गाँजा र बब मार्लीले थिचिएका गंगा वरदान

A+ A A-

फुलेको दाह्री । लट्टा परेको कपाल । चाउरिएका गाला । चिम्सा आँखा । पातलो ज्यान । झट्टा हेर्दा ठ्याक्कै बब मार्ली (विश्वचर्चित जमैकन गायक) । यही नै गंगा बर्दानको देखिने व्यक्तित्व ।

नेपाली संगीतमा बेग्लै छवि बनाएका गंगा ‘नेपाली बब मार्ली’को नामले प्रख्यात छन् ।

उनले नेपाली गीत संगीतलाई यो उचाइसम्म ल्याउन अमूल्य योगदान गरेका छन् ।

टिस्टादेखि महाकालीसम्मको जीवनशैली उनको गीतमा शब्द र भाका बनेर प्रस्तुत हुन्छन् । उनले ठेट नेपालीपन झल्किने गीत मात्रै गाएका छन् ।

‘जति बेला समाज अविकसित र पछौटेपनको विवशतामा थियो, मान्छेलाई कसरी खाने र बाँच्ने भन्ने चिन्ता नै प्रमुख थियो, त्यो बेला मैले बेग्लै स्वाद र शैलीको गीत गाएँ,’ गंगा भन्छन् ।

गाउँगाउँमा क्रान्तिकारी धुनले मान्छे वाक्क भएका बेलामा आफूले ‘अर्गानिक नेपाली’ शब्दको प्रयोग गरेर गीत सुनाउने गरेको उनी स्मरण गर्छन् ।

करिब ५० वर्षअघि जिल्लास्तरीय प्रतियोगिता हुन्थे । टोलमा अग्रजले पनि सांस्कृतिक कार्यक्रम गर्थे । उनी त्यस्ता कार्यक्रममा सहभागी र घुलमिल हुन्थे । विस्तारै उनलाई गीतकार तथा गायकका रूपमा परिचित गराइदियो समयले । उनी गीत लेख्दै र गाउँदै संगीत सागरमा पौडिए ।

२००९ सालमा भोजपुरको दिङ्गला बजारमा जन्मिएका गंगाको बाल्यकाल समान्य परिवारमा बित्यो । उनका बाजेबराजु बिर्तावाला थिए । जुद्ध शमशेरले भक्तपुरका नेवारलाई बिर्ता दिएर भोजपर पठाएका थिए । त्यतिखेरै उनका बाजेबराजु भोजपुर पुगेका हुन् ।

गंगाका बुबा नेपाल आर्मीका क्याप्टेन थिए । क्याप्टेन भए पनि बाबुले धेरै सम्पत्ति जोहो गर्न सकेनन् । कालान्तरमा उनको परिवार खेती किसानीमा निर्भर रह्यो । उनको घरमा खाद्यान्न पसल पनि थियो । त्यही पसलबाट पनि आर्थिक जाहो हुन थाल्यो ।

‘घरमा पसल भएकोले गोजीमा दुई–चार पैसा हुन्थ्यो, त्यति धेरै अभाव होइन । समान्य जीवन नै बित्यो,’ गंगाले आफ्नो बाल्यकाल सम्झिए ।

भोजपुरको दिङ्गला गाउँको हाट बजार, विवाह तथा भोजमा गीत गाउँथे गंगा । गाउँमा हुने विभिन्न कार्यक्रममा पनि उनी गीत गाउँथे ।

गाउँमा सडक थिएन । बिजुली बत्ती थिएन । सबैको घरमा मट्टीतेल हालेर बालिने टुकी (धिब्री) बाल्नुपथ्र्याे । आगोको उज्यालोमा पढ्नुपथ्र्याे ।

लाल्टिन हुनेले बाल्थे । उनको घरमा थिएन त्यसैले उनी धिब्री बालेर पढ्थे । दिउँसो पढेको भरमा परीक्षामा उत्तीर्ण हुने जमात पनि ठूलै हुन्थ्यो त्यो बेला । गंगा पनि यस्तैमध्येका एक ‘शिक्षित’ हुन् ।

२०२५ सालमा । जिल्लामा ‘नृत्य’ प्रतियोगिताको आयोजना हुन्थ्यो । उनी दिङ्गला अरुण हाइस्कुलमा पढ्थे । उनीसहित पाँच समूहले त्यो प्रतियोगितामा भाग लिएका थिए । जिल्लास्तरीय प्रतियोगितामा उनी गीत गाएर दोस्रो भए ।

‘दाजु काले भाइ पनि काले काले काले मिलेर खाऊ भाले...’ उनले त्यतिखेर गाएको गीत ।

‘मैले यो गीत गाएको थिएँ । सबैले मन पराए । जिल्लाभर मेरो चर्चा चलेछ,’ उनले सुनाए ।

२०२६ सालमा भोजपुरबाट विराटनगर झरे । त्यतिखेर उनी भर्खर १८ वसन्तमा उक्लिएका थिए । धरान र विराटनगर सहरीया रहन सहनमा भिज्दै थियो । विराटनगरमा सांस्कृतिक समूहले विभिन्न सांगीतक कार्यक्रम गर्थे । उनले त्यो समूहमा चार वर्ष गीत गाए ।

गंगालाई गीत संगीतले गाँजिसकेको थियो । उनी संगीतबाट फुत्किन सकेका थिएनन् । विराटनगरको चार वर्षे बसाइले झन् संगीत सिकायो ।

एसएलसी उत्तीर्ण गरे उनले । धरानमा विभिन्न ठाउँका मानिस आएर अड्डा जमाए । अझ् लाहुरेको जमात बाक्लै हुन्थ्यो ।

एक दिन धरानमा कन्सर्ट आयोजना गरिएको थियो । त्यो बेलासम्म गंगाको नाम खासै सुनिँदैनथ्यो । उनी इमेजिनेसन ग्रुपसँगको प्रस्तुतिमा प्रथम भए ।

‘छपानीले छान छान डबकीले हान

जाँडैको निगारले लाग्यो मलाई वाण...’ उनले कन्सर्टमा यही गीत गाएका थिए ।

‘यो गीत सुनाउँदा दर्शकको सागर उर्लियो, दर्शकको वाहवाहीले म त झन्डै बेहोस् नै भएछु,’ उनले विगत सम्झिए ।

‘अझै पनि सम्झना छ । म एकै दिनमा हिट भएको गायक हुँ । र, भोलिपल्ट एसएलसीको जाँच थियो । दोस्रो श्रेणीमा उत्र्तीण भएँ,’ उनले थपे ।

उनको यो गीत पूर्वदेखि पश्चिम नेपालसम्म गुन्जिन थाल्यो । र, पछि रेडियो नेपालबाट पनि बज्न थाल्यो ।

पढाइभन्दा संगीत प्यारो

गंगा २०२७ सालमा धरानको महेन्द्र मोरङमा उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि भर्ना भए । गीत संगीतले गाँजिसकेको थियो । लेखपढमा भन्दा संगीतमा रमाउन थाले । संगीतमा नयाँ शब्द प्रयोगमा तल्लीन हुन थाले ।

त्यो बेला नै पढेर आनन्दको जीवन बाँच्न सकिँदैन जस्तो लाग्यो उनलाई । गीत गाउन उनी पूर्वदेखि पश्चिम नेपालसम्म घुम्न थाले । र, उनी औपचारिक शिक्षालाई स्थगित गर्दै गीत संगीतमै लागे ।

‘कहाँमा काट्यो बेतको लौरी...’

गंगाले २०३२ सालमा ‘बजारै घुमौं झरौं न धरनै...’ गीत निकाली सकेका थिए । पप स्टाइलको यो गीतले उनलाई झन् चर्चित बनायो ।

२०३५ साल । उनी विभिन्न कसन्र्टमा व्यस्त हुन्थे । धेरै व्यक्ति तथा संघसंस्थाले उनलाई कार्यक्रममा बोलाउँथे । धरानको कन्सर्टमा गाएका थिए, कहाँमा काट्यो बेतका लौरी...।

‘त्यो गीत मन पराउलान् भनेर सोचेको थिइनँ । ख्याल ख्यालैमा गाएको गीत हो । ‘वान डे’मै हिट गायक भए । आजसम्म कोही पनि एकै दिनमा हिट भएका छैनन्,’ उनले हाँस्दै भने ।

कहाँमा काट्यो बेतको लौरी पाँच वर्ष निरन्तर रेडियो नेपालमा बजेको थियो ।

पाँच पुस्तालाई धान्यो त्यो गीतले । अझै पनि उत्तिकै लोकप्रिय छ, बेतको लौरी । नमस्ते ब्यान्डबाट वर्षौंसम्म गीत गाए उनले ।

संगीतको तृष्णा

भोक, प्यास र निद्रा नै संगीतलाई बनाए उनले । गीत मात्रै लेखेनन्, कथा कविता पनि थुप्रै लेखेका छन् । तर, प्रकाशित भएका छैनन् ।

‘बरु भोकै बस्छु, गीत गाएरै बस्छु भनेर लागिपरेको हुँ । आज मैले जिएको जिन्दगी आनन्द नै छ,’ उनी भन्छन् ।

अन्तर्आत्माबाट गीत

उनलाई गीत लेख्न अन्तर्आत्माबाट फुर्नुपर्छ उनलाई । गीत भनेको एक जनाका लागि मात्रै लेख्ने होइन । गीत भनेको संसारका मान्छेले सुन्ने लेख्नुपर्छ भन्ने मान्यता छ उनको ।

गीत गाउँदा ठगिएँ

गंगाका गीतमा हजारौंले नृत्य गरेका छन् । गुनगुनाएका छन् । उनी गाउँ बस्तीमा पनि गीत गाउँदै हिँडे । गाउँका कथालाई शब्दमा उतारेर गीत बनाए पनि । जीवनमा उनले धेरै आरोहअवरोह झेल्नुपरेको छ । गीत गाउँदा प्रायः पैसा नपाएको उनको गुनासो छ ।

‘ठगी र लुटपाटमा परें । कन्सर्ट गरेको पैसा पाएको छैन । तर, संगीतबाट कहिल्यै भागिनँ । बरु भोकै बस्छु, संगीत मेरो साथी हो । संगीतले दिएको यो उचाइ मैले मागेर र खोजेर पाउँदिनँ,’ उनले भावुक हुँदै भने ।

दार्जिलिङ र सिक्किमा प्यारो

गंगाले भारतका सिक्किम र दार्जिलिङमा धेरै वर्ष गीत गाएँ । उनले त्यहाँ ठेट नेपाली गीत गाएर श्रोताको मन जिते ।

सिक्किममा पवन चाम्लिङ उनका घनिष्ट साथी हुन् । पवनको घरमा उनी सधैंजसो पुग्छन् । हङकङमा पुगेर धेरैपटक गीत गाएका छन् । दार्जिलिङ र सिकिम्ममा प्रायः उतैका गीत गाएका छन् ।

‘मलाई सिक्किम दार्जिलिङका सबैले माया गर्छन् । त्यो भूगोलसँग मेरो छुट्टै सम्बन्ध छ । जसले मेरो गीत नसुनी आनन्द मान्दैन । त्यो नै मेरो जीवनको ठूलो उपलब्धि हो,’ उनले सुनाए ।

सम्पत्ति नै शब्द

सम्पत्ति भनेको शब्द हो । शब्दले उनलाई बचाएको छ ।

संगीत आनन्द र रमाइलो दिने साधन हो । संगीतमा रमाउन क्षमता चाहिन्छ । सम्पत्ति कमाउँछु भनेर संगीतमा लाग्नु मुर्खता हो भन्ने उनलाई लाग्छ ।

‘भात जसले पनि खाएको छ । झुपडीमा बसेर आनन्दले बाँचेको जीवन पो जीवन हो । महलमा बस्ने र चिल्लो कारमा हिँड्ने मन छैन । सम्पत्ति कमाइनँ तर जुनसुकै सहर गए पनि मलाई सबैले माया गर्छन्, सँगै फोटो खिच्न आउँछन्,’ गंगा भन्छन् ।

‘श्रीमती पालेको छु । आनन्दको जीवन भोगेको छु । यति भए मेरो जीवन मज्जाले बाँचेको छु,’ गंगाले सुनाए ।

बब मार्ली होइन

सानैदेखि समाजमा फरक पहिचान लिएर बाँच्न मन थियो उनलाई । गीत गाउँदै जाँदा उनको हुलिया पनि ठ्याक्कै बब मार्लीसँग मिल्न गयो । तर, उनलाई यही उपमासँग गुनासो छ ।

‘बब मार्लीबाट इम्प्रेस भएको होइन । मलाई कसैले लेखिदिएर बम मार्ली भएको हो । सन् २००२ मा पत्रकार नारायण वाग्लेले नेपाली बब मार्लीको उपनाम दिए । तर, म नेपाली गंगा बर्दान हो,’ उनले गुनासो गरे ।

गीत संगीतप्रतिको बुझाइ

अहिलेको गीत संगीत पैसाको पछि लागेको भन्दै उनी दुःखी छन् । अहिलेका गीत संगीतप्रति उनको गुनासो पनि छ ।

‘साढे गोरु डुक्रिएजस्तो गीत बन्दै छन्, गीत यस्तो हुँदैन । हाम्रै पाखा पखेरामा गीत छन् । हाम्रै समाजमा गीत र कथा छन् । बाहिरी समाजको आवरणमा गीत बन्दै आफूलाई नामुद गायक ठान्ने पनि छन्,’ गंगाले गुनासो गरे ।

उनको बुझाइमा गीतको शब्द कमजोर भए । गीतमा अश्लीलता छायो । एउटै गीतलाई १० चोटि गाउन थालियो । गीतमा शब्द भण्डार नै नभए जस्तो हुन लाग्यो ।

‘अहिले गीत संगीतको भाका नै नमीठो छ । पाँच प्रतिशतले सुनेर हुँदैन, गीत सबैले सुन्ने हुनुपर्छ । बलियो शब्द छैन । मिठास छैन । शब्द सिर्जनामा गरिब जस्तो भएका छौं,’ उनले गुनासो गरे ।

गीत संगीतमा व्यापार हावी भएको उनको भनाइ छ । नयाँ पुस्ताले गीतलाई बिगार्दै लगेको उनको गुनासो छ । आफ्नो मान्छे र पैसाले गर्दा संगीतमा कुरूपता आएको ठान्छन् उनी ।

गाँजा होइन औषधि

गंगाले दिनको चार–पाँच चिलिम तान्छन् । साथीभाइको संगतले गाँजाको लत बसेको उनले सुनाए । गाँजालाई उनी औषधिका रूपमा लिन्छन् ।

‘मलाई सबैले गाँजा खायो भन्छन् । मैले त्यो औषधि खाएको हो । कुनै दिन गाँजा खाएर बिरामी परेको छैन । आनन्द लिनका लागि गाँजा तान्छु, गाँजा खान अनुशासन पनि चाहिन्छ,’ उनले हाँस्दै भने ।

स्वच्छन्द गंगा

गंगालाई गाँजा प्रयोगकर्तादेखि बब मार्लीको फोटोकपीसम्म भन्ने गरिन्छ । तर, यी दुवै उपमाप्रति उनको गुनासो छ ।

‘अरुले गाँजालाई लागूऔषध भन्छन्, म औषधिका रूपमा गाँजा खान्छु । अरूले मलाई नेपाली बब मार्ली भन्छन् । म नेपाली गंगा बर्दान हुँ । मेरो आफ्नै विशेषता छ । आफ्नै पहिचान छ । हो, म अरु जस्तो कुनै सीमा वा बन्धनमा बाँधिन चाहन्नँ । समाजका ठेट शब्द, विशेषता र चरित्रलाई गीत संगीतका रूपमा प्रस्तुत गर्ने एक स्वच्छन्द व्यक्ति हुँ,’ कुराकानीको अन्त्यतिर गंगाले भने ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार २८, २०७६ २१:२२