महकाे ‘लालपुर्जा’, जसले बन्न सघायाे जग्गाधनी–मोही विवाद सुल्झाउने कानुन

A+ A A-

कुनै समय थियो, जग्गाजमिनको हकहित मोहीलाई दिलाउँछौँ भन्दै राजनीतिज्ञहरू चुनावी नारा भजाउँथे ।

कुनै समय थियो, अदालतमा सबैभन्दा धेरै फाइल नै जग्गाधनी र मोहीको विवादबारे हुन्थे ।

कुनै समय थियो, पर्याप्त जग्गाजमिन भएर पनि न जग्गाधनी आफ्नो जमिन उपभोग गर्न पाउँथे, न त मोही नै आफूले कमाएको जमिन प्रयोग गर्न पाउँथे ।

तर, जब महजोडीको टेलिचलचित्र लालपुर्जा बन्यो, यी सबै विवाद सुल्झने बाटोतिर अग्रसर भए ।

त्यति मात्रै होइन, तत्कालीन सरकारले त विवादलाई पूर्णविराम लगाइदिएर मोहीलाई आधा, जग्गाधनीलाई आधा जमिन पाउने गरी कानुन नै बनाइदियो । ‘त्यसपछि अदालतका विवादसम्बन्धी फाइल सबै रद्द भए’, कलाकार मदनकृष्ण श्रेष्ठ स्मरण गर्दै भन्छन् ।

‘फिल्मकै कारण भूमिसुधारको नयाँ कानुन बनेको भन्न ठ्याक्कै मिल्ला/नमिल्ला । तर तल्सिङ र मोहीको बीचमा धेरै ठूलो द्वन्द्व थियो’, कलाकार हरिवंश आचार्य भन्छन्, ‘हाम्रो फिल्म लालपुर्जाबारे संसदमा बहस नै भएको थियो ।’

‘मोही मात्रै होइन, जग्गाधनी पनि पीडित हुँदा रहेछन् । यो कुरा बुझ्न महजोडीले बनाएको लालपुर्जा हेरेपछि छर्लङ्ग हुन्छ’ भन्दै नेता रामशरण महतले सदनमा छलफल नै गराएका थिए । जेहोस्, लालपुर्जा टेलिसिरियलले मोही र तल्सिङको समस्या सुल्झाउने बाटो देखाइदियो ।

यस अर्थमा हेर्दा एउटा टेलिचलचित्रको कत्रो प्रभाव हुँदोरहेछ भन्ने कुराको प्रमाण ‘लालपुर्जा’ हो भन्दा अत्युक्ति नहोला ।

लालपुर्जा टेलिफिल्ममा पनि एउटा जग्गाधनीको घर भत्किन्छ । घर मर्मत गर्नका लागि ऊसँग एउटा जग्गा हुन्छ । त्यो जग्गा बेचेर एउटा घर बनाउन पाए हुन्थ्यो भन्ने उसलाई लाग्छ । तर, जग्गा भए पनि मोहीसँगको विवादकै कारण त्यो सम्भव हुँदैन ।

हुन पनि भूमिसुधार ऐन २०२१ सालमा लागू भएपछि मोही बलिया भएका थिए । मोहीले जग्गाधनीलाई पेल्न थालेका थिए । मोहीहरूका आफ्नै संगठनहरू हुन्थे । जग्गाधनीले उब्जनी माग्दा पनि उनीहरू भुस हालेर धान दिन्थे । यतिसम्म कि मोहीले जग्गा अधिग्रहण गर्दासमेत जग्गाधनीले केही पनि गर्न नसक्ने अवस्था थियो । मोहीको स्वीकृतिबिना उनीहरू निरीह हुन्थे । जग्गाधनीको जग्गा कुम्ल्याउनकै लागि मोहीहरू मिल्ने, जग्गाधनीहरूलाई लखेटेर पठाउने, जग्गामा खुट्टै टेक्न नदिनेजस्ता हर्कतहरू हुन्थे । उता जमिनदारी प्रथा भएका ठाउँहरूमा भने मोहीलाई प्रयोग गर्ने तर केही पनि नदिई शोषण भइराखेको थियो । त्यसैले जग्गाधनी र जग्गा कमाइ खानेबीच चर्को विवाद थियो ।

‘काठमाडौंकै कतिपय ठाउँमा आर्मीका जर्नेल, कर्नेलसमेत कसैका मोही हुन्थे । जग्गाधनी जर्साबसँग कुरा गर्नुपर्‍यो भने थरथर काँपेर बाली दिनुपर्‍यो, जग्गा छोडाउन पर्‍यो भनेर भन्दा हप्काएर पठाउँथे’, हरिवंश भन्छन्, ‘यस्ता केसहरू पनि हामीले अध्ययन गरेका थियौँ ।’

‘द्वैध शासन, द्वैध चरित्र भयो भने केही कुराको पनि विकास हुँदैन । यसको समाधान भनेको जग्गाधनीले चाहेको खण्डमा जग्गा बाँडिदिने, मोहीले चाहेको बेलामा पनि जग्गा बाँड्न मिल्ने भयो भनेदेखि दुइटैको समस्या हल हुन्छ भनेर हामीले जग्गाधनी र मोहीको द्वैध स्वामित्व हुनुहुँदैन भनेर लालपुर्जा बनायौँ । र, यही सन्देश दियौँ,’ आफूले ‘लालपुर्जा’ लेख्दै गर्दाको क्षण स्मरण गर्दै हरिवंश भन्छन् ।

फिल्म आइसकेपछि प्रतिक्रिया एकदमै राम्रो आयो । सबैले मन पराइदिए । त्यसपछि कानुन बन्यो ।

यद्यपि फिल्मकै कारण कानुन बनेको हो भनेर प्रत्यक्ष प्रभाव देखाउन र दाबी गर्न गाह्रो हुन्छ । तर, कानुन बनाउनलाई फिल्मले तर्कसंगत हुन र मनाउन भने मद्दत गर्‍यो । यसमा कुनै सन्देह छैन ।

‘मोही भन्दैमा सबै गरिब हुँदैनन् र तल्सिङ भन्दैमा सबै धनी हुँदैनन् । साथी नरेन्द्र कंसाकारका मोही सेनाका जर्नेल थिए । मोहीसँग बाली लिन जाँदा घण्टौँ कुर्नुपर्थ्यो, अनि मोही आएपछि उठेर दर्शन गर्नुपर्थ्यो । बाली पाउनुको सट्टा उल्टो हप्कीदप्की खानुपर्थ्यो । त्यस्तै परे अजङ्गको कुकुरको टोकाइ खान पनि तयार हुनुपर्थ्यो । अनि उनले अमूल्य जग्गा कौडीको मोलमा टक्र्याएर आउनुपर्थ्यो ।’

सबै सहकर्मी कलाकारको अनुभवले पात्र निर्माण गर्न सघाएको बारे हरिवंश आचार्यले आफ्नो आत्मकथा ‘चिना हराएको मान्छे’मा यसरी लेखेका छन् ।

लालपुर्जा’ टेलिचलचित्रमा शोषित तल्सिङको भूमिका हरिवंशले निभाएका छन् भने घनश्यामको भूमिका मदनकृष्ण श्रेष्ठले निभाएका छन् ।

फिल्मकै कारण जोमसोममा आन्तरिक पर्यटन

लालपुर्जा टेलिचलचित्रकै कारण भूमिसुधारको नयाँ कानुन मात्रै होइन, जोमसोममा त्यतिखेर आन्तरिक पर्यटन पनि बढेको हरिवंश बताउँछन् । एउटा फिल्मको प्रभाव वास्तवमै बृहत् हुँदोरहेछ भन्ने प्रमाण हो लालपुर्जा ।

त्यतिखेर जोमसोम जाने नेपाली नै खास हुँदैन थिए । तर, लालपुर्जा हेरेपछि धेरै नेपाली आन्तरिक पर्यटन बढ्यो भनेर त्यहीँका स्थानीय रेस्टुरेन्ट सञ्चालकले आफूहरूलाई सुनाएको हरिवंश बताउँछन् ।

लालपुर्जाको केही भाग जोमसोममा सुटिङ भएको थियो । जोमसोम जान चर्को खर्च लाग्ने भएपछि मह जोडीको टिमले तत्कालीन एयरलाइन्स कम्पनी आरएनएसीलाई ७ जनाको स्पन्सर मागेको थियो ।

‘तपाईंहरूलाई स्पन्सर गरेर हामीलाई के फाइदा ?’, कम्पनी प्रमुखले सोधेका थिए ।

महजोडीले पनि आफ्नो चलचित्रले जोमसोममा आन्तरिक पर्यटन बढ्ने दाबी गरेका थिए । नभन्दै लालपुर्जा बनेपछि जोमसोममा आन्तरिक पर्यटन ह्वात्तै बढेको स्थानीयहरू हिजोआज पनि हरिवंशलाई सुनाउँछन् ।