साहसी मदिबा अर्थात् नेल्सन मन्डेला

A+ A A-

रंगभेदविरुद्धको विश्व आन्दोलनका अग्रज हुन्, नेल्सन मन्डेला । २७ वर्ष जेल जीवन बिताएका मन्डेलालाई आज पनि शाेसित र दमितको आवाजको पर्यायका रुपमा लिइन्छ । १८ जुलाई १९१८ मा जन्मिएका मन्डेलाको आज जन्मजयन्ती ।

कानून पढेर वकालतमा लगेका मन्डेलाले जोहनिसबर्गको विट्वाटसरयान्ड विश्वविद्यालयमा कानून पढेका हुन् । यो विश्वविद्यालयमा उनी एक मात्रै अश्वेत विद्यार्थी थिए । नश्लवाद र रंगभेदको भीषण समस्यासँग जुधेरै भए पनि उनले कानूनको पढाइ पूरा गरे ।

कानूनको पढाइ सकेपछि वकालतका लागि एउटा कन्सलट्यान्सी कम्पनीमा जोडिएका मन्डेलाले त्यहाँ रंगभेदको चरम रुप भोगे । अश्वेत भएकै कारण कन्सलट्यान्सी कम्पनीमा उनका लागि चियाको छुट्टै कप नै राखियो ।

रंगभेदविरुद्धको विश्व आन्दोलनमा होमिएका मन्डेलमा महात्मा गान्धीबाट पनि अत्यधिक प्रभावित थिए । तर, उनको घरमा महात्मा गान्धी, स्टालिन, विस्टन चर्चिल र रुजवेल्टका तस्बिर झुन्डिएका हुन्थे ।

यी फरक फरक सिद्धान्त र राजनीतिक मत राख्ने मान्छेहरुप्रति उनको सम्मानले उनको मिश्रित राजनीतिक व्यत्तित्व दर्साउँछ । मन्डेलाको यो मिश्रित सोच उनको आन्दोलनमा पनि देखियो । एकातिर उनी महात्मा गान्धीको अहिंसा र सत्याग्रहबाट प्रभावित देखिन्छन् भने अर्कोतिर उनी हिंसात्मक क्रान्तिबाट पनि प्रभावित देखिन्छन् ।

मन्डेलाले सन् १९६१ मा अफ्रिकन नेसनल कांग्रेसमा ‘उम्खोतो वे सिजवे’ गठन गरेका थिए । र, उनी यसका कमान्डर इन चिफ थिए ।

क्रान्तिको पक्षमा रहे पनि उनले सुरुवात भने शान्तिपूर्ण आन्दोलनबाटै गरे । सन् १९४६ मा दक्षिण अफ्रिकामा बसोबास गर्ने भारतीयले आफूमाथि हुने भेदभावविरुद्ध आन्दोलन गरे । यो आन्दोलनकाे प्रमुख नेता थिए, इस्माइम मिर र जेएन सिंह । यी दुवै मन्डेलाका सहपाठी थिए ।

यही आन्दोलनका कारण यी दुई जना भारतीयले पढाइ पनि छाड्नुपर्‍याे र २ हजार बढी मानिसले जेल जानुपर्‍याे ।

यो आन्दोलनमा देखिएको भारतीय मुलका अफ्रिकन नागरिकको सहास, अनुशासन र अहिंसाले मन्डेलालाई प्रभावित गर्‍याे । मन्डेलाले आफ्नो आत्मकथामा लेखेका छन्, ‘यो आन्दोलनले १९१३ मा महात्मा गान्धीले दक्षिण अफ्रिकामा गरेको आन्दोलनको याद दिलायो ।’

मन्डेलाको ‘युथ लिग’ नामक संगठनले पनि यो आन्दोलनलाई समर्थन गरेको थियो । यही आन्दोलनबाट प्रभावित भएर मन्डेलाले भविष्यमा आफूले गर्ने आन्दोलन अहिंस्रक बनाउने सोचेका थिए ।

मे १९५२ मा अफ्रिकी नेसनल कांग्रेस साउथ अफ्रिकी इन्डियन कांग्रेससँग मिलेर आन्दोलन गर्ने तयारीमा थियो । महात्मा गान्धीका छोरा मणिलाल गान्धी त्यो समय अफ्रिका इन्डियन कांग्रेसका प्रमुख सदस्य थिए । यो आन्दोलनका लागि मन्डेलालाई फन्ड र स्वयंसेवी जुटाउने जिम्मा मिलेको थियो ।

जेलमा उनले महात्मा गान्धीले जस्तै उपवास अभ्यास थाले । १९६६ जुलाईमा मन्डेलाले जेलमै उपवास गर्दै आन्दोलन सुरु गरे

मन्डेला आफ्नो आत्मकथामा लेख्छन्, ‘हामीले यो आन्दोलन गान्धीवादी सिद्धान्तमा आधारित रहेर चलाउने प्रयास गर्‍याैं । हामीले सत्याग्रहको नाम लिँदै अहिंसाबाट मान्छेको हृदय परिवर्तन गराउने प्रयास गर्‍याैं ।’

तर, यही आन्दोलनकाे दौरानमा उनी जेल परे । र, जेलमा उनले महात्मा गान्धीले जस्तै उपवास अभ्यास थाले । १९६६ जुलाईमा मन्डेलाले जेलमै उपवास गर्दै आन्दोलन सुरु गरे ।

गान्धी र मन्डेलालाई राखिएको जेल एउटै थियो । उक्त जेल अहिले अफ्रिकाको संवैधानिक अदालतको रुपमा सुरक्षित छ ।

दक्षिण अफ्रिकामा मन्डेलालाई मदिबा भनिन्छ । मदिबाको अर्थ हुन्छ पिता । मन्डेलाको सहासबारे टाइम म्यागजिनका सम्पादक रिचर्ड स्टेगल लेख्छन्, ‘एकपटक म र मदिबा ६ सिटे जहाजमा बसेर नताल जाँदै थियौं । मदिबा अगाडिको सिटमा बसेर अखबार पढिरहेका थिए । आकाशमा उडिरहेको जहाजको एउटा प्रोपेलर रोकियो । जहाजको प्रोपेलर रोकिएको कुरा मैले मदिबालाई सुनाए । उनले यो कुरा पाइलटलाई भन भने ।

जहाजको प्रोपेलर रोकिएको कुरा मैले पाइलटलाई भनेर फर्किँदा पनि उनी अखबार पढिरहेका थिए । म आएर उनको पछाडिको सिटमा बसें ।

यति भनेर उनी फेरि अखबार पढ्न थाले । प्रोपेलर बन्द हुनुको अर्थ थियो जहाज अब क्र्यास पनि हुन सक्छ । जहाजमा सबै चिन्तित हुँदा पनि उनको अनुहार सामान्य थियो । उनी आनन्दसँग अखबार पढिरहेका थिए । जहाजको प्रोपेलर रोकिएको कुरा मैले पाइलटलाई भनेर फर्किँदा पनि उनी अखबार पढिरहेका थिए । म आएर उनको पछाडिको सिटमा बसें ।

जहाजमा रहेका हामी सबै डराएका यियौं । भगवानसँग प्रार्थना गर्दै थियाैं । तर, मदिबा भने डराएका छैनन्, उनी अखबार पढिरहेका थिए । पछि जहाजनजिकैको विमानस्थलमा आपतकालीन ल्यान्ड गरियो ।

जहाज सकुशल अवतरण भएपछि मैले मदिबालाई सोधे, ‘तपाईंलाई डर लागेन ?’

उनले भने, ‘डर ! म भित्र भित्रै डरले काँपिरहेको थिएँ । तर, मैले डर देखाएको भए तिमीहरुको हालत के हुन्थ्यो होला सोच त !’

त्यसपछि मैले नेतृत्व र सहास भनेको के हो बुझें ।

रंगभेद समाप्त गर्ने आन्दोलनका अग्रणि व्यक्तित्व मन्डेलाका भाषणको संकलन ‘द स्ट्रगल इज माई लाइफ’मा लेखिएको छ, ‘दुनियाँको कोही पनि शक्ति हेपिएका र दबिएका मानिसको आन्दोलनलाई मेटाउन सक्दैन किनभने उनीहरुले जनताविरोधी सत्ता उखेलेर फ्याँक्ने संकल्प लिएका हुन्छन् ।’

(एजेन्सीको सहयोगमा)

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, साउन ३, २०७६ ०१:३४