बलियो ‘चिसो मान्छे’ भर्सेस कमजोर ‘चिसो मान्छे’

A+ A A-

दीपेन्द्र के खनाल मलाई मौन दृश्यहरूमा बलियो लाग्छन् । यसभन्दा पहिला उनको फिल्म ‘आमा’ का बारेमा लेख्दा पनि यही कुरा भनेको थिएँ । जहाँ उनलाई संवाद चाहिँदैन, त्यहाँ उनी सुन्दर दृश्य बनाउन सक्छन् । जहाँ उनलाई कुनै कुरा सिधै भन्नुपर्दैन, त्यहाँ उनी धेरै कुरा भन्न सक्छन् । फिल्म संवाद मात्र हैन । फिल्म कुनै कुरा सिधै भन्नु मात्र पनि हैन । फिल्म लेखिएको मात्र त झनै हैन ।

फिल्म देखिएको पनि हो । अझ देखाउने धेरै माध्यमबाट छानेर आफ्नो कुरा देखाउन निर्देशकले गरेका छनोटहरू पनि हो । त्यसैले त निर्देशक हरेक फ्रेमको छनोटमा सचेत भएको नभएको हेर्दैमा थाहा हुन्छ । चिठी पढ्दै गर्दा लेख्नेको अनुहारको भाव थाहा भएको जस्तो । मौन दृश्य बनाउने फ्रेमहरूमा दीपेन्द्र के खनाल उपस्थित हुन सक्ने निर्देशक हुन् ।

यसैले मौनताको समयमा उनको पछिल्लो फिल्म ‘चिसो मान्छे’ को देखिने चीज सुन्दर छ । देखिने सटको छनोट । देखिने फ्रेमिङ । देखिने ब्लकिङ । देखिने कलर । देखिने पोइन्ट अफ भ्यु । देखिने कलाकार । कलाकारका आँखा । कलाकारको अनुहारको भाव ।

अझ यस फिल्ममा उनले मौनतालाई आफ्ना अरू फिल्मभन्दा धेरै बोल्न दिएका छन् । फिल्म सुरु भएको निकै बेरसम्म पनि फिल्मकी मुख्य चरित्र पुष्पा बोलेको सुनिँदैन । तर, नबोल्दै पनि उनी धेरै कुरा भनिरहेकी हुन्छिन् । उनको शरीरले धेरै कुरा भनिरहेको हुन्छ । उनको ब्लकिङमार्फत उनी कोसँग नजिक छन् र कोसँग टाढा । उनले देख्ने चिजमार्फत उनको सपना । उनले हेर्ने ठाउँमार्फत उनको मनको हलचल । उनले मुख मिठ्याएको देखाएर उनको मनको इच्छा । उनले आँखा झिम्क्याएको देखाएर उनको मनको द्विविधा । यस्ता माध्यमबाट दीपेन्द्र के खनाल केही न केही बताइरहेका हुन्छन् । त्यसैले त सिनेमा जगत्‌मा भनिन्छ ‘धेरै कुरा नबोली देखाइसकेपछि बोल्नु नै पर्दैन ।'

यसर्थ मौनताको हिसाबमा ‘चिसो मान्छे’ निर्देशकीय रूपमा दीपेन्द्रको सबैभन्दा सबल उपस्थिति हो । तर यति बलियो सुरुवात हुँदाहुँदै पनि दीपेन्द्र फिल्म अगाडि बढ्दै जाँदा कमजोर कमजोर हुँदै जान्छन् । सिनेमामा जबजब संवाद आउन थाल्छ, उनको लेखकीय कमजोरी उजागर हुँदै जान्छ । दृश्य भाषामा बलियो सबटेक्स्ट देखाउन सक्ने उनी लेख्य भाषामा धेरै कुरा वर्णन गर्न थाल्छन् । उनको लेखकीय कमजोरीले उनको दृश्य भाषाको उत्कृष्टतालाई अल्झाउन थाल्छन् । आफूलाई भन्न मन लागेको कुरा थाहा नै नपाई चरित्रमार्फत भन्नुपर्नेमा, चरित्रलाई सिधै धेरै कुरा बोल्न लगाउन थाल्छन् । ती प्रत्येक ठाउँमा फिल्म बिझाउँछ ।

यस्तो उनको ‘आमा’ फिल्ममा अझै धेरै थियो । ‘चिसो मान्छे’ मा पनि यथावत् छ ।

०००

फिल्मको सुरुवाती १० मिनेट एकदमै शक्तिशाली र कसिलो छ । निर्देशकले धेरै सुन्दर दृश्यहरू त्यति समयमा कम्पोज गरिभ्याएका छन् । गाडी ड्राइभर अशोक थापाको चरित्रलाई स्थापित गरिभ्याएका छन् । ऊ बहिनीको घरमा बसिरहेको कुरा अनि त्यहाँ बस्नु उनीहरूका लागि बोझ भइरहेको कुरा देखाउन भ्याएका छन् । ऊ बाहिर काम गर्ने मान्छे भएकाले कोभिडको डर बहिनीहरूलाई भएको देखाउन भ्याएका छन् । ज्वाइँले आफ्नोबारेमा भनेका अनेकन कुरा ढोकाबाहिरबाट सुनेपछि ऊ कोठाभित्र छिर्नासाथ आफ्नो मास्क मिलाउँछ । त्यो दृश्यले तत्कालीन समयको बोझलाई थपक्कै भनिदिन्छ ।

तर, त्यसपछि बहिनीकी छोरीलाई उसले चकलेट दिएको दृश्य खासै जरुरी थिएन । उनले दिएको चकलेट ज्वाइँले खोसून् भन्ने देखाउन मात्र त्यो दृश्य ल्याइएको जस्तो लाग्छ । तर, त्यसपछिको दृश्यमा आफूले उनीहरूले गरेको कुराकानी बाहिरबाट सुनेको कुरा निर्देशकले फोकस सिफ्टमार्फत चरित्रको भाव देखाउने गरी भनेका छन् । उसलाई त्यो भनाइले कति छोयो भन्ने कुरा त्यो दृश्यले देखाउँछ । ऊ बहिनीतिर नहेरी केही दिनमा बन्दोबस्त मिलाएर घर छोडिदिने कुरा भन्छ । त्यसो भनुञ्जेल उसकोमा परिरहेको फोकस त्यो संवाद सकिँदा बहिनीमा सर्छ । दीपेन्द्रले त्यो दृश्यमा कट प्रयोग नगरी फोकस सिफ्ट मात्र गरेर तत्कालीन अवस्थामा दुवै चरित्रमा परेको साझा भावलाई महसुस गराइदिएका छन् । बहिनी त्यहाँ केही बोल्दिनन् तर उनको अनुहारले दाजुलाई राख्न मन भए पनि राख्न नसक्दाको बेचैनी बोलिदिन्छ । त्यो बेचैनी कोभिडकालमा धेरैले भोगेको बेचैनी हो । ती दुवैलाई एउटै फ्रेममा अटाएर उनले दुवै चरित्रको साझा बाध्यतालाई आमुन्नेसामुन्ने राखिदिएका छन् ।

यसरी केही पहिलाको एउटा दृश्यमा कमजोर भए पनि त्यसपछिको दृश्यमा उनी बलियो भएका छन् । यस्तो क्रम फिल्मभर नै चलिरहन्छ ।

आफ्नो श्रीमान्‌को लास लिन गएकी पुष्पाले एयरपोर्टमा पर्खिरहेको बेलामा उसको आँखाले खोजेको उत्सुकता बहुत महत्त्वपूर्ण छ । उसलाई आफ्नो श्रीमान्‌को लास आउँदैछ भन्ने थाहा छ । तर, त्यो लास आउँदाको बोझ उसको मनमा छैन । त्यो उसको बाबुको मनमा छ । दीपेन्द्रले दुवै जनाको आँखालाई देखाएर त्यो लास उनीहरूका लागि के हो भन्ने बुझाइदिएका छन् । लास ल्याएर गाडीमा राखुञ्जेल ऊ पर नै बसिरहेकी छे । त्यसले उसको लासप्रतिको दुरी देखाउँछ । उसका आँखामा केही कुरा गुम्नुको भाव भेटिँदैन ।

लास चढाएर गाडीको पछाडिको घोप्टे लगाउँदा त्यसमा देशमै केही गर्नुपर्छ लेखिएको सन्देश रिभिल हुन्छ । त्यसको तल ‘आमाबुबाको आशीर्वाद’ पनि लेखिएको छ । आमाबुबाको आशीर्वादलाई त्यसरी देखाएर उनले वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको दु:खान्तलाई देखाएका छन् । अनि त्यस्तो लेखिएको गाडीले लास पुर्‍याउन गएको देखाउनु पनि आफैँमा सिम्बोलिक छ । उनीहरू गाडी लिएर हिँड्ने बेलामा पुष्पा आकाशतिर हेर्छे । उसले कतार एयरवेज उडेको देख्छे । यो पनि शक्तिशाली स्टेटमेन्ट हो । जुन बाकस आइरहेको छ, त्यस्तै बाकस हुने सम्भावना अझै पनि टरिरहेको छैन र त्यसको चक्र चलिरहेको छ भन्ने कुरा त्यो दृश्यले देखाएको छ ।

दीपेन्द्रले पुष्पाको सपना के हो भन्ने कुरा बताउने बेलामा देखाएको सबटेक्स्ट सुन्दर छ । उनी पेट्रोल हाल्न गाडी रोकिएको बेलामा नेपाल आइडलको बोर्ड देख्छिन् । उनले त्यो बोर्ड जति बेला जहाँ पनि देख्न सक्थिन् । तर, निर्देशकले पेट्रोलपम्पमा नै देखाउनुको कारण महत्त्वपूर्ण लाग्छ । पेट्रोलपम्प हरेक गन्तव्यलाई अगाडि बढाइरहने ठाउँ हो । त्यहाँ पेट्रोल हालेपछि गाडी र यात्रुले आफ्नो यात्रा अगाडि बढाइरहन पाउँछन् । उनलाई आफ्नो जीवनको त्यो लक्ष्यमा अगाडि बढ्न त्यस्तै केही ऊर्जा आवश्यक छ भन्ने पनि त्यो दृश्यले भन्छ ।

फिल्ममा पुष्पाले बोलेको पहिलो संवाद धेरै पछि आउँछ । उनले बाटोमा गाडी रोकिएको बेलामा बोलेको त्यो संवादमा पनि दीपेन्द्रले सबटेक्स्ट अटाएका छन् । उनी होटेलवाला बहिनीलाई मोबाइलको चार्जर छ भनेर सोध्छिन् । त्यो संवादलाई सामान्य रूपमा बुझ्ने ठाउँ पनि छ । सँगै ब्याट्री पटकपटक लो भइरहने उनको जीवनमा नयाँ चार्ज उनले खोजिरहेकी छन् भन्ने पनि त्यसले खुलाइदिन्छ । यस्ता सामान्य लाग्ने सामग्रीहरूमार्फत पनि दीपेन्द्रले चरित्रको सबटेक्स्टलाई बुनिभ्याएका छन् ।

फिल्ममा आएका सामग्रीहरूको संकेत सुन्दर छ ।

काठमाडौँ आएर माग्न खोजेकी पुष्पालाई अशोक थापाले नै दौडेर समाउँछ । त्यसरी फर्काइएपछिको एउटा दृश्यमा उनी पोते समातिरहेकी छन् । त्यो पोते उनी पटकपटक फिल्ममा छोइरहन्छिन् । उनी त्यो पोतेको कारण पटकपटक बाँधिएकी छिन् भन्ने कुरासँगै उनी पोते र त्यसले बनाएको बन्धनबाट भाग्न खोजिरहेकी छन् भन्ने कुरा फिल्मले बताइदिन्छ ।

फिल्मको पछिल्तिरको एउटा दृश्यमा टायर लिनलाई ट्रक चढेर ओरालो झर्दै गर्दा उनीहरूबीचमा संवाद हुन्छ । त्यसमा उनीहरू एकआपसमा नजिकिन चाहेको बुझिन्छ । जब उनीहरूको संवाद सकिन्छ, त्यसपछि एउटा वाइड सट आउँछ । जहाँ कुदिरहेको गाडी देखिन्छ अनि बाटोको रोड साइन देखिन्छ । रोड साइनमा ‘अगाडि साँघुरो बाटो छ’ भन्ने संकेत देखिन्छ । अर्थात् उनीहरू दुई जनाको प्रेमको आगामी बाटो सहज छैन । यो दृश्य पनि एकदमै शक्तिशाली छ ।

यस्तै, फिल्मभर धेरैजसो समय क्यामेरा गाडी कुद्दा हल्लिने तरिकासँग मिल्छ । यो फिल्मको सबैभन्दा सुन्दर पक्ष हो । यो फिल्म बाटोको हो भन्ने कुरा त्यो सटले जनाइरहन्छ । ती सटहरू हेरिरहँदा आफू गाडीमा बसेर सबैथोक हेरिरहेको छु किजस्तो लाग्छ । यस्तो गर्नुको अर्को कारण सायद दीपेन्द्र दर्शकलाई यो विषयसँग एकदमै नजिकैबाट साक्षात्कार गराउन चाहन्छन् । आफू नै लास लिएर फर्किरहेको छुजस्तो पारिदिन चाहन्छन् ।

०००

तर मौनतामा र देखिने कुरामा यति शक्तिशाली भइरहँदा जसै फिल्म संवादमा छिर्छ, असाध्यै अप्ठ्यारो गरी बिझाउँछ । धेरै ठाउँमा त नौनीमा ढुङ्गो परेको जस्तो हुन्छ । म उनीहरू गाडीमा अगाडि चढेपछि कसरी कुरा गर्छन् भन्ने कुरा पर्खिरहेको थिएँ । किनकि सुरुवातबाट नै उनले दृश्यलाई यति निकट पुर्‍याएका थिए कि त्यसले धेरै परसम्म फैलिने अवसर नै नपाउने थियो ।

गाडीले लास लिएर गएको भएकाले गाडीमा बस्ने मानिसको सम्बन्धलाई कुनै न कुनै रूपमा जोड्नु थियो । किनकि उनले नेपालको वैदेशिक रोजगारीको अवस्थालाई सुरुवातमा नै त्यति बलियो गरी भनिसकेपछि अब केवल त्यो लाससँगको उनीहरूको सम्बन्धलाई भन्न जोड दिएको भए सुरुवातमा उठेको कुरालाई बलियो भावनात्मक सपोर्ट मिल्ने थियो । तर, उनले त्यसो गरेनन् । अगाडि दृश्यमा देखिएकै कुरालाई पछाडि बाबु चरित्रमार्फत भन्न लगाए । देशको अवस्थाप्रतिको फ्रस्ट्रेसन पढ्न लगाए । त्यसले यात्राको फ्लो बिगार्‍यो । अनि फिल्मले भन्न चाहेको कुरा पहिलाभन्दा कमजोर तरिकाले दोहोर्‍यायो ।

उनले बाबु र छोराको सम्बन्धको मसिनो पक्षलाई केलाउन चुके, जसको घाटा पछिल्तिर फिल्ममा उनैलाई भयो । आफ्नो छोराको सुटकेस बाबुले खोलेको दृश्यमा कतैबाट पनि उनले छोराका लागि गरेको महसुसको तीव्रता व्यक्त भएन । कम्पोजिसनमा यति सुन्दर त्यो दृश्य उनले चरित्रलाई सही इमोसनको ग्राफ नदिएका कारण फितलो भयो । मरिसकेको छोराको सामग्री बाबुले हेर्ने कुरा आफैँमा धेरै भव्य भएर पनि फ्यास्स भइदियो ।

यस्तै, उनले पुष्पा र उनको श्रीमान्बीचको सम्बन्धलाई पनि एउटा डायलगमा उनको ब्याकस्टोरी भनेर सिध्याए । जुन काम उनले फिल्मभर गर्न चाहेका थिए, त्यो काम त्यति डायलगले भनिदिएन, बरु कमजोर नै बनायो । उनले पुष्पालाई श्रीमान्‌सँग कुनै महसुस छैन भन्ने कुरा त स्थापित गरे तर त्यसो हुनुमा उनमा आएको ट्रमालाई केवल फ्रस्ट्रेसनमा आएको एउटा संवादमा सीमित पारे । जसका कारण उसले बेलाबेला पछाडि फर्किएर गाडीको पछाडि राखेको कफिनतिर हेर्ने दृश्यको ग्राफ पनि उनीमार्फत महसुस हुन पाएन ।

घृणा नै गरेको मान्छेलाई पनि मरेपछि हेर्ने नजर फरक हुन्छ भन्ने कुरा उनले देखाउन चुके । यही कुरा उनको फिल्म पशुपति प्रसादमा उत्कृष्ट ढङ्गले देखाइएको थियो । त्यहाँ पशुपति प्रसाद मरेपछि भष्मे डन रोएको दृश्य थियो । बाँचुञ्जेल पशुपति प्रसाद उसको शत्रु थियो । तर अब उ थिएन । भष्मेलाई आफ्नो शत्रु मरेको पनि वियोग भएको थियो, किनकि उसलाई टक्कर दिएर जीवित बनाइराख्ने पशुपति प्रसाद नै थियो ।

आफ्नो श्रीमान्‌प्रतिको पुष्पाको इमोसनका अनेक आयाम हुन सक्थे । ती कुनै बेला माथि जान सक्थे, कुनै बेला तल । त्यसलाई दीपेन्द्रले केही दृश्यहरूमा समात्नुबाहेक लामो समय बोकिरहन सकेनन् । जसको घाटा उनलाई फिल्मको अन्तिम दृश्यमा भयो । जहाँ श्रीमान्‌को लास बोकिरहेकी पुष्पाको इमोसनको ग्राफ पनि अगाडिको भन्दा शक्तिशाली हुन पाएन ।

फिल्मको अर्को कमजोरी प्रोडक्सन डिजाइनमा छ । दीपेन्द्रले कोभिडकालको जर्जर अवस्था देखाउन खोजेका छन् तर गाडीको प्वाइन्ट अफ भ्युबाट हेर्न खोज्दा पनि धेरैपल्ट त्यो फितलो लाग्छ । उनले प्रयोग गर्ने वाइड सटहरूले पनि त्यसलाई धेरैपल्ट बिगार्छन् । कोभिड आफैँमा साँघुरो समय भएकाले उनले गाडीको प्वाइन्ट अफ भ्युलाई नै फलो गरेका भए सुन्दर हुने थियो ।

काठमाडौंबाट निस्किएपछिका दृश्यहरूमा बाटोमा जेजे अप्ठ्यारोहरू आउँछन् ती धेरै ठाउँमा कमजोर छन् । पुलिसले श्रीमतीसँग बोलिरहेको दृश्यमा उनी जागिर खानुको जोखिमबारे कुरा गरिरहेकी हुन्छिन् । तर, उनीहरूलाई काम गर्ने क्रममा त्यति जोखिम भएको फिल्ममा देखिँदैन । कोभिडको डर हरेकपल हरेकबेला मानिसहरूमा थियो । तर, फिल्ममा धेरै दृश्यमा त्यो डर हराउँछ । कुनै बेला आउँछ अनि कुनै बेला हराउँछ । कोभिडको कथा भन्न खोजेको भए पनि उनले धेरै ठाउँमा त्यसलाई छोड्दै र समाउँदै गरेका छन् । बहिनीको कोठामा छिरेपछि उसलाई लागेको डरले उसले मास्क निकालेको बेलाको भन्दा बाहेक अरू धेरै दृश्यमा कोभिडको डर कम देखिन्छ ।

यस्तो उनीहरूको गाडी बाजुरा जाने बेला रोकिएको ठाउँमा पनि हुन्छ । त्यहाँ भएको टोलीको एग्रेसन पनि एकदमै सतही लाग्छ । उनीहरूको संवाद पुरानो ढर्राका नेपाली फिल्मभन्दा माथि उठेको छैन । त्यतिबेलाको दृश्य कम्पोजिसन पनि कमजोर छ । त्यहाँ कुनै ठूलो अवरोध चाहिन्छ । त्यसो भएमा चरित्रहरूलाई टायर बनाउन फर्काउनुपर्छ भन्नेजस्तो सचेतना उनले जबर्जस्ती मागेको जस्तो लाग्छ । अनि तल आएपछि पनि टायर छैन भनेर उनीहरूलाई अझै नजिक पुर्‍याउने माहौल खोजेको जस्तो लाग्छ ।

खासमा सुरुमा काठमाडौंमा जसरी उनले खिचिरहेका थिए, त्यही पेसमा खिच्दै गएका भए अनेक कुराहरू स्थापित हुँदै आउन सक्थे । चरित्रले गर्ने काम र तिनले भोग्ने परिस्थितिलाई अझै स्वाभाविक र कसिलो बनाउन सक्थे । तर, त्यो कुरा भन्नभन्दा पनि उनले कथालाई मेलोड्रामातिर लैजान र सङ्घर्ष दिन हतार गरेका छन् । अनि टायर पन्चर भएको दृश्यजस्ता बनावटी लाग्ने दृश्यहरू देखाएर त्यसमा भद्दा संवाद पनि भनिभ्याएका छन् ।

अनि सँगै गाउँमा राजनीतिक पार्टीको बैठक बसेको कुरा पनि एकदमै सतही र फितलो लाग्छ । गाउँमा एउटा मान्छेलाई छिर्न नदिन डराइरहेको गाउँको बैठक त्यसरी बसेको कुरा सुहाउँदैन ।

०००

तर यति कमजोरीको बाबजुद पनि उनले फिल्ममा गरेका प्रयास सुन्दर छन् । फिल्ममा विशेषगरी रातको समयमा खिचिएका दृश्यको कलर संयोजन भव्य लाग्छ । अशोक थापाले छोरीको खबर सुन्न बहिनीलाई फोन गरेको दृश्यमा उनी ब्रेकडाउन भइसकेपछि उनलाई हेरिरहेका पुष्पा र ससुरालाई देखाउँदाको कलरले तीन जना नै चरित्रहरूको बीचमा नयाँ उचाइको आत्मीयता छरिदिएको छ ।

विशेषगरी गाडीमा पुष्पा एक्लै भएको समयमा प्रयोग भएको कलरले उनको एकान्तता अनि प्रेमको भोकलाई देखाएको छ । उनी त्यस बेला पनि बेलाबेला पोते समाइरहेकी हुन्छिन् । त्यो पोते जसले उनलाई कुनै खुसी दिएको छैन । यस्तै, अशोक थापासँगै होटलको एउटै कोठामा सुतेको दृश्यमा पनि त्यही कलरको मधुरो एक्सटेन्सन राखिएको छ । त्यसले पनि उनको प्रेमको आशालाई प्रतिबिम्बित गरेको छ ।

अनि गाडीको छेउपट्टि भएको बेलामा पुष्पा गाडीको झ्यालबाट बाहिर हेरेको दृश्यले पटकपटक उनको मनभित्रको उतारचढाव सुनिरहेको छुजस्तो पारिरहन्छ ।

यसैले कमजोरीका बाबजुद पनि उनले फिल्ममा धेरै नवीन चीज दिएका छन्, जो नेपाली सिनेमाको नयाँ यात्राका लागि सुन्दर थालनी हो । सबैभन्दा ठूलो त उनले फिल्मलाई देखाउने माध्यम हो भन्ने कुरा स्थापित गर्न सकेका छन् । हरेक सटहरू निर्देशकले खिच्नुभन्दा पहिला नै देखिइसकेका हुनुपर्छ भन्ने बुझाइदिएका छन् । फिल्मको भाषामा संवाद मात्र हुँदैन भन्ने सन्देश दिन खोजेका छन् । अनि स्वस्तिमा खड्का र अर्पण थापाजस्ता कलाकारको अभिनयको ग्राफलाई बढाइदिएर अरू धेरै कलाकारलाई पनि चरित्रका लागि जोखिम लिन प्रेरणा दिएका छन् । यसले पक्कै पनि आगामी नेपाली फिल्मको मेकिङमा फरक पार्नेछ । यसले पक्कै पनि उनका आगामी फिल्महरूलाई पनि बलियो विश्वास दिनेछ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार ११, २०७९ ०७:२१