कोही किन भोट हाल्न जाओस् ?

A+ A A-

चुनावले राजधानीका सडक सुनसान छन् ।

सुनसान रत्नपार्कको सडकपेटीको रेलिङमा ज्यान टेकाएर बसिरहेका छन् देवनारायण यादव, श्यामप्रसाद पाल र उनका साथीहरू ।

हिन्दी लवज । काँधमा भिरेका छन् गम्छा । रुखको शीतलमा बसिरहेका उनीहरूबाट घरीघरी गुञ्जने उल्लासमय हाँसो । निस्फिक्री गफ चुटिरहेको यो समूहलाई देख्दा लाग्थ्यो, उनीहरू काठमाडौं उपत्यकामा होइन, मधेसको कुनै चिया पसलमा भेला भएका छन् ।

तर, उनीहरूको हातमा चियाको गिलास थिएन ।

भोट हाल्न गइरहेका र हालेर बुँढी औँलामा लगाइएको मसिको फोटो खिच्दै रत्नपार्कको बाटो ओहोरदोहोर गरिरहेका मतदातालाई नियालेर हेर्छन्, उनीहरू ।

उनीहरू पनि मतदाता हुन् ।

तर भोट हाल्न गएनन् ।

यादव धनुषाको धनुषाधाम नगरपालिका-४ का मतदाता हुन् । पाल हंसपुर नगरपालिकाका ।

काठमाडौंमा निर्माण मजदुरको काम खोज्दै यादव, पाल र उनका साथीहरू चुनावी ‘रमिता’ हेर्न रत्नपार्कतिर आएका हुन् । चुनावका कारण सवारीसाधन नचल्दा उनीहरूले मजदुरी गर्न पाएनन् । ‘थानकोटमा काम थियो,’ यादवले सुनाए, ‘गाडी नचलेपछि जान पाइएन ।’

‘भोट हाल्न गाउँ किन नजानुभएको ?,’ हामीले उनीहरूलाई सोध्यौँ ।

उनीहरूमध्ये एक जनाले भने, ‘मलाई त ५ हजार र प्लेनको टिकट दिन्छु भनेका थिए । तर, म गइनँ ।’

पैसा र प्लेन चढ्न पाइने लोभ देखाए पनि उनी भोट हाल्न गएनन् । ‘फर्किंदा आउने भाडा दिँदैनन्, यहाँ काम रोकिन्छ,’ उनले प्लेन र पैसाको अफर अस्वीकार गर्नुको कारण सुनाए, ‘आउनजान ८/१० हजार लागिहाल्छ । समय पनि जान्छ । बरु दैनिक १ हजार कमाइयो भने यहाँ पैसा जोगिन्छ ।’

आफ्ना साथीको कुरा सुनेपछि हौसिँदै यादवले प्रतिपश्न गरे, ‘मलाई किन नभनेको त ? म जान्थेँ नि भोट हाल्न, यसो घरपरिवारसँग मुलाकात पनि हुन्थ्यो ।’

यादव र पालको समूह केही बेर यही विषयमा चर्चा गर्न थाल्यो । उनीहरू सबैको एकमत थियो, ‘भोट हाल्न घर गयो भने आउजाउ गर्न पैसा खर्च हुन्छ । काम रोकिन्छ ।’

भोट हाल्ने बहानामा घर जाँदा काम रोकिन्छ । मजदुरका लागि काम रोकिनु भनेको आम्दानी रोकिनु हो । यादव प्रश्न गर्छन्, ‘आउन जान ८/१० हजार पैसाभन्दा बढ्ता खर्च लाग्छ । यत्रो खर्च गरेर कसरी भोट हाल्न जानु ?’ त्यसमाथि यादव मजदुरी गर्न काठमाडौं आएको पनि धेरै भएको छैन ।

‘१८ दिनजति भयो म काम गर्न आएको,’ यादव सुनाउँछन्, ‘अब असारमा खेतीपाती गर्न जान्छु । त्यसअगाडि जाँदिनँ ।’

आफ्नो गाउँठाउँमा प्रतिनिधि छान्न आफ्नो भोट महत्त्वपूर्ण छ भन्ने थाहा छ यादवलाई । तर, उनका लागि भोटभन्दा बढी महत्त्वपूर्ण पैसा कमाएर ऋण तिर्नु हो ।

पाँच वर्ष मलेसिया र पाँच वर्ष दुबई बसेर आएका यादवलाई छोरीको बिहेमा ऋण लाग्यो । विदेश बसेर कमाएको पैसा परिवारको खर्च चलाउनै ठिक्क भयो । यादव सुनाउँछन्, ‘पाँच जनाको परिवार पाल्नुपर्छ । विदेश बसेको पैसा त त्यसैमा सकियो । अझ छोरीको विवाह गर्दा ऋण लाग्यो । त्यही ऋण तिर्न यो बुढेसकालमा काम गर्नु पर्‍या छ ।’

५३ वर्षका यादव आज चुनावको दिन फुर्सदमा छन् । थानकोटमा निर्माण मजदुरको काम गर्ने उनलाई आज ठेकेदारले 'काममा नआउनू' भनेको छ । कामबाट फुर्सद पाएकोमा पनि उनलाई हर्ष भने छैन, ‘काम भएन भने पैसा आउँदैन । आज काम भएन, आजको ज्याला आउँदैन ।’ उनीहरूले एक दिनका ८ सयदेखि १ हजार रुपैयाँ ज्याला पाउँछन् ।

यसपटक यादवलाई घर खर्चका लागि तत्काल पैसा पठाउनुपर्ने बाध्यता छैन । किनभने यादवको छोरा म्यादी प्रहरीमा भर्ती भएका छन् । यादवले म्यादी प्रहरीलाई ‘बम पुलिस’ भन्दै सुनाए, ‘छोरा बम पुलिसमा भर्ती भा'को छ । ३०/४० हजार त उसले पनि कमाउँछ यसपालि ।’

निर्माण मजदुरी गरेर जोगिएको पैसाबाट छोरीको विवाहमा लागेको ऋण तिरिसकेपछि मजदुरको काम नगर्ने सोचाइमा छन् यादव । ‘४/५ लाखजति ऋण छ । त्यो तिरिसकियो भने यो काम गर्दिनँ,’ ठेला उठेका आफ्ना हात हेर्दै उनले भने, ‘अब बुढो पनि भएँ । मैले ऋण तिर्दासम्म छोराले ‘ब्या’ गर्छ, । बुहारीले खान दिइहाल्छ, घरमै बस्छु ।’

एक दिनको ज्याला जोगाउन भोट हाल्न नगएका रौतहट, धनुषा, सर्लाहीका मतदाताको ठूलै समूह छ रत्नपार्कमा ।

आफूले जिताएका नेताहरू जनताको समस्याभन्दा आफ्नै समस्या टार्न अघि सर्ने भएकाले भोट हालेर आफ्नो जीवनमा केही भइहाल्छ कि भन्ने रत्तिभर विश्वास छैन, पाललाई । ‘हामीले भोट हालेर जितेको कुरा उनीहरूले जितेको भोलिपल्ट बिर्सन्छन्,’ पाल उदाहरण दिँदै भन्छन्, ‘हामीले जिताएकाहरूले सबैले ठाउँठाउँमा जग्गा जमिन, सम्पत्ति जोडे । थोडी उनीहरूले इन्सान (जनता) का लागि काम गर्छन् ।’

प्लम्बरको काम गर्ने पाल ६ वर्ष साउदी अरबमा काम गरेर फर्केका हुन् । विदेशमा बसेर कमाएको पैसा आफ्नो दाइले खाइदिएपछि उनी थप विरक्तिएका छन् । ‘त्यो पैसा भएको भए आज म पनि केही व्यापार गरिरहेको हुन्थेँ । म पनि मानिस बन्थेँ,’ उनले सुनाए, ‘तर मलाई दाइले केही दिएनन् ।’

जीवनका दुर्दिन भोगिरहेका पाल परिवारको बालगंगामा पर्ने पाँच कट्ठा जमिन विद्युत् आयोजनाको सबस्टेसनमा पर्‍यो । सरकारले उक्त जग्गा अधिग्रहण गरेपछि मुआब्जा दियो । तर, त्यो पैसा पनि अशक्त बुबालाई झुक्याएर दाइले कुम्ल्याएको श्यामप्रसादको दाबी छ । ‘जसको नाममा जग्गा छ, उसैको खातामा पैसा जम्मा गरिदिएको थियो । तर, अनपढ बुबाको औँठाछाप लगाएर जम्मै रकम थाहै नदिई दाइले लगे ।’ बुबाको खातामा रहेको ४० लाख रुपैयाँ दाइले एकलौटी लगेको उनको आरोप छ ।

तीन बिघा जमिन भए पनि आफूलाई दाइले गएर खेती गर्नसमेत नदिएको पाल सुनाउँछन् । ‘त्यही भएर म विदेशबाट फर्किएपछि घर गएको छुइनँ,’ एक छोरीका पिता पाल भन्छन्, ‘श्रीमती र छोरीलाई यतै बोलाएको छु ।’

आफूलाई घोर अन्याय गर्ने दाइले नै गाउँपालिका अध्यक्षमा स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएकाले पनि श्यामप्रसादलाई भोट हाल्न जाने जाँगर त्यसै मर्‍यो । उनका दाइ रामसुधीरप्रसाद पालले नेपाली कांग्रेस समर्थक भए पनि टिकट नदिएपछि स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएको उनले सुनाए । ‘मलाई त कसरी कमाएर खाने, के खाने भन्ने नै चिन्ता छ,’ उनले सुनाए, ‘अब भोट हाल्न जाऊँ कि खानका लागि आर्जन गरौँ ?’

०००

राजधानीको वीर अस्पताल अघिल्तिर रिक्सामा सुस्ताइरहेका भेटिए लालबहादुर मगर । रामेछापको दोरम्बा सैलुङ गाउँपालिकाका मगर रिक्सामा काठमाडौंका मतदाता ओसारिरहेका छन् । उनी मतदातालाई घरदेखि मतदान केन्द्र र त्यहाँबाट घर पुर्‍याउन व्यस्त छन् ।

उपत्यकामा सवारीसाधन बन्द भएको बेला मात्र मगरले आफ्नो रिक्सा मूल सडकमा ल्याउन पाउँछन् । अरु बेला न्युरोड, असन र ठमेलका भित्री सडकमा मात्र रिक्सा गुडाउन पाइन्छ ।

रिक्सा चलाइरहेका मगरलाई भोट हाल्न मन भए पनि पेट पाल्ने बाध्यताले च्यापेको छ । ‘चुनावको दिन गाडी चल्दैनन् । मूल सडकमा पनि रिक्सा चलाउन पाइयो भने आम्दानी हुन्छ,’ मगर सुनाउँछन्, ‘यहाँ भात खाने पैसा कमाउन छाडेर किन पो भोट हाल्न जानु ।’ मगरले त्यही एक रिक्साको भरमा सात जनाको परिवार पाल्नुपर्छ ।

आफ्नो सट्टा गाउँमा श्रीमती र भाइले भोट हाल्ने सुनाए । उनले आफ्नो मनले खाएको उम्मेदवारलाई आफ्ना परिवारका सदस्यले पनि भोट हाल्छन् भन्ने आशयमा यस्तो भन्न खोजेका थिए ।

शिलापत्रसँग कुरा गरिरहँदा भोट हालेर फर्किएका एक जोडीले उनको रिक्सा चढ्ने रहर देखाए । मगरले मोलमोलाइ गरेर रिक्साको प्याडल घुमाए र मूल सडकमा हुइँकिए ।

यादव, पाल र मगरले यो चुनावबाट जितेर आउने प्रतिनिधिबाट धेरै अपेक्षा गरेका छैनन् । उनीहरू सबैको एउटै चाहना छ, ‘गाउँघरमै काम गर्न पाइयो भने घरपरिवार छाडेर टाढा जानु पर्दैनथ्यो ।’

गाउँघरतिरै कुनै उद्योगधन्दा खुलेदेखि यहाँसम्म ज्याल मजदुरी खोज्दै आउन नपर्ने उनीहरूको बुझाइ छ । ‘उतै उद्योग, कारखाना खुलेदेखि हामीले काम पाउँथ्यौँ,’ उक्त समूहमा रहेका अर्का एक जनाले उदाहरणसहित सुनाए, ‘पहिले जनकपुर चुरोट कारखाना पूरा चल्दा गाउँका थुप्रैले काम पाएका थिए । चुनावमा जितेकाहरूले यस्ता कुरामा ध्यान दिए पो भोट दिनु ।’

यही हुलमा भेटिएका धनुषाकै अर्का युवकले स्वास्थ्य ल्याबमा स्नातकोत्तर गरेका छन् । तर, पढाइअनुसारको काम नपाएपछि आफू तीन वर्ष मलेसिया गएर फर्केको बताए । ‘छुट्टीमा आएको थिएँ । तर, बाआमाले बिहे गरेर मात्र जानू भनेपछि बसियो,’ उनले सुनाए, ‘विवाह पनि भयो । काम पाइएको छैन । अब विदेश नगएर कहाँ जाने ?’

विदेश जाने तारतम्य नमिलुञ्जेल उनी पनि निर्माण क्षेत्रमा ज्यालादारी काम गरिरहेका छन् । ‘मेरो पढाइ र काम सोध्नुभयो भने मेरो बेइज्जत हुन्छ,’ उनी यति भन्दै नामसमेत नभनी हिँडे, ‘जिन्दगीमा चोटैचोट छ । कहाँको नेतालाई भोट दिनु,’ उनी केही परको अर्को रुखमुनि पुगेर भोट हाल्न हिँडेका र हालेर फर्किएकाहरूलाई हेर्दै निकै बेर टोलाइरहे शान्त सडकतिर फर्केर ।