१७ वर्षदेखि भतभती पोलिरहेको एउटा घाउकाे कथा

A+ A A-

देब्रे हात र देब्रे खुट्टाभरी घाउका खतैखत छन् । मंगली पुनको भाँचिएको ढाड पूर्ण निको भएको छैन । कान राम्रो सुन्दिनन् । डाक्टरले आसै मारेकी मंगली बाँच्न त बाँचेकी छन् । तर, बल्झिरहने घाउ बोकेर ।

तत्कालीन विद्रोही माओवादीले २०६२ जेठ २३ गते दक्षिणी चितवन माडीको बाँदरमुढे खोलामा थापेको एम्बुसमा परेकी थिइन् मंगली । जसै जेठ २३ नजिकिँदै जान्छ, उनको मनमा त्यही त्रासदी हुण्डरी बनेर आइदिन्छ । औषधि नखाई उठेर हिँड्नै सक्दिनन् । ‘जाडो महिनामा दुखाइ झनै बढ्छ, कान पनि सुन्न सक्दिनँ’, उनले आफ्नो पीडा सुनाइन् ।

सोमबार बिहान माडी–७ की यमकला चुवाइ निन्याउरो अनुहार लिएर बाँदरमुढे आइन् । घाइते र मृत्यु भएकाका अरु परिवारले जस्तै उनले पनि स्मृति पार्कमा फूल चढाइन् । दियो र अगरबत्ती बालिन् । यसरी नै स्मृति पार्कमा फूल चढाएको यो १७ औँ वर्ष हो । तर, जति वर्षहरू बढ्दै जान्छन्, उनीहरूमा रहेको न्याय पाउने आशाको सानो धर्सो झनै सानो हुँदै जान्छ । उनीहरूको कामना यही छ कि, त्यो धर्सो मसिनिएर एकदिन च्वाट्टै नछिनोस् ।

सरोकारवालाले दिने झुटा आश्वासनले खाटा बसेको घाउ उप्काएर नुनचुक दलेजस्तो हुनेगरेको उनीहरूको भनाइ छ । एम्बुसमा परी ४२ जनाको मृत्यु भएको थियो । मृत्यु हुनेमा अधिकांश माडीका स्थायी बासिन्दा थिए । नेपाली सेनाका तीन जवानले पनि उक्त घटनामा ज्यान गुमाएका थिए । विस्फोटमा एउटै घरका तीन जनासम्म परेका थिए ।

१५० यात्रु बोकेर माडीको बगईबाट भरतपुरतर्फ आउँदै गरेको ना. १ ख ३२४५ नम्बरको यात्रुबाहक बसमा माओवादीले बम विस्फोट गराउँदा घटनास्थलमा ३९ र उपचारका क्रममा तीन जनाको मृत्यु भएको थियो ।

सामान्य घाइते भई घरमा उपचार गराएका घाइतेको रेकर्डबाहेक ७५ जना घाइते भएका थिए । त्यसैमध्येकी एक थिइन् कामकै सिलसिलामा माडीकै देवन्द्रपुरदेखि बसन्तपुरसम्म आइरहेकी यमकला । ८ महिनाको गर्भवती उनले गाडी पड्किँदा ‘घ्यार्र’ को आवाजसम्मको स्मरण छ । त्यसपछिको घटना उनलाई केही याद छैन । घटनाको तीन दिनपछि होस खुल्दा काठमाडौंको छाउनी सैनिक अस्पतालमा छटपटाइरहेको अवस्थामा आफूलाई पाइन् ।

एक महिनासम्म अस्पताल बसेकी उनको आँखामा बमको छर्रा पर्नुको साथै खुट्टा र मेरुदण्ड भाँचिएको थियो । पेटको बच्चासहित विस्फोटमा परेकी उनको बच्चा अशक्त जन्मियो । उनकी छोरी अहिले सुस्तमनस्थिति छिन् । अहिले पनि उनको दैनिकी औषधिकै सहारामा चलिरहेको छ । ‘औषधि खाइरहनुपर्छ शरीर दुख्छ । सुतेको ठाउँमा कोल्टे फेर्न अर्कैको सहारा चाहिन्छ’, उनले भनिन्, ‘अब धेरै बाचिन्न जस्तो लाग्छ ।’

उनी आफूलाई जरो काटेको बुट्यानसँग तुलना गर्छिन् । भन्छिन्, ‘शरीर बमको छर्राको बिखले गलाउँदै लगेको छ तर, राज्यले उपचार खर्चसम्म दिएको छैन ।’ केही संघसंस्थाले दिएको २–४ हजारबाहेक गएको साल १ लाख रुपैयाँ नगरपालिकाले राहत दिएको उनले बताइन् । दुई छोरा र एक छोरीकी आमा यमकला राज्यले जीविकोपार्जन र छोराछोरीको शिक्षादीक्षाको जिम्मा लिनुपर्ने माग राख्छिन् ।

गुनासो त मंगलीको पनि उस्तै छ । माडी नगरपालिकाले दिएको १ लाख रकमबाहेक राहतको नाममा अरू केही नपाएको गुनासो गर्छिन् । उपचारकै लागि मासिक १० देखि १५ हजार खर्च गर्नुपर्ने बाध्यता उनी सुनाउँछिन् । श्रीमानसँग छुट्टिएर माइतमै बसेकी उनले उपचार र छोराछोरीका लागि भएको एक कठ्ठा जमिन धितो राखेर ऋण झिकेकी छन् । तर, ब्याजसमेत तिर्न नसक्दा जग्गा नै लिलाम हुने अवस्था आएको उनी बताउँछिन् ।

‘हामीले पूर्ण रूपमा क्षतिपूर्ति पनि पाएको छैनौँ’, उनी भन्छिन्, ‘औषधि उपचारको ग्यारेन्टी होस्, छोराछोरीले निःशुल्क पढ्न र रोजगारीको व्यवस्था होस् ।’

पीडित परिवारले न्याय माग्दै सत्य निरुपण आयोगमा ५७वटा उजुरी पनि दिएका छन् । तर, अहिलेसम्म फाइल खोलिएको छैन । ‘राज्यले नहेर्दा हामी धेरै मर्कामा छौँ’, यमकला भन्छिन्, ‘अब त आस पनि लाग्न छाड्यो, यतिका वर्ष सरकारले खै हेरेको ?अब हेरिहाल्यो भने दोषीलाई कारबाही होस्, हाम्रो जीविकोपार्जन र छोराछोरीको पढाइका लागि हेरिदेओस् ।’

घटनाको जिम्मेवारी लिएको माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लेपटक–पटक झुटो आश्वासन दिएकोमा उनको आपत्ति छ । ‘प्रचण्डले पीडितको माझमा आउँदा ठूल्ठूला पोका लिएर आउँछु भन्ने आशा देखाउने’, उनी भन्छिन्, ‘त्यसले पीडा बढाउने काम मात्रै भयो, मह्लमपट्टी खै ?’

माडी–७ कै दुर्गामाया मगरको गुनासो पनि उस्तै छ । माइती बरुवा हिँडेकी मगर सो घटनामा घाइते भएर ६ वर्षसम्म उठेर हिँड्न नसक्ने भइन् । घटनामा परेर मेरुदण्ड भाँचिएको उनको उपचार अहिलेसम्म पनि चलिरहेकै छ । ३ वर्ष बिस्तारामा थला परेकी र ३ वर्ष ह्विलचेयरको सहारामा समय गुजारिन् । त्यतिबेला उपचारको लागि खर्च भएको ९ लाख ऋण अहिलेसम्म उनको परिवारले चुक्ता गर्न सकेको छैन । 'एक कठ्ठा जग्गा बेचेर पनि तिर्न नसकेर अहिले ब्याजको स्याज तिर्नुपरेको छ', उनी भन्छिन्, 'झरी–बादल–जाडो मौसम आउँदा शरीरको दुखाइ बढ्दै जान्छ । औषधिबिना चल्न सक्दिनँ ।'

श्रीमानले ज्यालामजदुरी गरेर औषधि उपचारको लागि खर्च जुटाउँदै आए पनि राज्यपक्षले भने नहेरेको उनी सुनाउँछिन् । 'खै राज्यले के गर्‍यो', उनको आक्रोस छ, 'माओवादीले पनि ढाट्ने काम मात्रै गर्‍याे, यस्तो–उस्तो आश्वासन मात्रै पाइयो, औषधि उपचार र हामीलाई बाचुन्जेल पाल्नुपर्ने हैन?'

बाँदरमुढे घटनाको स्मृतिमा बनाइएको स्मारकमा वैशाखीको सहारामा आइपुगेकी धनकुमारी पौडेलले मृतक आत्माको स्मरण गर्दै फूल चढाइन् । बेलाबेला झस्काइरहने त्यो निर्मम घटनाकी पीडित समेत रहेकी पौडेलसँग शरीरमा चोट र मनमा पीडा नै पीडा मात्रै छ । घटना भएको दिन श्रीमान् बालेश्वर पौडेलसँग दाँतको उपचार गर्न भरतपुर हिँडेका उनीहरू दुवै घटनामा गम्भीर घाइते भए । श्रीमान् केही समयको उपचारपछि निको भए पनि धनकुमारी भने पूर्ण रूपमा निको हुन सकेकी छैनन् । उनको सो घटनामा दुवै खुट्टा भाँचिएका थिए भने शरीरका अन्य अंगमा पनि चाेटपटक लागेको थियो । त्यही घाउ अहिलेसम्म बोकेर हिँडिरहेकी उनी गला अबरुद्ध गर्दै राज्यले गरेको बेवास्ता सुनाउँछिन् ।

‘राज्यले पहिले अलिअलि हेरेको थियो पछि आएर त्यो पनि बन्द गरे । अब हामीले के खाने कसरी औषधिउपचार गर्ने ? शरीर नै यस्तो छ । कहिले त हिँड्दा हिँड्दै लड्छु । हामी बुढाबुढी काम गर्न पनि सक्दैनौँ राज्यले पनि हेर्दैन’ उनले सकसपूर्ण भोगाइ आँखाभरी आसु पार्दै सुनाइन् ।

माडी–९, अयोध्यापुरीबाट भरतपुरको गीतानगर घर बनाउने ठाउँतर्फ जाँदै गरेकी सीता सुवेदीले बाँदरमुढे घटनामा डेढ वर्षकी काखे छोरी र श्रीमान् गुमाइन् । सीता आफैँ घाइते बनिन् । अहिलेसम्म उनको भाँचिएको ढाड र खुट्टाले भर दिँदैन । उपचारबाट केही निको भए पनि बेला–बेला अस्पताल धाइरहनुपर्छ । तर, सरकारले द्वन्द्वकालीन घटनाको घाइतेको पहिचान हुने रातो किताबमा नाम नराखेको उनको गुनासो छ ।

श्रीमान् आत्मराम सुवेदी र छोरी अञ्जली सुवेदी गुमाएकी उनलाई पनि राज्यले उचित राहतले सम्बोधन गर्न सकेको छैन । बर्सेनि जेठ २३ ले सम्झाउने त्यो बर्बरतापूर्ण घटनाले उनको आलो घाउ मात्रै कोटिन्छ । तर, सुनुवाइ हुँदैन । उनी भन्छिन्, '१७ वर्ष भइसक्यो । कति भन्नु, कति सुनाउनु । घाउ कोट्याएर नुन चुक छरेजस्तै मात्र हुन्छ । हाम्रो कुरा सुनुवाइ हुँदैन । हामीलाई परिपुरण र राहत कहिले मिल्छ?'

सोही घटनामा पाँच वर्षीय छोरा र श्रीमती गुमाएका माडी नगरपालिका ७ का निर्मल सापकोटा पनि न्यायको अनुभूतिसम्म गर्न नपाएको बताउँछन् । तत्कालीन समयमा काठमाडौंमा जागिर गर्ने उनले खुट्टा भाँचिएको छोराको उपचार र गर्भवती श्रीमती चेकअपको लागि कुरिबसेका थिए । यता घरबाट हिँडेको केही समयमै छोरा र श्रीमतीले बादरमुँढेमै गाडीमा हानिएको बमको निशानामा परि घटनास्थलमै ज्यान गुमाउन पुगे ।

सोमबार घटनास्थलमा बनाइएको स्मृति पाकर्मा भेटिएका उनले घटना भएको यतिका वर्ष बितिसक्दा पनि दोषी खुलेआम हिँड्दा बर्बरतापूर्ण घटनालाई नै सामन्यीकरण गरिएको भन्दै न्यायको लडाइको लागि आफूहरू पछि नहट्ने चेतावनी दिए । उनी भन्छन्, ‘हाम्रो लडाइ केही समयका लागि होइन । हामी जुगौँ लड्नेछौँ । हामी मात्रै होइन हाम्रो छोराछोरी पनि लड्नेछन् किनभने राजनीतिको र नजानेका निहत्था मान्छेलाई योजना बनाएर, खचाखच यात्रु बोकेको गाडीलाई निर्मम तरिकाले पूर्वयोजना बनाएर बाल्टिन बम पड्काएर मारियो । यो कुनै सानोतिनो घटना हुँदै होइन ।’

पीडितलाई पूर्ण रूपमा क्षतिपूर्तिकाे व्यवस्था, शिक्षा, स्वास्थ्य रोजगारीको व्यवस्था र दोषीलाई कारबाहीको माग आफूहरूको रहेको सापकोटा बताउँछन् ।

पीडितका लागि गर्छौँ नभनेको होइन, माओवादी र सरकारले पटक–पटक भनेकै हुन् । तर, दर्जनौँपटकको आश्वासन व्यवहारमा कार्यान्वयन नभएपछि उनीहरूले २०७४ मा माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाललाई चुनावमै बिथोल्ने प्रयास गरे । चितवन क्षेत्र नम्बर ३ बाट चुनाव लड्दै गरेका दाहाल माडीमा एउटा सभाका लागि मंसिर १७ गते गए । तत्कालीन गठबन्धनका तर्फबाट नेकपा एमालेका अध्यक्ष ओलीसमेत उक्त सभामा सहभागी हुन आउँदै थिए । दाहालले पीडितका प्रतिनिधिलाई भेटे । करोडौँका प्याकेज सुनाए । सहमति गरे । पीडितका परिवारलाई फेरि एकचोटि आशाको पासा फ्याँके । त्यसबेला दाहाल–ओलीले अँगालो हालेर भनेका थिए–‘अब माडी मणि बन्छ ।’ दाहालले शानदार मत पाएर चुनाव जिते । उनीहरूको बलियो सरकार बन्यो । तर, जनाएको सहमतिअनुसार काम भएन ।

घटना भएको माडी–८, बाँदरमुढे खोलाको किनारमा बनाइएको स्तम्भमा घटनामा ज्यान गुमाएकाहरूको सूची छ । त्यो बाटो भएर आउजाउ गर्दा घटनामा आफन्त गुमाएकाहरूको मुटु चिरिन्छ । उनीहरू आफ्नो दाहिने हात घरि छातीमा त घरि निधारमा लैजान्छन् र मनमै कामना गर्छन्–‘दिवंगत आत्माले शान्ति पाओस् ।’ तर, लगत्तै आफ्नै मन भने शान्त हुँदैन । अझै बिथोलिन्छ । निचोरिन्छ । बटारिएर आउँछ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, जेठ २४, २०७९ ०६:४५