कतारी विश्वकपको मैदान बनाउने विदेशी कामदारमाथि एकपछि अर्को श्रम शोषण, जहिले झुक्याइयो

कतारी विश्वकपको मैदान बनाउने विदेशी कामदारमाथि एकपछि अर्को श्रम शोषण, जहिले झुक्याइयो

A+ A A-

सन् २०२२ को विश्वकपको तयारीका क्रममा कतारमा मानवअधिकार हनन भएका लाखौँ विदेशी श्रमिकहरूलाई क्षतिपूर्ति प्रदान गर्न फिफाले कम्तीमा ४४ करोड अमेरिकी डलर छुट्याउनुपर्ने एम्नेस्टी इन्टरनेसनलको एक अध्ययनमा औँल्याइएको छ ।

विश्वकप प्रतियोगिता सुरु हुनु पाँच महिनाअघि सार्वजनिक गरिएको एउटा नयाँ प्रतिवेदनमा एम्नेस्टी इन्टरनेसनलले कतारको रंगशाला निर्माणमा खटिएका विदेशी कामदार बिनातलब स्वदेश फर्किन बाध्य भए पनि उनीहरूलाई रंगशाला निर्माणको ठेक्का पाएका कम्पनीले क्षतिपूर्ति नदिएको उल्लेख गरेको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय कानुन र फिफाको आफ्नै नियम पुस्तिकाअनुरूप मानवअधिकार उल्लङ्घन रोक्ने र पीडितहरूलाई उपचार प्रदान गर्ने दायित्वसँगै जिम्मेवारी कतार र फिफा दुवैमा रहेको भन्दै श्रम कानुनमा सुधार गरिएको थियो । तर, सोहीअनुसार कतार सरकार र फिफाले विदेशी श्रमिकका लागि केही गर्न नसकेको इन्टरनेसनलको प्रतिवेदनमा प्रस्ट पारिएको छ ।

प्रतिवेदनसँगै सार्वजनिक गरिएको एउटा खुल्ला पत्रमा एम्नेस्टी इन्टरनेसनल र मानवअधिकार संस्थाहरूको सञ्जाल तथा फुटबलका प्रशंसक समूहहरूले फिफाका अध्यक्ष जियानी इन्फान्टिनोलाई एउटा विस्तृत क्षतिपूर्ति कार्यक्रम स्थापना गर्न कतारसँग सहकार्य गर्न आग्रह गरेका छन् ।

कतारमा आयोजना हुने प्रतियोगितासँग सम्बन्धित सबै श्रम दुर्व्यवहारका लागि क्षतिपूर्ति प्रदान गर्ने तथा भविष्यमा आयोजना हुने प्रतियोगिताहरूमा त्यस्ता दुर्व्यवहारहरू नदोहोरिने विषयलाई कतार सरकार र फिफा दुवैले सुनिश्चित गर्नुपर्ने माग पनि पत्रमा गरिएको छ ।

कतारमा भएको मानवअधिकार ज्यादतीको इतिहासकै आधारमा पनि कतारलाई विश्वकप प्रतियोगिता आयोजना गर्न पुरस्कृत गर्ने बेलामा श्रमिकहरूमाथिको स्पष्ट रूपमा देखिने जोखिमहरूका बारेमा फिफालाई थाहा थियो नै वा फिफालाई यो कुरा थाहा पाएको नै हुनुपर्ने एम्नेस्टी इन्टरनेसनलकी महासचिव आग्नेस कालामार्डले बताएकी छिन् ।

उनले कतारी बोलपत्रको मूल्याङ्कनमा श्रमिक वा मानवअधिकारका बारेमा केही पनि उल्लेख गरिएन र श्रम सुरक्षासँग सम्बन्धित कुनै सर्तहरू राखिएनन् । त्यसपछि फिफाले ती जोखिमहरू रोक्न वा न्यूनीकरण गर्न अत्यन्तै न्यून प्रयास गरेको उनको उनले आरोपसमेत लगाएकी छिन् ।

कतारको रंगशाला निर्माणमा खटिएका करिब साढे २ लाख विदेशी श्रमिकहरू अन्याय र श्रम कानुनविपरीत श्रम शोषणमा परेपछि कतार सरकार र फिफाले उनीहरूलाई क्षतिपूर्ति दिनुभन्दा टार्ने गरेको एम्नेस्टीले औँल्याउँदै आएको छ ।

कतारमा रंगशाला निर्माणका क्रममा १७ हजारभन्दा धेरै विदेशी कामदारले ज्यान गुमाए पनि सामान्य क्षतिपूर्ति मात्र पाएको समेत एम्नेस्टीको अध्ययनमा उल्लेख छ ।

नेपाली कामदार पनि शोषित

श्रम सुरक्षाका लागि गर्नुपर्ने कुनै पनि आवश्यक सुधारका सर्तबिना नै फिफाले सन् २०१० मा कतारलाई विश्वकप आयोजना गर्ने जिम्मेवारी सुम्पेदेखि यता भएका शृङ्खलाबद्ध दुर्व्यवहारहरूमा क्षतिपूर्ति प्रदान गर्न बेवास्ता गर्दै आएको अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनहरूले आरोप लगाउँदै आएका छन् ।

कतारको रंगशाला निर्माणमा खटिएका हजारौँ नेपाली कामदारहरूले पनि बिनापारिश्रमिक काम गरेर स्वदेश फर्किएका थिए । सन् २०१७ मा वर्ल्डकप आयोजना हुने रंगशाला बनाउन कतार गएका ३४ नेपालीलाई मर्करी मिना नामक रोजगारदाताले बिनातलब नेपाल फर्काएको थियो ।

सन् २०२२ को फिफा विश्वकपको संरचना निर्माणको जिम्मा पाएको उक्त कम्पनीले ३४ नेपाली कामदारलाई दिनुपर्ने लगभग करिब ६८ लाख तलब नदिएपछि उनीहरू अलपत्र परी स्वदेश फर्किएका थिए ।

सो कम्पनीमा कार्यरत ३४ नेपालीले पटक–पटक नेपाली नियोग, वैदेशिक रोजगार विभाग र म्यानपावर कम्पनीलाई सहयोगका लागि अनुरोध गर्दा पनि सुनुवाइ नभएपछि बिनातलब स्वदेश फर्किएका थिए ।

कतारस्थित नेपाली दूतावास र एम्नेस्टी इन्टरनेसनलको सहयोगमा मर्करी मिनाबाट बिनातलब फर्किएका कामदारले ६ वर्षपछि तलब सुविधा पाउने भएका छन् ।

६ वर्षअघि लामो समय बिनापारिश्रमिक भोकभोकै स्वदेश फर्केका नेपाली श्रमिकलाई वक्यौता पारिश्रमिक दाबी गर्न अनुरोध गरिएको दूतावासले जनाएको छ । रकम बुझ्नका लागि नाम, ठेगाना खुल्ने परिचयपत्रसँगै कतारमा काम गर्दाको कतारी आईडी नम्बर खुल्ने कागजात र पासपोर्ट लिएर आउन दूतावासले अनुरोध गरेको हो ।

कतारलाई विश्व कप खेलाउने रंगशाला निर्माणका क्रममा धेरै नेपालीसहित अन्य देशका श्रमिकले ज्यान गुमाएका छन् । उनीहरूलाई क्षतिपूर्ति दिएर मात्र हुँदैन, सम्मानसमेत गर्नुपर्ने माग श्रम क्षेत्रमा काम गर्न संघसंस्थाहरूले गर्दै आएका छन् ।

कतारको रंगशाला निर्माणकै क्रममा २ हजार ७ सय ११ जना नेपाली ज्यान गुमाएको दूतावासको तथ्यांकमा छ । भने, रंगशालामा कार्यरत १० हजारभन्दा धेरै नेपाली कामदारहरू अंगभंग भएर स्वदेश फर्किएको पनि दूतावासले जनाएको छ ।

उनीहरूलाई कतार सरकारले सामान्य क्षतिपूर्ति दिएर समस्या टार्न खोजेको आरोप नेपालमा रहेको एम्नेस्टी इन्टरनेसनलले लगाउँदै आएको छ । यो विषयमा आधिकारिक श्रम मन्त्रालयले भने केही प्रतिक्रिया दिएको छैन । आप्रवासी श्रमिकहरूको मानवअधिकार उल्लङ्घन नदोहोरियोस् र भावी सबै प्रतियोगिताहरू आयोजना गर्दा नेपालीसहित विदेशी कामदारको रोजगारीसँगै मानवअधिकारको सुनिश्चित हुनुपर्ने श्रम तथा आप्रवासनविज्ञ र एम्नेस्टी इन्टरनेसनल नेपालका पूर्वनिर्देशक रामेश्वर नेपाल बताउँछन् ।

कतारको श्रम सुधारसँग सम्बन्धित स्वागतयोग्य कार्यक्रममार्फत केही प्रगति भए पनि तिनीहरूको सीमित दायरा र फितलो कार्यान्वयनले गर्दा गम्भीर मानवअधिकारसँगै श्रम शोषण भइरहेको विज्ञ नेपालले बताए । ‘विश्वकपलाई सम्भव बनाउनेहरूको पीडालाई वर्षौंदेखि लुकाइएको छ । यो समस्यामा नेपालीसमेत परेका छन् । कतारले श्रम कानुनमा सुधार गरेको दाबी गरे पनि सोहीअनुसार काम भएको छैन,’ उनले भने, ‘अब फिफा र कतारले सहकार्य गरी श्रमिकहरूलाई केन्द्रमा राख्नेगरी श्रमिकले झेलेका कुनै पनि नोक्सानीको सम्बोधन गर्दै क्षतिपूर्ति दिनुपर्छ । यो विषयमा नेपालका विभिन्न संघसंस्थाले आवाज उठाउँदै आएका छन् । तर, सुनुवाइ भने भएको छैन ।’

कतारको रंगशाला निर्माणमा खटिएका नेपाली कामदारहरू श्रम शोषणमा परे पनि न्याय पाउन नसकेको उनको आरोप छ ।

श्रमिक, ट्रेड युनियन, अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन र नागरिक समाजको पूर्ण सहभागितामा एउटा कार्यक्रम स्थापना गर्न एम्नेस्टी इन्टरनेसनलले फिफा र कतारलाई आह्वान गरिरहेको छ । तर, कतार र फिफाले भने यी संस्थाहरूको माग बेवास्ता गर्दै आएको छ ।

सन् २०२६ को फिफा विश्वकपका लागि बोलपत्र आह्वान प्रक्रियामा नयाँ मानवअधिकारको मापदण्ड लागू गरिएको छ । तर, यसभन्दा पहिला चीनमा र त्यसपछि संयुक्त अरब इमिरेट्सलाई सन् २०२१ को फिफा कप विश्वकपको आयोजना गर्ने जिम्मेवारी प्रदान गर्ने निर्णयमा यी मापदण्डहरू लागू नगर्दा धेरै विदेशी श्रमिकहरूले ज्यान गुमाउनुपरेको आरोप अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठनहरूले लगाउँदै आएका छन् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, जेठ १९, २०७९ १६:३२