‘सुदखोर’को कहरले विस्थापित हुन लागेका सुस्ता र प्रतापपुरवासी

A+ A A-

घरबार सबै साहुले हत्याएपछि यतिखेर रामसुभव मुसहर सडकमा छन् । नवलपरासी सुस्ता–५ का ६३ वर्षे मुसहरले १० वर्षअगाडि लिएको १ लाख ५० हजार रुपैयाँ ऋणले उनलाई यतिखेर काठमाडौंको माइतीघर मण्डलामा ल्याइपुर्‍याएको छ ।

माइतीघर मण्डलामा मुसहरजस्तै ‘मिटर ब्याज’ पीडितहरू रिले अनशनमा बसेका छन् । नवलपरासीको सुस्ता र प्रतापपुरबाट न्याय माग्न आइपुगेका छन् दर्जन बढी ‘मिटर ब्याज’ पीडित ।

छोरालाई मलेसिया पठाउन स्थानीय साहु जगदिश बनियाँ (गुप्ता) सँग डेढ लाख रुपैयाँ ऋण लिएका थिए मुसहरले । ‘श्रीमतीको नाममा भएको तीन कट्ठा घडेरी बन्धकी राखेको थिएँ,’ मुसहर सम्झिन्छन् ।

मुसहरका छोरा मलेसिया डेढ वर्ष बसे । डेढ वर्षमा छोराले विदेशबाट पठाएको सबै पैसा उनले साहुलाई लगेर बुझाए । तर, उनले लिएको ऋणको सावाँ मात्र होइन, ब्याज पनि पूरा नतिरेको भन्दै साहुले ताकेता गरिरहे । साहुले बारम्बार ताकेता गरिरहेपछि ७ कट्ठा जमिन ४ लाखमा बेचे । ‘त्यो ४ लाख साहुलाई बुझाएँ,’ मुसहर भन्छन्, ‘चार लाख बुझाएको एक सालसम्म साहु चुप लाग्यो ।’

एक वर्षपछि फेरि ब्याज खोज्दै मुसहरको ढोकामा आइपुगे साहु । ‘सालभरपछि फेरि धम्क्याउन थाल्यो,’ मुसहर भन्छन्, ‘अनि मैले ६ कट्ठा जमिन बेचेर आएको ५ लाख रुपैयाँ तिरेँ ।’

डेढ लाख ऋणको बद्ला उनले ९ लाख ब्याज तिरे । तर, मुसहरको ऋण सकिएन । साहुले बारम्बार पैसा तिरिनस् भने कुटपिट गर्छु भन्ने धम्की दिएपछि मुसहरले धितो राखेको जग्गा पनि बेचे । भएभरका सबै जमिन बेचेका मुसहर भन्छन्, ‘अब त मसँग खुट्टा राख्ने जमिन पनि छैन ।’

तर, साहुको हिसाबअनुसार मुसहरको ऋण अझै सकिएको छैन । ‘अझै साहुले ८ लाख मुर (साँवा) बाँकी छ भन्छ,’ मुसहर निरीह सुनिन्छन्, ‘मुर त डेढ लाख थियो । मैले १२/१५ लाख तिरिसकेको थिएँ ।’

‘मिटरब्याजी’ साहुबाट प्रताडित भएका उनी एक्ला होइनन् । मुसहरसँगै माइतीघरमा अनशन बसेका हृदयश कुर्मीले त ३ लाख ऋणको बदलामा जगदिश बनियाँलाई एक विगाह जमिन र २० लाख पैसा तिरे । तर, ऋण सकिएन ।

सुस्ता रतनगञ्जका कुर्मीले पनि कतार जानका लागि भनेर १ लाख ऋण लिएका थिए । १ लाख ऋणका लागि उनले १ विगाह जमिन बन्धकी राखेका थिए । १८ महिना कतार बसेका कुर्मी हात काटिएर काम गर्न नसक्ने भएपछि घर फर्किए । ‘कतारबाटै मैले साढे २ लाख पठाएको थिएँ,’ कुर्मी भन्छन्, ‘घर आइसकेपछि त उसले (साहु) ले अझै ऋण बाँकी छ भन्यो ।’

हातले काम गर्न नसक्ने भएपछि घर फिरेका कुर्मीका दुर्दिन सुरु भए । घरपरिवारको खर्च धान्नकै लागि उनले फेरि २ लाख ऋण लिए । ऋण लिएको दुई वर्षसम्म साहुले साँवा, ब्याजको सोधीखोजी नै गरेन ।

‘दुई वर्षपछि, साहुले २० लाख पैसा तिर भनेर धम्की दियो,’ कुर्मी भन्छन्, ‘दिल्ली गएर मजदुरी गरेर अलिअलि कमाएँ, खेत बेचेर साहुलाई २० लाख ३७ हजार ५ सय तिरेँ ।’

साहुले भनेअनुसार नै पैसा तिर्दा पनि कुर्मीले बन्धकी राखेका खेत फिर्ता पाएनन् । कुर्मीले खेत फिर्ता पाउनुपर्ने भन्दै ताकेता गरिरहेपछि साहुले नयाँ चाल चल्यो । ‘१० दिनमा आइजा खेतको कागजात लिन भन्यो । १० दिनपछि जाँदा २/४ जना मान्छे साक्षी लिएर आऊ भन्यो,’ कुर्मी साहुको प्राताडना सुनाउँछन्, ‘साक्षी लिएर गएपछि १० हजार लिएर आइज भन्यो । ऋण काढेर १० हजार लिएर गएपछि, एक हप्तापछि आइज भन्यो ।’

यसो गर्दागर्दै एक वर्ष बित्यो । खेत पनि फिर्ता नपाएपछि कुर्मी मजदुरी गर्न फेरि भाारतको दिल्ली गए । कुर्मी दिल्लीमै रहेको बेला साहुले कुर्मीकी आमालाई ९ लाख बाँकी छ, छिटो तिर् भन्दै धम्की दिए । ‘९ लाख तिर्, नभए खेत लिलाम गर्दिन्छु भन्यो,’ कुर्मी सुनाउँछन् ।

साहुको धम्की सुनेपछि कुर्मी दिल्लीबाट नेपाल आए । ‘मलाई पनि ९ लाख तिर्, नभए खेत लिलाम गर्छु भन्यो,’ कुर्मी भन्छन्, ‘अनि म त पागलजस्तो भैगएँ । तीन महिना त मैले खाना पनि खान सकिनँ ।’

त्यसपछि कुर्मी र कुर्मीजस्तै ‘मिटर ब्याज’ पीडित जिल्ला प्रशासन कार्यालय नवलपरासी, मानवअधिकार आयोगको प्रदेश कार्यालय, जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा न्याय माग्न । तर, सबैतिरबाट रित्तो हात फर्किए ।

माइतीघरको यो अनशनमा ६० वर्षे किशोरीदेवि चामार पनि छिन् । ६० वर्षे किशोरीदेविका श्रीमान त ‘मिटर ब्याज’को ब्याज तिर्दातिर्दै बितिसके । उनले पनि छोरालाई मलेसिया पठाउन १ लाख ५ हजार ऋण लिएकी थिइन्, १५ कट्ठा जमिन धितो राखेर ।
‘महिना, महिना गरेर ५ लाख तिरेँ,’ किशोरीदेवि भन्छिन्, ‘एको जमिन, जमिनका कागजात वापस नही किया ।’

उनलाई साहुले १० लाख तिरे मात्र जमिन र जमिनको कागजात फिर्ता दिने भन्यो । ‘पैसा देवो त छोडो, नाई देवो त लिलाम करदे,’ किशोरीदेवी सुनाउँछिन् । जमिन फिर्ता पाउने आशामा उनले १० लाख तिरिन् । तर, जमिन फिर्ता पाइनन् ।

‘एक्को लाखका १० लाख चाही, कितना ब्याज लेवे ?,’ किशोरीदेवी प्रश्न गर्छिन्, ‘सालके भितरमे इमान्दार वा ? सबको भिखारी बनाइदेव ।’

‘मिटर ब्याज’ पीडितहरूले ८ मंसिर ०७८ मा लुम्बिनीस्थित मानवअधिकार आयोगको प्रदेश कार्यालयमा दिएको निवेदनमा तमसुकको छायाँ कपी साहुले आफूलाई नदिएको र ब्याज तिरेको हरहिसाब पनि नदिएको उल्लेख गरेका छन् । उनीहरूले निवेदनमा लेखेका छन्, ‘सुदखोरको ज्यादतीले हामी विस्थापित हुने अवस्थामा पुगिसक्यौँ ।’

सुस्ता र प्रतापपुरमा ‘मिटर ब्याज’को कहर मच्चाएका सुनील बानियाँ, जगदिश बानियाँ, सुजित बानियाँ र सुरेश बानियाँविरुद्ध पीडितहरूले १८ असोज ०७८ मा प्रहरी र जिल्ला प्रशासनमा निवेदन पनि दिएका थिए । ‘हाम्रो निवेदनको सुनुवाइ नै भएन,’ ‘मिटर ब्याज’ पीडित रामसुरत गुप्ता भन्छन् । बानियाँ बन्धुहरूको सम्पत्ति छानबिन गरिपाऊँ भन्दै पीडितहरूले २४ फागुन ०७८ मा सम्पत्ति शुद्धीकरण कार्यालयमा पनि निवेदन दिएका थिए ।

सबैतिर गुहार मागेर हार खाएपछि काठमाडौं आइपुगेका ‘मिटर ब्याज’ पीडित काठमाडौंले आफ्नो घर, खेत फिर्ता गर्छ कि भन्ने आशामा छन् । मुसहर भन्छन्, ‘गाउँमा गयो भने साहुले बस्न दिँदैन । कि हामी मर्नुपर्‍याे, कि त न्याय चाहियो ।’

अनशनमा रहेका मिटर ब्याज पीडितलाई भेट्न आइपुगेका प्रतापपुर गाउँपालिकाका अध्यक्ष उमेशचन्द्र यादव भने ‘मिटर ब्याज’ पीडितका बारेमा आफूले यसअगाडि थाहा नपाएको बताउँछन् । ‘मलाई यस्तो कुरा थाहा थिएन । हाम्रो जनता यहाँ (काठमाडौं) आएर बसेछन्,’ उनी भन्छन्, ‘अब गाउँमा गएर हामी यस विषयमा छानबिन गर्छौं ।’

गाउँपालिकाको न्यायायिक समितिमार्फत ‘मिटर ब्याज’ पीडितको समस्या समाधान गर्न प्रयास गर्ने उनले बताए । भने, ‘न्यायिक समितिमार्फत यो समस्या समाधान गर्छौं वा कानुनी प्रक्रियामा लैजान्छौँ ।’

तर, यता ‘मिटरब्याजी’ भनिएकामध्येका एक सुनील बानियाँ भने आफूहरूले कसैसँग ‘मिटर ब्याज’ नलिएको दाबी गर्छन् । भन्छन्, ‘हामीले कसैसँग मिटर ब्याज लिएका छैनौँ । १०/१५ वर्षअगाडि कानुनी रूपमा दृष्टिबन्धक राखेर ऋण दिन्थ्यौँ । अहिले त यस्तो केही छैन ।’

आफूहरूले ‘मिटर ब्याज’ लिएको, जग्गा लिएको प्रमाणित गर्न चुनौती दिँदै उनले भने, ‘हामीले मिटर ब्याज लिएको, कसैको जग्गा बन्धकीमा लिएको प्रमाणित गर्नुहोस् म उहाँहरू (पीडित) ले भनेभन्दा दोब्बर पैसा दिन्छु ।’

काठमाडौंमा अनशनरत पीडितहरूले १०/१५ वर्षअगाडि आफूसँग लिएको ऋणको सावाँ पनि नतिरेको दाबी गर्छन् सुनील । भन्छन्, ‘उहाँहरूले ब्याज होइन, सावाँ पनि तिर्नुभएको छैन । मैले सावाँ मात्र तिर्नुहोस् भनेको हो ।’ पीडितहरूले भनेजस्तो १ लाखको २०/३० लाख ब्याज आफूले नलिएको दाबी गर्छन् सुनील ।

‘सुदखोर’ साहुले सताएपछि न्याय माग्न काठमाडौं आइपुगेका चण्डुल चमार, प्रभु कोरी, नाथु जोल्हा, अशोक कुर्मी, जयप्रकाश कुर्मी, बिन्द्रादेवी चमार, किशोरीदेवी चमार, भाष्करप्रसाद हरिजन, रामकवल चमार, अर्जुन चमार, हीरालाल बराई, गंगा कुर्मी, बिन्दयालाल कोरी, बाबुराम केवट, सीताराम मेडिहार, कन्हैया कोरी, हरिदास चमार, अजमुल्ला मुसलमान, गंगा हजाम र साँगासान दुसादले आफूले लिएको ऋणभन्दा कैयौँ गुणा धेरै पैसा साहुलाई बुझाइसकेका छन् ।

‘जति पैसा बुझाए पनि ऋण सकिँदैन,’ रामसुरत गुप्ता भन्छन्, ‘हाम्रो पैसा, जग्गा, जमिन सबै सकिसक्यो ।’

तस्वीरहरू : सुशील श्रेष्ठ/शिलापत्र

प्रकाशित मिति: सोमबार, असार ६, २०७९ १५:१६