सिसडोलमा स्वास्थ्य संकट, गाउँभरि क्यान्सर

A+ A A-

अग्लो फोहोरको पर्वतबाट लिच्चड (फोहोरबाट निस्कने विषालु रसायन) बगिरहेको छ । यो क्षेत्रमा पस्नासाथै दुर्गन्धको हरक आउँछ । नाक थुने पनि गन्ध थुन्न सकिँदैन । हावामै दुर्गन्ध मिसिएको छ । झिँगा भुनभुनाउनु सामान्यझैँ लाग्छ । फोहोरमाथिको आकाशमा उडिरहेका काग र गिद्धको नजर सिनोतिरै छ । जमिनमै रहेका एक हुल कुकुरको लडाइँ पनि सिनोकै लागि भइरहेको छ ।

फोहोरछेउमा हामी पुग्दा उकुसमुकुसले सास नै रोकिएलाजस्तो भयो । दुर्गन्धले आन्द्रा बटारियो । एकैछिन त्यहाँ रहँदा मुखबाट अमिलो पानी मात्र आइरह्यो । डब्बल मास्क लगाएर नाक थुन्दा पनि दुर्गन्ध आइरह्यो । यस्तो दुर्गन्ध खेप्दै १७ वर्षदेखि बाँचिरहेकाहरूको कथा–व्यथा कस्तो होला ? यो ककनी गाउँपालिका– १, सिसडोलमा अवस्थित काठकाडौंको फोहोर विसर्जन गर्ने ल्यान्डफिल साइट हो, जहाँ काठमाडौंको फोहोर थुप्रिएर चुली पहाड बनेको छ ।

फोहोर विसर्जनस्थल नजिकै छ मानवबस्ती । काठमाडौंबाट फोहोरका गाडी लाइन लागेर सिसडोल पसेपछि यो गाउँ बिरामीले थलिएको छ । गाउँभर क्यान्सर, मुटु, मिर्गौलाजस्ता प्राणघातक रोगी भेटिन्छन् । यही रोगले धेरैको ज्यान लगिसक्यो । झाडापखाला, टाइफाइड, श्वासप्रश्वास, छालालगायतका रोगी घरैपिच्छे भेटिनु यहाँ सामान्य हो । फोहोरले घेरिएको यो पालिकाका १, २ र ३ वडाका मानवबस्ती रोगले पनि पुरिएका छन् ।

सिसडोलमा फोहोरको पहाड ।

दुई वर्ष भयो, ६६ वर्षीय शमशेर भुजेललाई पेटको क्यान्सर देखिएको । चिकित्सकले भुजेललाई बताएअनुसार यो क्यान्सरको स्रोत उनको घरनजिकै रहेको फोहोर हो । ‘फोहोरमै तड्पीतड्पी मरिने भइयो,’ अप्रेसन गरेको पेट क्यामेरातिर देखाउँदै उनी भन्छन्, ‘काठमाडौंबाट विकास झर्छ भन्थे गाउँमा रोगैरोग मात्र झर्‍यो ।’

खानी तथा भूगर्व विभागमा कार्यरत उनी प्राणघातक रोग क्यान्सर देखिएपछि काममा फर्किन सकेनन् । ‘आम्दानीको स्रोत छैन । औषधि किनेर खाने पैसा पनि छैन,’ उनीसँग अब बिलौना मात्रै छ ।

भुजेलकी ५८ वर्षीया श्रीमती बिन्दा पनि दम र निमोनियाले थलिएकी छिन् । ‘यसपालि त मरिएलाजस्तै भएको छ । बेला नै नपुगी बुढाबुढीलाई फोहोरले लैजाने भयो,’ बोल्दाबोल्लै बिन्दाको बोली रोकिएपछि लामो सास लिन्छिन् । १७ वर्षअघिसम्म सहज र सरल लयमा चलिरहेको भुजेल परिवारको जीवन फोहोरले कठिन मोडमा पुर्‍याइदिएको छ ।

‘अमिलो गन्ध घरभित्रै आइपुग्छ । आँगन र छतमा काग र गिद्धले सिनो ल्याएर खसाल्छन् । झिँगाले घर बसिनसक्नु बनेको छ । कुन जुनीको पाप होला ?,’ उनी भन्छिन्, ‘विकासको नाममा घरघरमा महाव्याधि भित्रियो ।’ सिसडोलमा फोहोर ल्याउँदा १७ वर्षअघि राज्यले यो गाउँवासीसँग मीठा वाचा गरेको थियो– गाउँ झलमल्ल हुने, घरलौरी रोजगारी पाइने, अस्पताल, विद्यालय बन्ने भनेर । यही आसमा उनीहरूले फोहोर फाल्न अनुमति दिए । तर, न फोहोर व्यवस्थित बन्यो, न गाउँमा विकासको मूल फुट्यो ।

‘गाउँलाई सिंगापुर बनाउँछु भनेर झिँगापुर बनाए,’ बिन्दा आक्रोश पोख्छिन्, ‘विकासको मूल होइन, रोगको मूल फुट्यो ।’ संविधानको मौलिक हकको धारा ३० को उपधारा १ मा प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ र स्वस्थ वातावरणमा बाँच्न पाउने हक हुने उल्लेख छ । तर, उनीहरू स्वच्छ र स्वस्थ वातावरणमा बाँच्नबाट वञ्चित छन् ।

शमशेर भुजेल र बिन्दा भुजेल ।

यस्तो अधिकारबाट वञ्चितमध्येकी ४५ वर्षीया सुधा भुजेल अर्की पात्र हुन् । उनी फोहोरमै आश्रित थिइन् । फोहोरका नकुहिने सामान संकलन गरेर उनको जीविका चलेको थियो । दुई वर्षअघि काम गर्दागर्दै दुर्गन्धले टाउको दुखेर बेहोस हुन पुगिन् । अस्पताल पुर्‍याउँदा उनको देब्रे हात र गोडा नचल्ने भइसकेको थियो । आर्थिक अभावका कारण उनको उपचार राम्रोसँग हुन सकेन । ‘फोहोर राखेपछि अस्पताल बनाइदिने भनेका थिए,’ सुधाका श्रीमान् मदन भन्छन्, ‘अस्पताल बनाउने छाँटकाँट छैन । श्रीमती उपचार नपाएर बसेकी छन् । रोगको पहिचान भएको छैन ।’

काठमाडौंको ग्रीन सिटी अस्पतालले बाँच्दिनँ भनेर सुधालाई गाउँमै फिर्ता पठायो । श्रीमतीको उपचारमा ३ लाख सकाए मदनले । तर, निको भएन । श्रीमतीको हालत देखेर विक्षिप्त बनेका मदनले विष सेवन गर्न पुगे । तर, उनलाई छिमेकीले समयमै अस्पताल पुर्‍याएकाले बचे । ‘भएको गरगहना बेचेर श्रीमतीको उपचार गरियो तर निको भएन,’ मदन भन्छन्, ‘तनावैतनाव मात्र भयो । अनि त्यो निर्णयमा पुगेँ ।’

संविधानको धारा ३० को उपधारा २ मा वातावरणीय प्रदूषणबाट हुने क्षतिबापत पीडितले कानुनबमोजिम क्षतिपूर्ति पाउने हक हुने उल्लेख छ । तर, सुधाले कतैबाट पनि क्षतिपूर्ति पाएकी छैनन् । उनी राम्रो उपचार र सहयोगको आशामा छिन् । ‘राम्रो थेरापि पाए फेरि हिँड्न पो सक्थे कि,’ उनी भन्छिन्, ‘कतैबाट सहयोग पाइएन ।’

४५ वर्षीया सुधा भुजेल ।

गाउँभरि झाडापखालाको महामारी

गर्मी महिना सुरु भएसँगै बर्सेनि गाउँभर झाडापखला फैलिन्छ । गत महिना मात्र ६० जनाभन्दा बढी झाडापखालाका बिरामी स्थानीय स्वास्थ्य चौकीमा आएको बताउँछन् सिसडोल स्वास्थ्य चौकीका अहेव राजकुमार न्यौपाने । अस्पताल पुगेकामध्ये एक हुन्, ५३ वर्षीय नवराज पौडेल ।

उनलाई १० दिनसम्म लगातार पखाला लाग्यो । स्वास्थ्य चौकीबाट जीवनजल र औषधि ल्याएर खाए । तर, निको भएन । थप उपचारका लागि उनी काठमाडौं पिपुल्स अस्पताल पुगे । अस्पताल पुग्दा उनको मिर्गौलामा समेत संक्रमण भइसकेछ । ‘झाडापखालाबाट सुरु भएको रोग मिर्गौलामा समेत पुगेछ,’ उनी भन्छन्, ‘अहिले डायलाइसिस गर्नुपर्छ ।’

ल्यान्डफिल साइटको फोहोरका कारण पिउने पानी दूषित भएकाले झाडापखाला लगेको उनी बताउँछन् । ‘पहिले एक घर एक रोजगारी दिन्छु भनेपछि फोहोर राख्न दिइयो । अहिले एक घर एक बिरामी छन् । हावापानी नै दूषित छ,’ उनी भन्छन्,‘ आमालाई पनि मुटु रोग लागेको छ ।’

५३ वर्षीय नवराज पौडेल ।

वर्षमा ७ हजार बिरामी

वडा नम्बर २ मा अवस्थित सिसडोल स्वास्थ्य चौकीमा मात्र बर्सेनि ७ हजार बिरामी पुग्छन् । स्वास्थ्य चौकीका अनुसार बिरामीको संख्या बर्सेनि बढ्दै गएको छ । अहेव न्यौपानेका अनुसार आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा ५ हजार ६ सय बिरामी अस्पताल पुगेकोमा चालु आर्थिक वर्षको जेठ महिनासम्म ७ हजार पुग्न लागेको छ । ‘बिरामीको संख्या बढिरहेको छ । असार मसान्तसम्ममा ७ हजार पुग्छ,’ न्यौपाने भन्छन् ।

बिरामीको संख्या बढ्नुमा अव्यवस्थित फोहोर व्यवस्थापन मुख्य कारण भएकोमा न्यौपाने ढुक्क छन् । ‘यो गाउँमा यति धेरै बिरामी हुनुको मूल कारण यहाँको अव्यवस्थित फोहोर नै हो,’ उनी भन्छन्, ‘फोहोरमा जीवजन्तुका साथै मानव शव पनि ल्याइएको हुन्छ ।’ फोहोरमा रहेका क्यान्सर गराउने केमिकल, विषालु किटाणुहरू चिल, काग, कुकुरले घरघरमा र पानीको स्रोतमा पुर्‍याउँदा झाडापखालाको महामारी हुने गरेको बताउँछन् उनी ।

सिसडोल स्वास्थ्य चौकी ।

जीवनजलसम्म पाइँदैन

गत जेठ महिनामा गाउँभरि झाडापखाला फैलिएपछि स्वास्थ्य चौकीमा रहेको जीवनजल र औषधिले समेत नपुगेको न्यौपाने सुनाउँछन् । ‘असारमा झाडापखाला र टाइफाइड झनै बढी हुन्छ । जीवनजलको समेत अभाव छ,’ उनी भन्छन्, ‘अस्पतालमा आएका बिरामी हेर्दा एक घर एक बिरामी सत्य हो ।’

सिसडोल र वरपरका मानिसको स्वास्थ्य प्रदूषणका कारण भयावह रहेको अध्ययनले पनि देखाएको छ । काठमाडौं महानगरपालिकाको नेतृत्वमा नास्टका विज्ञसहितको टोलीले गरेको अध्ययनले उक्त क्षेत्रमा प्रदूषणका कारण भयावह स्थिति रहेको निचोड निकालेको हो । ‘फोहोरबाट निस्किएको लिच्चड पानीमा मिसिएको छ । त्यसमा क्यान्सरजस्ता प्राणघातक रोग लाग्ने किटाणु छन् । पानीमा प्रदूषण उच्च देखिएको छ,’ नास्टका विज्ञ डा. रवीन्द्र ढकाल भन्छन्, ‘स्थिति भयावह छ ।’

आफ्नो स्वास्थ्य अवस्थाबारे जानकारी गराउँदै महिलाहरू ।

जन्मिँदै रोगी

फोहोरका कारण महिला अझ बढी समस्यामा परेका छन् । पाठेघर, नसा, मुटु, छाला र महिनावारीमा समस्या आउने गरेको बताउँछन् स्थानीय महिला । ‘हामी त रोगका भकारी भएर बाँचिरहेका छौँ नै,’ स्थानीय सानु न्यौपाने भन्छिन्, ‘तर अब जन्मिने बच्चा पनि रोगी भएर जन्मने भए । हाम्रो दु:ख कसले बुझ्छ र ?’ मुटुरोगले ग्रस्त सानुको मुटुमा जाली राखिएको ६ वर्ष भएको छ । देवकी न्यौपानेको पनि नसामा रगत जम्ने भएपछि पाइप राखिएको छ । ‘औषधि छुटाउनै हुन्न । फोहोरले सास फेर्नै सकिन्न,’ उनी भन्छिन् ।

फोहोरका कारण महिलाको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पर्ने गरेको स्वास्थ्यकर्मी बताउँछन् । ‘क्यान्सर, पाठेघर, नसा, मुटु, महिनावारी, छालालगायतमा समस्या देखिने गरेको छ,’ विद्यालय नर्स सिर्जना अधिकारी भन्छिन्, ‘टाउको दुख्ने र डिप्रेसनको समस्यासमेत देखिन थालेको छ ।’

बालबालिकाको स्वास्थ्यमा पनि समस्या । विद्यालय जाँदै गरेका बालबालिकाहरू ।

ज्येष्ठ नागरिक र बालबालिका झनै जोखिममा

ज्येष्ठ नागरिकमा मुटु र श्वासप्रश्वासको समस्या बढी र बालबालिकामा टाउको दुख्ने र छालाको समस्या देखिन थालेको नर्स अधिकारी बताउँछिन् । ‘विद्यालयका बालबालिकामा छालासम्बन्धी र टाउको दुख्ने समस्या देखिन थालेको छ,’ उनी भन्छिन्, ‘यहाँ बिरामी नभएको घर नै छैन ।’ सबै रोग फोहोरका कारण नभए पनि फोहोरले गर्दा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम गराएर असर गर्ने गरेको उनी बताउँछिन् ।

३ हजार घरधुरी प्रभावित

ककनी गाउँपालिकाको तथ्यांकअनुसार वडा नम्बर १, २ र ३ मा क्यान्सर र मुटुरोगीको संख्या धेरै छ । पालिकाले जटिल रोग लागेका बिरामीलाई २५ हजार रुपैयाँ सहयोग गर्दै आएको छ । यसरी सहयोग पाउने १ सय जनामध्ये अधिकांश क्यान्सर र मुटुरोगी छन् । करिब ३ हजार घरधुरी फोहोरबाट अति प्रभावित छन् ।

स्थानीयका अनुसार फोहोर फाल्न थालेदेखि हालसम्म क्यान्सरबाट मात्र ३५ जनाभन्दा बढीको मृत्यु भएको छ । तर, यो तथ्यांक सरकारी निकायसँग भने छैन । ‘क्यान्सरको उपचार स्वास्थ्य चौकीमा हुँदैन । त्यो रेकर्ड हामीसँग छैन,’ स्वास्थ्य चौकीका अहेव न्यौपाने भन्छन् ।

जीवजन्तुविहीन कल्पु खोला

१७ वर्षअघि कलकल बग्थ्यो, कल्पु खोला । अहिले फोहोरबाट झरेको लिच्चड मात्र बग्छ । ‘ककनीबाट झरेको खोला हो । त्यहाँको सङ्लो पानीमा स्नान गरेर श्राद्ध गर्ने गर्थ्यौं । बिहान नुहाएर घैलामा पानी ल्याउँथ्यौँ,’ स्थानीय शमशेर भुजेल सम्झन्छन्, ‘खुट्टाले माछा टेकिन्थ्यो । अहिले भ्याकुतासमेत भेटिँदैन ।’

खोलामा लिच्चड र हावामा दुर्गन्ध मिसिँदा जलचर र थलचर जीवजन्तुको अस्तित्वसमेत मेटिएको छ । विज्ञहरू पनि यसमा सहमत छन् । ‘खोलामा लिच्चड मिसिएर प्रदूषित बनेको छ । वायुमण्डलमा गन्ध फैलिएको छ । यसले मानवसँगै जलचर र थलचर जीवजन्तुमा ठूलो असर परेको छ,’ नास्टका विज्ञ डा. ढकाल भन्छन् ।

संविधानको धारा ३५ को स्वास्थ्यसम्बन्धी हकको उपधारा ४ मा प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ खानेपानी तथा सरसफाइमा पहुँचको हक हुने उल्लेख छ । तर, खोला दूषित भएपछि उनीहरू स्वच्छ खानेपानीको पहुँचबाट समेत वञ्चित हुन अभिशप्त छन् ।

लिच्चडले दूषित बनेको कल्पु खोला ।

मर्न थाले घरपालुवा पशुपन्छी

फोहोरकै कारण स्थानीय मिठु घिमिरेले यो वर्ष २ लाख रुपैयाँबराबरको बाख्रा गुमाउनुपर्‍यो । ‘चरनक्षेत्र फोहोरले भरिएको छ । त्यही ठाउँमा वस्तुभाउ चराउनुपर्छ । घाँसमा किटाणु भएकाले बाख्रा मरे,’ उनी भन्छिन्, ‘वस्तुभाउ बचाउन सकिएको छैन ।’

फोहोरका कारण घरघरमा कुखुरा, बाख्रा, भैँसी, गाईलगायतका पशु चौपाया मर्न थालेका छन् । फोहोरमा सिनो खाएर आएका कुकुरले समेत पशु चौपायलाई टोक्न थालेको स्थानीय बताउँछन् । ‘खेतबारीभरि चिल र गिद्धले फोहोर पुर्‍याउँछन् । घाँससमेत वस्तुभाउलाई खुवाउन नमिल्ने भएको छ । अब त कुकुरले समेत आएर वस्तुभाउलाई टोक्न थालेको छ,’ उनी भन्छिन् ।

स्थानीय देवराज न्यौपानेले पनि २ हजारवटा कुखुरा फोहोरका कारण गुमाउन पुगे । ‘लिच्चड र पानीले कुखुरा सबै मरे,’ उनी भन्छन्, ‘१७ वर्षदेखि समस्या झेल्दै आएका छौँ ।’

फोहोरका कारण मरेका बाख्राहरू ।

हुँदैन उब्जनी

कोल्पु खोलाआसपासमा पहिले स्थानीयको खेत थियो । मनग्य धान, मकै फल्थ्यो । तर, अहिले फोहोरले सबै खेतबारी पुरेको छ । बाँकी रहेको खेतबारीमा समेत अनाज फल्दैन । ‘माटोमा अन्न पनि फल्न छाड्यो । अन्न उम्रन्छ तर पात कीराले खान्छ । हामी किनेको चामल खान बाध्य छौँ,’ स्थानीय शमशेर भुजेल भन्छन् ।

फोहोरका कारण अनाज उत्पादनमा ह्रास आएको सिसडोल पुगेको विज्ञ टोलीले पनि निष्कर्ष निकालेको छ । ‘खोलामा लिच्चड मिसिँदा खेतबारीमा उब्जनी हुँदैन । जस्तैः मुला उम्रियो भने त्यसमा धातु मिसिएको हुन्छ । यसले स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पुर्‍याउँछ,’ डा. ढकाल भन्छन् ।

जसोतसो कृषकले हुर्काएर फलाएको तरकारीदेखि खसीबाख्रासम्म बिक्री नै हुँदैन । फोहोरमा उत्पादन भएको भनेर कसैले किन्न नमान्ने गरेको गुनासो गर्छन्, कृषकहरू । ‘यो ठाउँको तरकारी भनेपछि बिक्री नै हुँदैन । खसी, कुखुरा, दूध पनि लैजान मान्दैनन्,’ कृषक देवराज न्यौपाने भन्छन्, ‘१७ वर्षदेखि पिल्सिएर बसेका छौँ ।’

तरकारीमा झिँगा र कीरा ।

पाऊलान् त राहत ?

फोहोरबाट प्रभावित जनतालाई राहत वितरणको तयारी भइरहेको काठमाडौं महानगरपलिकाले जनाएको छ । ‘पछिल्लो समय भएको सहमतिअनुसार प्रभावितका लागि सरकारले राहत दिने तयारी गरेको छ,’ काठमाडौं महानगरपालिका वातावरण विभागकी प्रमुख सरिता राई भन्छिन्, ‘वैज्ञानिकको टोलीले अध्ययन पनि गरिरहेको छ । सिसडोलमा अब फोहोर विसर्जन हुँदैन । बन्द हुन्छ । त्यहाँ पोस्ट क्लोजर (बन्द गर्ने काम) भइरहेको छ ।’ सिसडोलमा फोहोर राख्न छोडिएकाले गन्ध आउन नदिने काम भइरहेको उनी बताउँछिन् ।

फोहोर बोकेका ट्रकहरू ।

जुनसुकै बेला फोहोरको पहिरो जान सक्छ...

क्षमताभन्दा बढी फोहोर भएका कारण जुनसुकै बेला फोहोरको पहिरो जान सक्ने विज्ञहरूले औँल्याएका छन् । १७ वर्षअघि काठमाडौं र ललितपुरको २ लाख ७५ हजार मेट्रिकटन फोहोर दुई वर्षका लागि व्यवस्थापन गर्ने भनिएको थियो । काठमाडौंबाट दैनिक निस्कने १२ सय टन फोहोर त्यहीँ लगेर मिल्काइने गरिएको थियो ।

हाल भने उक्त क्षेत्रमा फोहोर विसर्जन गर्न रोक लगाइएको छ । पुरानै फोहोरको पहाडमा जुनसुकै बेला पहिरो जान सक्ने डा. ढकाल बताउँछन् । ‘अझै चार/पाँच वर्ष फोहोरबाट लिच्चड निस्कन्छ । केही वर्ष दुर्गन्ध र पहिरो जान सक्छ,’ उनी भन्छन्, ‘तत्काल दुर्गन्ध आउन नदिन र पहिरो झर्नबाट रोक्न काम गर्नुपर्ने देखिन्छ ।’

प्रभावित बस्ती ।

यसलाई रोक्न के गर्ने त ?

पहिरो र गन्ध रोक्न बिरुवा रोप्नु नै प्रभावकारी हुने विज्ञको सुझाव छ । ‘त्यसलाई रोक्न बिरुवा र घाँस रोप्नु प्रभावकारी हुन्छ । अन्तिममा यसलाई पार्क बनाउँदा राम्रो हुन्छ,’ डा. ढकाल भन्छन् । विज्ञको सुझावका आधारमा काम अगाडि बढाइएको काठमाडौं महानगरपालिकाले जनाएको छ । ‘सिसडोललाई पोस्ट क्लोजर गर्ने, दुर्गन्ध फैलिन नदिने, हरियाली क्षेत्र बनाउन वृक्षरोपण गर्ने काम अगाडि बढेको छ,’ महानगरको वातावरण विभागकी प्रमुख राई भन्छिन् ।

फोहोर घाँसमा चर्दै गरेका बाख्रा ।

०००

जब पूजा गर्दै लड्डु खाएर फोहोर फाल्न दिए...

०६२ सालको कुरा हो । स्थानीयले उक्त क्षेत्रमा लड्डु खाएर फोहोर विसर्जन गर्न सहमति दिएका थिए । ‘एक घर एक रोजगार । सडक पिच गर्ने । जागिर दिने । अस्पताल बनाउने भनेको भएर लड्डु खाएर फाहोर विसर्जन गर्न दिएका थियौँ,’ कृषक शम्भुप्रसाद घिमिरे भन्छन्, ‘१५ महिनाजति रिसाइकल गरेर लिच्चड फोहोरमै हालिएको थियो । त्यसपछि लिच्चड बग्न थाल्यो ।’

सिसडोलमा फोहोर संकलन गर्दै गरेकी महिला ।

त्यस अवधिसम्म सिसडोलबाट तीन किलोमिटर पर रहेको बञ्चरेडाँडामा ल्यान्डफिल साइट निर्माण गरिसक्ने सहमति थियो । बञ्चरेडाँडामा जापानी सहयोग जाइकाले ल्यान्डफिल साइट बनाउने जिम्मा पाएको थियो । तर, वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन गर्दा वन र स्थानीयबीच विवाद भएपछि जाइकाले अन्तिममा हात झिक्यो । त्यसपछि ल्यान्डफिल साइट बनाउने काम पछाडि धकलिँदै गयो । बञ्चरेडाँडाको काम पूरा हुन नसक्दा सिसडोलमै फोहोर खनाइयो ।

बस्तीमा झिँगैझिँगा ।

फेरि ०७६ मंसिरमा सरकारले बञ्चरेडाँडामा पूर्वाधार बनाउने जिम्मा शहरी विकास मन्त्रालयलाई दियो । निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुगेकै बेला काम नसकिँदै उक्त क्षेत्रमा सरकारले फोहोर खन्याउन थाल्यो । काम नसकिँदै फोहोर विसर्जन गर्दा सिसडोलवासीको जस्तै हालत हुन्छ भनेर बञ्चरेडाँडाका स्थानीय विभिन्न माग राखेर गत साता आन्दोलनमा उत्रिएका थिए । अन्ततः सरकारसँग सहमति भएपछि अहिले स्थानीयले बञ्चरेडाँडामा फोहोर विसर्जन गर्न दिएका छन् ।

यसरी नै सिसडोलमा फोहोर विसर्जन गर्न १७ वर्षको अवधिमा १७३ पटकभन्दा बढी सम्झौता भएको छ । अहिलेसम्म भएका सम्झौताका पत्रलाई जोड्ने हो भने त्योभन्दा लामो बनिसकेको छ, सिसडोलमा फोहोरको पहाड । त्यही स्वरुप नबनोस् भन्ने बञ्चरेडाँडावासीको माग छ ।