तेन्जिङ र हिलारीसँग छुट्टै मिटिङ गरेर उनले भने- सगरमाथामा हामी सँगसँगै पुगेको भन्नू

तेन्जिङ र हिलारीसँग छुट्टै मिटिङ गरेर उनले भने- सगरमाथामा हामी सँगसँगै पुगेको भन्नू

A+ A A-

गोरखापत्रमा २०१० जेठ २७ मा प्रकाशित समाचारले बेलायतीहरूलाई निकै तनावग्रस्त बनायो, जसमा लेखिएको थियो, 'हिलारीभन्दा तेन्जिङ नै पहिले चुचुरोमा पुगिसकेका थिए ।' कसले पहिला पाइला टेकेको भन्ने विषयमा तेन्जिङ र हिलारी दुवैले भने कहिल्यै केही भनेनन् । उनीहरूले जहिले पनि सँगसँगै पाइला टेकेको भनेर अन्तर्वार्ता दिएका थिए ।

२०१० सालमा रेडियो नेपालले तेन्जिङको एउटा अन्तर्वार्ता लिएको थियो । त्यसमा सोधिएको थियो, 'खासमा पहिला कसले चुचुरोमा पाइला टेकेको थियो त ?' त्यहाँ तेन्जिङले भनेका थिए, 'हामी दुई जना लगभग सँगसँगै चुचुरोमा पुगेका थियौँ ।'

केही तथ्य हेर्दा चुचुरोमा पहिलो पाइला चाहिँ तेन्जिङले नै राखेका थिए भनेर केही विश्लेषकले उल्लेख गरेका छन् । किनकि साउथ समिटबाट माथि जाँदै गर्दा वरपरको धेरै नै फोटो लिँदै हिलारी अगाडि बढेका थिए । पालैपालो बाटो खोल्दै उनीहरू अगाडि बढेका थिए । कति समयमा चुचुरोमा पुगिन्छ भन्ने कुनै अन्दाज थिएन ।

उनीहरू एउटै डोरीमा सेफ्टी बनाएर अघिपछि गरी उक्लँदै थिए । माथि पुगेपछि पहिला १९३५, १९३६ र १९३८ मा आफू उत्तरतर्फबाट गएर शिविर खडा गरेको नर्थ कोल एक्कासि तल देखिएपछि चुचुरोमा आइपुगेको तेन्जिङलाई थाहा भयो । र उनले हिलारीलाई भने, 'चुचुरो त यहीँ रहेछ, हामी आइपुग्यौँ !'

तेन्जिङले लगत्तै आफ्नो हिमबञ्चराे चुचुरोमा गाडे । र आफ्नो झोलाबाट अर्को सानो हिमबञ्चराेमा बाँधेर ल्याएका झण्डा हातले माथि उठाएर चुचुरोमा उभिए । तलबाट उक्लिँदै गर्दा हिलारीले तेन्जिङको तस्वीर खिचिदिए । रोयल जियोग्राफिक सोसाइटीले सार्वजनिक गरेको तेन्जिङको चुचुराको तस्वीर राम्रोसँग नियालेर हेर्दा त्यो फोटोको पछाडि सगरमाथाको उत्तरपश्चिमको भाग देखिन्छ । यसको अर्थ, यो तस्वीर सगरमाथाको चुचुरोमा जाने बाटोको दक्षिणपूर्वबाट लगभग पाँच मिटर दूरीमा रही खिचेको बुझ्न सकिन्छ । चुचुरोमा को पहिले पुग्यो होला भनेर त्यति गहिराइमा गई व्याख्या विश्लेषण गरिएको त छैन । यद्यपि केही भारतीय लेखकले 'उल्लिखित तथ्य केलाएर हेर्दा हिलारीभन्दा तेन्जिङले नै अगाडि चुचुरोमा पाइला टेकेको प्रस्ट हुन्छ' भनी उल्लेख गरेका छन् ।

तेन्जिङ र हिलारी पारिवारिक हिसाबले पनि घनिष्ट मित्र बनिसकेका थिए । त्यसकारण उनीहरूले कहिल्यै पनि को अगाडि पुग्यो भनेर विवाद गरेनन् । जहाँ, जसले सोध्दा पनि उनीहरूले एउटै जवाफ दिए, 'हामी दुवै सँगसँगै चढ्यौँ ।' तर धेरै विश्लेषकले उनीहरूको जवाफभित्र प्रयुक्त शब्दावलीबारे आआफ्नै किसिमले व्याख्या गरिरहे ।

ब्रिटिसहरूले लेखेका आलेखको अध्ययनबाट यस्तो भन्न सकिन्छ- ब्रिटिस आर्मीको टोलीबाट हिलारी र तेन्जिङले सफलता प्राप्त गरे पनि ब्रिटिस आर्मी र टोलीका नेता कर्नेल जोन हन्ट अन्तर्हृदयदेखि खुसी थिएनन् । किनभने बेलायतीहरूको अभियान सफल भए पनि सपना साकार भएको थिएन । दुई जना सफल आरोहीमध्ये कुनै पनि आफ्ना नागरिक थिएनन् । त्यसैले जोन हन्टले सबैभन्दा पहिला बलिया शेर्पासहित आफ्नै देशका इभान्स र टमलाई पहिलो टोलीमा पठाएका थिए । दुर्भाग्यवश, उनीहरू चुचुरोमा पुग्न नसकी साउथ समिटबाटै फर्किए ।

त्यसपछि मात्र तेन्जिङ र हिलारी साउथ कोलबाट माथि उक्लिएका थिए । तर त्यो बेलासम्म आफूले शासन गरेका कमनवेल्थ देशका नागरिकलाई ब्रिटिसले आफ्ना वा सोसरहका नागरिक मानेको हुँदा हिलारीलाई उनीहरूले आफ्नै मानेका थिए, जुन कुरा बेलायती महारानी एलिजावेथ द्वितीयाको सन् १९५३ जून २ को राज्याभिषेक समारोहमा दिइएको पदकबाट प्रस्ट हुन्छ ।

तेन्जिङलाई पदकमा बेलायतीहरूले विभेद गर्दा हिलारी स्वयम्लाई पनि बेलायतीहरूले असहज पारेको कुरा हिलारीले आत्मकथामा उल्लेख गरेका छन् । साथी जर्ज लोअ र आफूलाई सँगै चढ्न नदिएको साङ्केतिक खुलासा हिलारीले त्यहाँ बताएका छन् । साथी जर्ज र आफ्नो एसल्ट टोली बन्न दिँदा न्युजिल्यान्डका दुवै नागरिक चुचुरोमा पुग्दा ब्रिटिसहरूलाई असहज हुने भएकाले आफूहरूलाई अलग गरिएको हिलारीले आत्मकथाको पहिलो अध्याय ‘रोर अफ अ थाउजेन्ड टाइगर्स’मा उल्लेख गरेका छन् ।

सन् १९५३ जुनमा बेलायती पत्रिका लाइफ म्यागजिनका प्रतिनिधि जेम ब्रुकले तेन्जिङ नोर्गेलाई गरेको प्रश्न र उनले दिएको जवाफबाट तेन्जिङले नै चुचुरोमा पहिलो पाइला टेक्न सफल भएका हुन् भनी बुझ्न सकिन्छ । चुचुरोमा अगाडि कसले पाइला टेकेको हो त भनेर पत्रकार जेम ब्रुकले सोधेको प्रश्नमा तेन्जिङले यस्तो जवाफ दिएका थिए, 'इफ आई से हिलारी फस्ट, इन्डियन एन्ड नेपाली पिपल अनह्याप्पी । इफ आई से आई फस्ट, युरोपियन पिपल अनह्याप्पी । इफ यू अग्री आई लाइक से बोथ गट टप टुगेदर अलमोस्ट सेम टाइम । इफ एभ्रिबडी राइट द्याट, नो ट्रबल ।'

कतैकतै यस्तो पनि उल्लेख छ- जब हिलारी र तेन्जिङ तल आधारशिविरमा आइपुगे, टोली नेता हन्टले तेन्जिङ र हिलारी दुवैसँग छुट्टै मिटिङ गरेर भने, 'कसैले सोध्दा हामी सँगै पुगेको भनेर जवाफ दिनू ।'

उनका कुरामा तेन्जिङ सहमत भए । त्यहाँभन्दा अगाडि तेन्जिङलाई सरदारका रूपमा मात्र लिइएको थियो । त्यसपछि जोन हन्टले तेन्जिङलाई पनि आरोही सदस्यका रुपमा राख्ने भनेर फकाइफुल्याइ गरेका थिए पनि भनिएको छ । नेपाली लेखकले सगरमाथा आरोहणका कथा त्यति नलेखेकाले जति पनि सगरमाथा र हिमालबारे किताब र लेख छन्, प्रायः ती सबै पश्चिमा लेखकबाट आएका छन् । त्यसकारण पनि एउटा नेपाली शेर्पा आरोहीलाई उनीहरूले कहिल्यै त्यो उचाइबाट बुझेर लेख्ने प्रयास गरिदिएनन् ।

तर पश्चिमाहरू यो तथ्यलाई त्यति सहज रूपमा स्विकार्दैनन् । उनीहरूले भन्ने गरेका छन्, 'हिलारीले साउथ समिटबाट अगाडि बाटो बनाउने र सेफ्टी लगाई तेन्जिङलाई पछिपछि हिँडाएका थिए । त्यसकारण हिलारी अगाडि पुगेर तेन्जिङलाई पछि बोलाएका हुन् ।'

हामीले जेजसरी व्याख्या–विश्लेषण गरे पनि तेन्जिङ र हिलारीमध्ये चुचुरोमा पहिला कसले पाइला राख्न सफल भए भन्ने विषय अहिलेसम्म विवादास्पद छ । हिलारीले सन् १९९९ मा लेखेको आत्मकथामा भने आफू र तेन्जिङ बढीमा छ फिटको दूरीमा रहेको र पहिला आफूले पाइला टेकेको उल्लेख गरेका छन् ।

बेलायती लेखक उलम्यानको पुस्तक म्यान अफ एभरेस्टमा 'अब सत्य सबैको अगाडि ल्याउने बेला भएको छ' भन्दै हिलारीले नै चुचुरोमा पहिलो पाइला टेकेका थिए भनेर तेन्जिङले भनेका छन् । हिलारीले चुचुरोमा पहिलो पटक पुगेको स्वीकार गर्न कसैले पनि तेन्जिङलाई दबाब नदिएको भनेर पनि त्यहाँ लेखिएको छ । यसरी लेख्नु भनेको आफैँमा दबाब दिइएको हो भन्ने स्वतः पुष्टि हुन्छ । तसर्थ यसअघिका पश्चिमाहरूले लेखेका सगरमाथासम्बद्ध पुस्तकमा जसरी हुन्छ हिलारीले पहिलो पटक शिखरमा पाइला टेकेका हुन् भन्ने विषय स्थापित गर्न खोजिएको देखिन्छ । तर त्यसको आधिकारिकता अहिलेसम्म पुष्टि गर्न सकिएको छैन ।

'आई डिड नट से टू माइसेल्फ, ‘देयर इज अ गोल्डेन एप्पल अप देयर । आई विल पुस हिलारी असाइड एन्ड रन फर इट ।’ वी वेन्ट अन स्लोली, स्टेडिली । एन्ड देन वी वेयर देयर । हिलारी स्टेप्ड अन टप फस्ट । एन्ड आई स्टेप्ड अप आफ्टर हिम ।' सँगै अलम्यानले यस्तो पनि लेखेका छन्- 'सरप्राइजिङ्ली, तेन्जिङ्स एडमिसन द्याट एडमन्ड हिलारी ह्याड रिच्ड द समिट फस्ट डिड नट सिम टू कज मच फस ।'

विभिन्न सवालजवाफमा अनुभव र दक्षता दुवै भएका आधारमा तेन्जिङको पाइला पहिलो पटक सगरमाथामा परेको तर्क गरिए तापनि दस्तावेजहरूमा हिलारी नै पुगेको उल्लेख छ । हिलारीको आत्मकथादेखि तेन्जिङको आत्मकथा दुवैमा उक्त कुरा लेखिएको छ । हिलारीको आत्मकथा भ्यू फ्रम द समिटमा साङ्केतिक रूपमा उल्लेख छ; तेन्जिङको आत्मकथामा भने विस्तारमा ।

हिलारीले आफू चुचुरोमा पुगेलगत्तै तेन्जिङ पनि पुगेको उल्लेख गरेका छन् । तेन्जिङले पहिलो को भन्ने प्रश्नले सधैँ पिरलो दिएकोबारे लामो व्याख्या गर्दै आफू र हिलारी ३० फिटको डोरीले सँगै बाँधिएर चढेको तर अधिकांश डोरी आफ्नो हातमा भएको र आफू अनि हिलारीका बीचमा छ फिट हाराहारी मात्रै फरक रहेको बताएका छन् । हिलारी चुचुरोमा पहिले पुगेको र सँगै आफू पनि रहेको बताउँदै तेन्जिङले हिमाल आरोहण सामूहिक काम भएकाले 'पहिलो को ?' भन्ने प्रश्न आफैँमा अनावश्यक भएको तर्क गरेका छन् ।

आज शनिबार सार्वजनिक हुने पुस्तक पन्ध्राैं चुली बाट साभार अंश । सगरमाथा शिखरमा पुगेर त्यसकाे उचाइ नाप्ने सरकारी टाेलीका एक अगुवा खिमलाल गाैतमले लेखेकाे याे पुस्तक फाइन प्रिन्टले प्रकाशन गरेकाे हाे ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, जेठ १४, २०७९ १३:२४