राजपाका नेता मन्त्री बन्न लोकसेवा पास छन्ः त्रिपाठी

A+ A A-

वामपन्थी विद्यार्थी आन्दोलनबाट राजनीति सुरु गरेका हृदयेश त्रिपाठी अहिले स्वतन्त्र राजनीति समूह बनाएर संघीय संसदमा छन् । मधेश मुद्दा उठाएर लामो समय क्षेत्रीय दलको नेतृत्व गरेका त्रिपाठी अहिले पुनः वाम गठबन्धनको हिस्सा बन्न आएका हुन् । सूर्य चिन्हमा चुनाव लडेका त्रिपाठी औपाचरिकरुपमा नेकपा प्रवेश गर्ने चाँजोपाँजो मिलाउँदैछन् । सत्ता गठबन्धनको हिस्सेदार भए पनि सरकारको काम, संघीयता कार्यान्वयनको प्रक्रियाप्रति उनी सन्तुष्ट छैनन् । प्रदेश प्रहरी, संघ र प्रदेशबीचको सम्बन्ध, सिंहदरबारको शक्ति र स्रोतको वितरण लगायतका विषयमा शिलापत्रका लागि प्रदीप बस्नेतले गरेको कुराकानीः

.............................................................................

तपाई अहिले कुन पार्टीमा हुनुहुन्छ ?

हामी अहिले कुनै पार्टीमा छैनौं । कुनै पार्टी प्रवेश पनि गरेका छैनौं । हामी स्वतन्त्र राजनीतिक समूह बनाएर चुनाव लडेका हौं । हाम्रो समूह स्वतन्त्ररूपमा कार्यरत छ । हामीलाई सबैले स्वतन्त्र समूहको मान्यता दिएका छन् ।

अब नेकपा प्रवेश कहिले गर्नुहुन्छ ?

गत पुष २८ गतेको हाम्रो बैठकले स्वतन्त्र समूहलाई नै बलियो बनाउने निर्णय गरेको छ । समूहलाई सुदृढिकरण र बिस्तार गरेर नेकपासँग रोकिएको वार्तालाई पहल गर्ने हाम्रो समूहले निर्णय गरेको हो ।

एकता वार्ताले किन गती लिन सकेन ?

केही सैद्धान्तिक प्रश्नहरूको निरुपण नभएसम्म एकता वार्ताको औचित्य छैन । नेपालको बामपन्थी मधेमा लोकप्रिय हुन सकेन । यसको ऐतिहासिक कारणहरू छन् । तत्कालीन नेकपा एमालेका महासचिव मदन भण्डारीले एउटा कार्यदल बनाउनुभएको थियो ।

अझै पनि नेकपाले आफू मधेशी जनजातिहरूको पार्टी हो भन्नका लागि उसले सैद्धान्तिक र वैचारिक प्रष्टता ल्याउन जरुरी छ ।

त्यसपश्चात पाँचौ महाधिवेशनमा मधेशका मुद्दालाई केही हदसम्म उल्लेख गर्नुभएको थियो । बाम आन्दोलनलाई मधेशसँग जोड्नुपर्छ भन्ने मदन भण्डारीको उद्देश्य थियो । तर उहाँको निधन पछि तत्कालीन एमालेमा उक्त विचारकै अन्त्य भयो ।

त्यसपछि नेकपा माओवादीले शसस्त्र विद्रोहताका उसले जनयुद्ध बिस्तारका लागि विभिन्न मोर्चाहरू बनायो । तर त्यो पनि जाति,समुदाय,क्षेत्रको मुक्तिको लागि नभएर उसको विद्रोह बिस्तारका लागि रहेछ भन्ने प्रश्न भयो ।

यो दुईवटै कुरा संविधान जारीको बेला प्रष्ट भयो । क्षेत्रीयआन्दोलन मार्फत मुद्दाहरू स्थापित भयो । क्षेत्रीय आन्दोलन परिभाषित पनि भयो । तर त्यसलाई सम्बोधन गर्न सकिएन उल्टो क्षेत्रीय दलहरूलाई क्षती भयो ।

मूल्य धेरै चुक्ता भयो तर उपलब्धिहरू खास भएनन् । यसैकारणले हामीले धेरै सोचविचार गरेर कम्युनिष्ट आन्दोलन तुलनात्मकरूपमा प्रगतिशील भएकाले सहकार्यको सम्भावना भयो । तत्कालीन अवस्थामा दुई बुँदे सहमति पश्चात हामी पनि बाम गठबन्धनको एउटा हिस्सा बन्यौं ।

अझै पनि नेकपाले आफू मधेशी जनजातिहरूको पार्टी हो भन्नका लागि उसले सैद्धान्तिक र वैचारिक प्रष्टता ल्याउन जरुरी छ ।

तपाईहरूले स्वतन्त्र समूह बनाउदा एकथरीले तपाईहरूलाई मधेशसँग गद्धारी गरेको, आन्दोलनलाई धोका दिएको भन्ने आरोप लाग्यो भने अर्कोतिर तत्कालीन एमाले र मधेशको दूरी बढेको बेलामा तपाईंहरूको भव्य स्वागत पनि भयो । अहिले नेकपासँगको वार्ता अवरुद्ध हुनुले कतै गल्ती भयो कि राजनीतिक भविष्य धर्मरायो कि भन्ने लाग्दैन ?

बिल्कुलै लाग्दैन । हामीले जे नर्णिय गरेको थियौं त्यो एकदमै उपयुक्त निर्णय थियो । हामी त्यो राजनीतिकर्मी हौं जसले धेरै धेरैवटा राजनीतिक उठापटक देखेका छौं । हाम्रै अगाडि कैंयन नेताहरू कहाँ पुगे ? हामीलाई जस जसले धोका दियो भने तिनीहरू कहाँ छन् ? बामगठबन्धनको नारा लिएर चुनाव गए तर उनीहरू आफैं यो सरकारमा छन् ।

मेरो तीन दशकको लामो राजनीतिक अनुभवले मधेको मुद्दा क्षेत्रीय दलबाट सम्भव नहुने देखेपछि बडो सम्यतापूर्वक यो निर्णय लिएको हुँ ।

आफैं यो सरकारलाई समर्थन गरेर बसेका छन् । त्यसकारण ति कुरा कति सतही थिए भन्ने त अहिले देखियो । खासगरी दुई नम्बर प्रदेशमा हामीलाई बदनाम गर्ने काम गर्नु भयो ।

उहाँहरूको आफ्नै दाह्रीमा आगो लागेको थियो आफ्नो दाह्रीको आगो निभाउन उहाँहरूले गलत अफवा फैलाउनु भयो । अहिले सरकारका सबै भागबण्डामा उहाँहरूले आफ्नो हिस्सा खोजिरहनु भएको छ । हामी बामगठबन्धनको हिस्सा हौं तर अहिलेसम्म सरकारमा छैनौं ।

मेरो तीन दशकको लामो राजनीतिक अनुभवले मधेको मुद्दा क्षेत्रीय दलबाट सम्भव नहुने देखेपछि बडो सम्यतापूर्वक यो निर्णय लिएको हुँ । मधेशको मुद्दा अब क्षेत्रीय मधेशी दलबाट समाधान हुन सक्दैन । अहिलेको प्रक्रिया सफल हुनै पर्छ । नत्र मुलुक ठूलो दुर्घटनामा पर्छ ।

त्यसै सन्दर्भमा ठूलो गठबन्धन मार्फत चुनावमा जानु भयो । दुई तिहाईको बाम सरकार छ । सरकारको गतिविधीले तपाईंको उत्साह कायमै छ । जनताको यो सरकारप्रति टिप्पणी कस्तो पाउनु भएको छ ?

जनताले जुन उत्साहका साथ मतदान गरेका थिए । त्यो उत्साह जनतामा छैन । तर चुनावको कुरा एउटा हो अहिलेको अवस्था फरक हो । सरकार बनी सके पछि वास्तविक धरातलमा आएको छ ।

संविधान कार्यान्वयन लागि गरिने कानून निर्माण,परिमार्जनका चुनौतिहरू यो सरकारले निरुपण गर्नुपर्छ । यसको सट्टा अरू सरकार भएको भए पनि यही नै गर्नुपथ्र्यो । सरकार वचनवद्धतामा परिपक्व देखिएको छैन ।

यो सरकारलाई असफल हुने छुट छैन । बाम गठबन्धनले यति ठूलो मत पाएर स्थायी सरकार बनेको बेलामा असफल हुँदा नेपाली राजनीतिमा दुई तिहाई र स्थायी सरकारप्रतिको भ्रम टुट्छ ?

त्यति मात्र होइन यसले नेपालको भावी राजनीतिलाई निर्धारण गर्छ । यदि अहिलेको सरकार, यो प्रक्रिया असफल भयो भने नेताहर मात्र असफल होइन संविधान नै असफल हुन्छ । अहिलेको प्रणाली नै असफल हुने छ ।

संविधानको मुख्य चुनौति संघीयता कार्यान्वयन हो । संघीयता कार्यान्वयनमा समस्या देखिन थालेको छ नि ?

पहिलो कुरा संविधानमा संघीयताको जुन मोडल छ त्यो विकृत र कमजोर संघीयता हो । अहिलेप्रशासनिक इकाईलाई मात्रै कार्यान्वयनमा लगिदै छ । त्यसकारण संविधानमा भएका प्रावधान र कार्यान्वयन मै तालमेल छैन ।

एउटा कुरा प्रस्ट छ नेपालको यो कमजोर संघीयता एक्लै फेल हुँदैन । यसलाई फेल गराइयो वा फेल भयो भने यो संविधान नै फेल हुन्छ ।

शान्ति सुरक्षा कायम गर्ने सम्बन्धमा बनेको विद्येयक र नेपाल प्रहरी र प्रदेश प्रहरीले सम्पादन गर्ने कार्यको सञ्चालन सुपरीवेक्षण र समन्वय सम्बन्धमा व्यवस्था गर्न बनेको विद्येयकले संघीयता कार्यान्वयनलाई सहयोग गर्दैन ।

यि विद्येयकले संघीयतालाई कमजोर बनाउँदै एकात्मक मानसिकतालाई बलियो बनाउँछ । जो संघीयताको पक्षमा थिएनन् तिनै व्यक्ति र पार्टीहरू मुख्य मन्त्री, प्रदेश सभामा छन् । त्यसले पनि संघीयता कार्यान्वयनमा समस्या देखिएको हो ।

केन्द्रले पनि अधिकार दिन चाहेको देखिँदैन नि । केही प्रदेशहरूले कानून बनाएर काम गर्न खोज्दा शीर्ष नेताहरूले नै अवरोध पुर्याएको देखियो ।

एउटा कुरा प्रस्ट छ नेपालको यो कमजोर संघीयता एक्लै फेल हुँदैन । यसलाई फेल गराइयो वा फेल भयो भने यो संविधान नै फेल हुन्छ । कसैलाई लाग्या होला नेपालमा संघीयता एक्लै जान्छ ।

संविधान संघीयताबिना पनि जिवन्त हुन्छ भन्ने कसैलाई लाग्या छ भने त्यो भयंकर दिवास्वप्नकारी हो । संघीयता एक्लै घायल हुँदैन मुलुकलाई नै घायल बनाउछ । त्यसबेला अहिलेका दल, नेताहरुको अवस्था के होला कल्पना गर्न सकिदैन । जुन पात्रहरुले यो संविधान बनाए यदि संघीयता फेल भयो भने ति पात्रहरू पनि सँगै फेल हुने छन् ।

तपाईंहरू त संविधान जारी गर्ने बेला देखि असन्तुष्ट हुनुहुन्छ । आज पनि सिडिओको अधिकार बढाइदै छ । अझै पनि संघीयता आवश्यकता कि बाध्यताबीचको लडाईं भन्दै हुनुहुन्छ ? अहिले पनि संघीयतामा शंका छ र ?

संघीयता भनेको यो देशको विविधता हो । जसले यो विविधतालाई स्वीकार गर्दैन त्यो आफैं रछ्यानमा जान्छ । विविधतालाई स्वीकार नगर्दा राणा शासन, राजतन्त्र र पञ्चायती व्यवस्था गयो ।

बहुदलीय व्यवस्था पनि एक नश्लीय हिसावले चल्न खोज्दा चाँडै गयो । अहिलेसम्म राज्यको चरित्र समाजमा भएका अनेक विविधतालाई निलेर बस्ने स्वभावको थियो । पहिचान, भेषुभषा, अलग पहिचान र जात फरक छन् यसलाई स्वीकार गर्न पर्यो । संघीयताले सबैलाई जोड्छ ।

मधेशका मुद्दा अहिले पनि उही नै छन् । मधेशमा दलहरू बने, थुप्रै विभाजन भए, सडकदेखि ,सदन र सरकारमा पटक पटक उनीहरू पुगे । तर मुद्दा जस्ताको त्यस्तै छन् । नागरिक समाज मधेशको मुद्दाप्रति नरम र अहिलेको मधेशी नेतृत्वप्रति निर्मम हुनुपर्ने बेला हो ?

एउटा कुरा त सत्य हो कि मधेशी नेतृत्व सङर्कीण र सीमित छ । विशेषगरी दुई नम्बर प्रदेशको राजनीति मधेशी मुद्दा भन्दा जातिवादी भइसकेको छ । आफ्नो जातिलाई संगठन गर्न सजिलो हुन्छ भनेर नेताहरुले नै जातिको नारा दिएका छन् ।

मधेशको राजनीति छिमेकी बिहारबाट प्रभावित छ । मधेशी इकाईहरू जातीय इकाईमा परिणत भएको छ । नेतृत्व सडकमा हुँदा अति क्रान्तिकारी हुने र सरकारका लागि छट्पटाइरहेने प्रवृति देखियो ।

सरकार मधेशीको मुद्दा होइन बरू मन्त्रालय र कुर्सीको व्यवस्था गर्न तिर लागे हुन्छ । तर मधेशी जनताको सम्मान, पहिचान र स्वाभीमानको विषय यि नेताहरूको क्रियाकलापले निर्धारण गर्दैन ।

संघीय समाजवादी बामगठबन्धनविरुद्ध राजपासँग तामलमेल गरेर चुनाव लड्यो । निर्वाचन परिणाम लगत्तै ऊ सरकारमा जान हतारियो । राजपा पनि सरकारमा जान हतारिएको छ । राजपाका केही नेताहरू त मन्त्री हुनका लागि लोकसेवा नै पास गरेर आउनुभए जस्तो देखिन्छ ।

सरकारमा जाँदा सँधै उही अनुहार देखिन्छ । जब उहाँहरूलाई मुद्दा भन्दा सरकार प्यारो छ भने किन अरू टाउको दुखाउने ? किन मधेशका मुद्दामा बिचार–बिर्मश गर्ने ? मधेशी दललाई नै मुद्दा भन्दा पर्मानेन्ट कुर्सी चाहिए पछि किन माग पूरा गुर्नपर्यो र?

सरकार मधेशीको मुद्दा होइन बरू मन्त्रालय र कुर्सीको व्यवस्था गर्न तिर लागे हुन्छ । तर मधेशी जनताको सम्मान, पहिचान र स्वाभीमानको विषय यि नेताहरूको क्रियाकलापले निर्धारण गर्दैन ।

मधेशको समस्या जहाँको त्यहीँ छ । मधेशको माग राजपत्राकिंत मधेशी दलबाट पूरा हुँदैन । यी त नामका मात्र मधेशी दल हुन्।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन ३, २०७५ २२:२२