हलो जोत्ने साथीदेखि गाउँघर बिउँझाउनेसम्म

A+ A A-

नेपाली लोकगीतका सर्जक, गायक एवं प्राज्ञ जनकवि केशरी धर्मराज थापाको बुधबार ९५औं जन्मजयन्ती । १ साउन १९८१ मा जन्मिएका थापाको २०७१ मा निधन भयो ।

स्रष्टा, गायक तथा धेरै नेपालीले आज उनलाई सम्झिएका छन् । र, उनले नेपाली लोक गीत संगीतको उन्नयनमा पुर्याएको अतुलनीय योगदानको स्मरण गरेका छन् ।

नेपाली जनजिब्रोमा झुन्डिएको ‘हरियो डाँडामाथि हलो जोत्ने साथी’ गीतका गायक थापाले सयौं लोकप्रिय गीत गाएका छन् । तत्कालीन राजा महेन्द्र शाहबाट ‘जनकवि केशरी’को उपाधि पाएका थापाले ‘हाम्रो तेन्जिङ शेर्पाले चढ्यो हिमाल चुचुरा..., आज मादल बजेको किन, गाउँबेसी दुनियाँ बिउँझाउन..., धुरुधुरु नरोऊ आमा, तिम्रो आँसु पुछेर छाडौंला...’ जस्ता कर्णप्रिय गीत सिर्जनासँगै ती गीतमा स्वर भरेका छन् ।

‘लोकभाका, लोकध्वनि र लोकसाहित्यमा धर्मराज थापाको भूमिका प्रशंसनीय मात्रै होइन, अनुकरणीय छ,’ समीक्षक प्रकाश सायमी भन्छन् ।

थापा नेपाली लोक गीत संगीतका धरोहर हुन् । नेपाली गीत संगीतमा तीन वटा परिर्वतन भए । मित्रसेनले लोक आधुनिक गीत बजारमा ल्याए । त्यस्तै, रत्नदास प्रकाशले आधुनिकमा लोकात्मकपन थपे । यी दुवैको फ्युजन हुन्, धर्मराज थापाका गीत तथा संगीत ।

‘एकपटक गोरखापत्रमा लेख लेखेबापतको पैसा लिन जाँदा गोरखापत्रकै एक कर्मचारीले पैसा खाइदिएछ । मैले उहाँलाई बाटोमा भेटेको थिएँ । त्यो दिन कहिल्यै बिर्सन सक्दिनँ,’ समीक्षक सायमीले थापालाई यसरी सम्झिए, ‘मलाई उहाँले आँखाभरि आँसु लिएर ‘सायमी जी, मेरो पैसा खाइदिए’ भनेको कहिल्यै बिर्सन्नँ ।’

सायमीको स्मृतिमा थापा

थापाले लामो समय रेडियो नेपालमा बिताउनुभयो । तर, त्यस्तो मान्छेको पनि यस्तो दिन आयो । जीवनको अन्तिम घडीमा उनलाई एउटा गोर्खाली एफएमले सम्मान गरेका थियौं ।

धर्मराज थापासँग मेरो धेरैपटक भेटघाट भएको थियो । कोलकत्ताको आधुनिक गायिका उर्मिला कुमारी श्रेष्ठलाई थापा दाइको गर्लफ्रेन्ड भनेर जिस्काउँथें । यति मात्रै होइन, उहाँलाई ‘अरुको गीतलाई आफ्नो गीत भनेर बजाउन नहुने’ भनेर पनि भन्थें ।

गन्धर्व जातिलाई गीत संगीतमा स्थापित गर्न उहाँको परम भूमिका छ । थापा स्वर सम्राट नारायण गोपाललाई लोकगीत गाउन लगाउने स्रष्टा हुन् ।

२०२३ सालमा उहाँले पोखरा ल्याएर गाइने जातिलाई स्थापित गर्नुभयो । यो योगदानलाई नेपाली गीत संगीतले सधैं सम्झिरहेको छ ।

रेडियो नेपालमा उहाँले चलाएको कार्यक्रम ‘लोकलहरी’ र ‘हिमाली सुसेली’ निकै महत्त्वपूर्ण थियो । रेडियो नेपालमा बजेका प्रायः गीतलाई उहाँ ‘आफ्नो गीत’ भनेर बजाई दिनुभयो त्यसैले उहाँले केही समय मुद्दा पनि खेप्नुभयो । त्यो कुराले उहाँलाई जीवनको अन्तिम समयसम्म पश्चात्ताप भयो ।

थापाका ‘साइली रिमै चौंरी गाई, झर्यो रिमै मधु वनैमा, आइपुग्यो रैलैमा’लगायतका गीत निकै लोकप्रिय छन् । मौलिक नेपाली शब्दलाई गीतमार्फत विश्वमा परिचित गराउन थापाको विशिष्ट योगदान छ । नेपाली लोक संगीत, लोक संस्कृति र लोक जीवनको अध्ययनमा जुटेका थापा गीत खोज्नकै लागि गाउँगाउँ पुगेका थिए, लोक संगीतको प्रचारमा समेत जुटेका थिए । गन्धर्व संस्कृतिलाई मुलुकभर चिनाउन पनि थापाको योगदान थियो ।

थापा क्रान्तिकारी पनि थिए । तत्कालीन सामन्ती शासनविरुद्ध आन्दोलनमा उत्रिएका थापाले जेल जीवनसमेत बिताएका थिए । थापा जेलबाट छुटेपछि भारतको देहरादुन, आसाम, दार्जिलिङ, सिक्किमलगायतका ठाउँमा लोकगीत खोज्दै पुगेका थिए । उनले कोलकत्तामा बसेर पनि धेरै गीत लेखे ।

थापाको ‘मालती मंगले’ काव्यलाई मदन पुरस्कार गुठीले २०२५ सालको साहित्यतर्फको मदन पुरस्कार दियो ।

२०५७ सालमा मदन पुरस्कार गुठीले जगदम्बाश्री पुरस्कार प्रदान गरेको थियो । उनले थुप्रै संघसंस्थाबाट पुरस्कार पाएका छन् । उनका सय बढी गीत रेकर्ड भएका छन् ।

लोक साहित्यसँग सम्बन्धित उनका २९ वटा कृति प्रकाशित छन् । थापाका गीत, कविता, संस्मरण, लोकगीत र लोक संस्कृतसँग सम्बन्धित थुप्रै लेखसमेत प्रकाशित छन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, साउन २, २०७६ ००:२३