मनोनीत एन्ड्रयु बोर्कोव्स्की आफ्नो साज चेलो र आफ्नो अर्केस्ट्राको टिम लिएर मैदानमा उभिनेछन् । श्याम नेपाली आफ्नो सारङ्गी, मुस्कान बलम्पाकी आफ्नो पियानो, नवीन श्रेष्ठ आफ्नो तबला, सर्वजित राई र सुरेशचन्द्र प्रधान आफ्नो बाँसुरी लिएर मैदानमा आउनेछन् । ७ कविहरू आफ्नो पङ्क्तिहरूको बाटैबाटो खेल्नेछन् । जगदिश समाल र मञ्जु लामा गीतको अन्तरैअन्तरा खेल्नुहुनेछ । ‍औँला नेपालमा रहेका रिदम कँडेर र राजकुमार श्रेष्ठले बनाएको लिखसँग खेल्दैखेल्दै यहाँ धुनहरू बज्नेछन् ।

यो खेलमा सबैले यति चनाखो गरी खेल्नेछन् ताकि अर्कोले जितोस् ।

यी सङ्गीत बजिसकेर जब सुन्ने सबैको हृदयमा मौनता जन्मिनेछ, तब शब्दले फेरि भन्नेछ, 'म सबैभन्दा बढी खुसी सङ्गीतसँग हुँदा हुन्छु । र, त्योभन्दा बढी खुसी मौनसँग हुँदा हुन्छु । सुनिन्न होला तर म मौनसँग हुँदा ‘हुन्छु’ ।'

मौन बसेका लामिन तामाङले मनमनै भन्नेछन्, 'मैले भनेको ‘हिलिङ’ यही थियो ।'

केही दिनअघि मैले ‘स्कुल’मा भनेजस्तै म पनि कतै मौनमा भनिरहनेछु:

'यो सबै खेल हो, खेल हो, खेल हो ।'

(नवराज पराजुलीका अन्य लेखहरू यहाँ क्लिक गरेर पढ्न सकिनेछ ।)

प्रकाशित मिति: बुधबार, असार १५, २०७९ १०:३५