कसरी हुन्छ मौसम पूर्वानुमान ?

A+ A A-

मौसमविद्को पूर्वानुमानअनुसारै गत शुक्रबारदेखि भारी वर्षा भयो । जल तथा मौसम विभागका अनुसार विभागले गरेका पूर्वानुमान धेरै मिल्न थालेको छ । आधुनिक प्रविधिमार्फत मौसमको भविष्यवाणी गर्न थालेसँगै मौसमसम्बन्धी भविष्यवाणी मिल्ने गरेको विभागका मौसमविद् सुमन रेग्मी बताउँछन् ।

यसरी हुन्छ मौसम पूर्वानुमान

केही वर्ष अगाडिसम्म परम्परागत शैलीमा मौसमको भविष्यवाणी गर्ने महाशाखाले केही वर्षदेखि आधुनिक प्रविधिको प्रयोगमार्फत मौसमको पूर्वानुमान गर्न थालेको छ । महाशाखाका मौसमविद् रेग्मीका अनुसार मौसम विश्लेषणको मुख्य आधार भू–उपग्रह हो।

भू–उपग्रह (स्याटेलाइट) बाट प्राप्त बादलका तस्बिरबाट मौसमको पूर्वानुमान गरिन्छ । नेपालको २४ घण्टाको मौसमको पूर्वानुमान गर्न पनि ठूलो क्षेत्रका डाटाको आवश्यकता पर्छ । दक्षिण एसिया, चीन, भारत, मंगोलियालगायतका ठाउँको बादलका टुक्राको डाटा संकलन गर्नुपर्छ । ती डाटा हरेक तीन घण्टामा उपलब्ध हुन्छ । ती डाटालाई विश्लेषण गरेर पूर्वानुमान गरिन्छ ।

त्यस्तै, मौसम पूर्वानुमान गर्ने अर्को आधार हो मोडल बेस । मोडल बेस कम्प्युटर प्रोग्राममार्फत गरिने मौसम पूर्वानुमान हो । जसलाई मोडल बेस पनि भनिन्छ । कम्प्युटर प्रोग्राम एनडब्लूपीमार्फत (सिस्टम न्युमेरिकल वेदर प्रेडिक्सन)मार्फत पनि पछिल्लो समय मौसम पूर्वानुमान गर्ने गरिएको छ । जसबाट कुन ठाउँमा कति पानी पर्छ भन्ने समेत जानकारी हुने महाशाखाका मौसमविद् रेग्मी बताउँछन् ।

तीन दिन बढीको मौसम पूर्वानुमान गर्न सकिन्छ

मौसमविद् रेग्मीका नेपालमा तीन दिनको मात्र मौसम पूर्वानुमान गरिएको छ । महाशाखाले यो समयावधिलाई बढाउने तयारी गरिरहेको छ । ‘तीन दिनभन्दा बढीको पनि पूर्वानुमान हुन्छ तर त्यसलाई महाशाखाले परीक्षण गरिरहेको छ,’ रेग्मीले भने ।

नेपालमा विभिन्न देशको स्याटेलाइटबाट प्राप्त हुने तस्बिरका आधारमा मौसमको पूर्वानुमान गरिन्छ । अहिले चीन र जापानको स्याटेलाइट रिसिभरबाट मौसमको पूर्वानुमान गरिएको छ । साथै कोरियाले पनि स्याटेलाइट रिसिभर दिने निर्णय गरेको रेग्मी बताउँछन् ।

कोरियन स्याटेलाइट रिसिभरमा सिस्टमहरू हुने भएकोले अझ मौसम पूर्वानुमानमा सहज हुनेछ । मौसमको भविष्यवाणी गर्दा मुलुकलाई साधारणतयाः तीन भागमा अर्थात् पश्चिम, मध्य र पूर्वी भेगमा विभाजन गरिन्छ । साथै ती भेगमा देखा पर्न सक्ने मौसमी गतिविधिलाई ध्यान दिई मौसमको भविष्यवाणी गरिन्छ ।

यसरी भविष्यवाणी गर्दा मुलुकका विभिन्न ठाउँका साथै छिमेक र विश्वकै मौसम गतिविधिको जानकारी लिनुपर्ने हुन्छ । रेग्मी अनुसार देशका १६ ठाउँमा रहेका मौसम केन्द्रबाट हरेक तीन–तीन घण्टामा मौसमी अवस्थाको जानकारी लिएर अपडेट गर्ने काम हुन्छ ।

बाढीको मापन कसरी गरिन्छ ?

विभागका जलविद् विनोद पराजुलीका अनुसार नदीहरूमा एउटा सेन्सर राखिएको हुन्छ । त्यो सेन्सरको आधारमा खतराको तह निर्धारण गरिन्छ । नदीहरूमा पानीको बहावले खतराको तह पार ग¥र्यो भने हरेक पाँच मिनेटमा मापन गरिन्छ भने खतराको सूचक नभएको अवस्थामा हरेक १५ मिनेटमा मापन गरिन्छ । हरेक नदीको खतराको तह फरक फरक हुन्छ । बाढीको पूर्वानुमान मोडल बेसले गर्छ ।

अहिले २ सय वटा नदीमा बाढी मापक केन्द्रहरू छन् । जसमध्ये ठूला तथा मझौला ९० वटा नदीमा बाढी मापक केन्द्रहरू सञ्चालित छन् । कमला, कन्काई, त्रिशूली, सप्तगण्डकी, सप्तकोसीलगायतका नदीमा बाढी मापक केन्द्रहरू सञ्चालित छन् ।
सचेत गराउँदै महाशाखा

जल तथा मौसम विज्ञान विभागका अनुसार विपद्को जोखिम न्यूनीकरण गर्न यस महाशाखाले ४ लाख ८० हजार जनालाई मोबाइलमा म्यासेजमार्फत बाढीपहिरोबारे पूर्वसूचना दिएको थियो । साथै महाशाखाले फेसबुक, ट्वीटर र महाशाखाको वेबसाइटमार्फत जानकारी गराएको थियो ।

सूचना तथा प्रविधिको प्रयोगले अविरल वर्षाका कारण बाढीको चपेटमा परेका नागरिकको जीउधनको रक्षाका लागि सहयोग पुगेको बताउँदै विभागले बाढी जान सक्ने र बस्ती डुबानमा पर्न सक्ने जोखिम भएका स्थानमा तत्काल नै मोबाइलमार्फत एसएमएस पठाएर सचेत रहन आग्रह गरेका कारण जनधनको क्षति न्यूनीकरण हुन सकेको दाबी गरेको छ ।

ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाइमन्त्री वर्षमान पुनले विभागलाई तथ्यपरक जानकारी दिने व्यवस्था गर्न निर्देशन दिएका छन् । सानो प्रयासले पनि ठूलो नोक्सानी टर्न सक्ने भएकाले त्यसतर्फ ध्यान दिन आग्रह गरे । विपद्को जोखिम न्यूनीकरण गर्न पनि पूर्वसूचना प्रणालीले ठूलो सहयोग पुग्ने भएकाले कुनै कमजोरी नगर्नसमेत मन्त्री पुनले आग्रह गरे ।

कतिलाई भारी वर्षा भन्ने ?

एक घण्टामा ६० मिलिमिटरभन्दा बढी वा तीन घण्टामा ८० मिलिमिटरभन्दा बढी वा ६ घण्टामा सय मिलिमिटरभन्दा बढी पानी परेमा नेपालमा भारी वर्षा भन्ने गरिन्छ । त्यस्तै, २५ मिलिमिटर भन्दा बढी पानी परेमा मध्यम वर्षा भनिने पराजुली बताउँछन् ।

विभागले देशका १ सय २० स्थानमा वर्षाको जानकारी दिने सूचना प्रणाली जडान गरेको छ भने सय स्थानमा बाढीको जानकारी दिने प्रणाली उपलब्ध छ । तर, उच्च हिमाली क्षेत्र र चुरेका केही स्थानमा भने उक्त प्रणाली अझै जडान भएको छैन । जडान नभएका स्थानमा समेत छिट्टै पूर्वसूचना प्रणाली जडान गर्ने तयारीमा रहेको विभागले जनाएको छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, साउन २, २०७६ २१:१६