एमाले र गठबन्धनलाई भाेट मागिरहेका नानीबाबुहरू

A+ A A-

सानो उमेरका बालबालिकाले नृत्य अभ्यास गरेको भिडियो मेरो म्यासेन्जरमा आयो । नेकपा एमालेको अर्घाखाँची पार्टीको स्थानीय कार्यकर्ताले त्यो भिडियो फेसबुकमा पोस्ट गरेका थिए । प्राय: १२ वर्षमुनिका देखिने बालबालिका एमालेको चुनावी गीतमा नाचिरहेका थिए । लोकेन्द्र शाहको फेसबुकमा त्यो पोस्ट थियो ।

निर्वाचन आचारसंहिता र विद्यमान कानुनअनुसार त्यसो गर्नु गलत हो । यो भिडियो हटाउनू र बालबालिकालाई चुनावी कार्यक्रममा प्रयोग नगर्नू भनेँ । ‘हाम्रो गाउँका बारेमा टाउको नदुखाउनू’ भन्ने जवाफ आयो । कानुनी कुरा गरेपछि उनले भने, ‘थाहा छ, तर आफ्नै परिवारको व्यक्ति उम्मेदवार हुँदा पनि नपाउने हुन्छ र ? कुनै स्कुल संस्थाबाट बालबालिका ल्याएको होइन ।’

जति आग्रह गर्दा पनि त्यो भिडियो नहटेपछि निर्वाचन आयोगमा उजुरी गरिएको छ । निर्वाचन आयोगले कस्तो कारबाही गर्छ, त्यो हेर्न बाँकी छ । निर्वाचन आचारसंहिता २०७८ अनुसार १८ वर्ष पूरा नभएका बालबालिकालाई चुनाव प्रचारप्रसारमा लगाउन, जुलुस, आमसभामा प्रयोग गर्न पाइँदैन । कलाकारको रूपमा पनि प्रयोग गर्न मिल्दैन ।

पाल्पाको रामपुर नगरपालिकाका उम्मेदवारसहितको र्‍यालीमा वयष्कले भोट केमा भनेर नारा लगाएका छन्, सानासाना बालबालिकाले ‘रुखमा’ भनेका छन् । यो घटनामा नेपाली कांग्रेसले जानीबुझीकन बालबालिका प्रयोग गरेको देखिन्छ । यस्तै, नेपाली कांग्रेसका मेयरका उम्मेदवारले तिलोत्तमा नगरपालिकामा उम्मेदवारी दर्ता गर्दा पञ्चकन्याको रूपमा बालिकाहरूको प्रयोग गरे । जनता समाजवादी र लोसपाले मधेस प्रदेशका विभिन्न जिल्लाका पालिकाका वडाहरूमा चुनावी कार्यक्रममा बालबालिका प्रयोग गरेका फोटो र भिडियोहरू सामाजिक सञ्जालहरूमा देख्न सकिन्छ । बालबालिकालाई पैसा दिएर पोस्टर टाँस्न लगाएको समेत भेटिएको छ ।

एकीकृत समाजवादीले चुनावी प्रचारको मुख्य आधार नै बालबालिका बनाएको देखिएको छ । प्रचार सामग्रीसमेत बालबालिका राखेर बनाएको छ । नेकपा माओवादी केन्द्रले त बालबालिका मात्र होइन, विद्यालयसमेत प्रयोग गरेर चुनावी कार्यक्रमहरू गरिरहेको छ । चुनावी मैदानमा उत्रिएका दलहरूले बालबालिका प्रयोग गरेर भिड जम्मा पार्ने, प्रचार सामग्री बाँड्न लगाउने, नारा लगाउन लगाउने, जुलुस, आमसभामा लैजाने क्रम यसपटक पनि कम भएन । नेपाली कांग्रेसले समेत केन्द्रीयस्तरमा निर्माण गरेको प्रचार सामग्रीमा बालबालिका प्रयोग गरेको छ । स्केचको रूपमा भए पनि त्यसरी प्रयोग गर्न मिल्दैन । सिम्बोलिक रूपमा बालबालिका प्रयोग गर्न मिल्छ भन्ने सन्देश यसले दिन्छ ।

निर्वाचनमा कुनै पनि किसिमबाट बालबालिकाको प्रयोग गरिनु कानुनद्वारा दण्डनीय कार्य हो । निर्वाचन आचारसंहिता मात्र होइन, बालबालिकासम्बन्धी ऐन २०७५ को दफा ६६ अनुसार पनि यस्तो कार्य बालबालिकाविरुद्धको हिंसा हो । र, यो हिंसा गर्ने जोकोहीलाई ७५ हजार जरिवाना र तीन वर्षसम्म कैद हुन सक्छ ।

यसका अलावा बालबालिका प्रयोग गरेर टिकटक, फेसबुकलगायतका सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरेर भोट माग्ने क्रम यसपटक धेरै देखियो । जयकिसन कुशवाहले टिकटकमा राखेको भिडियोमा देख्न सकिन्छ, नेकपा एमालेले सानासाना बालबालिकालाई चुनावी र्‍यालीमा लगेको छ । लक्ष्मण सापकोटाले टिकटकमा राखेको भिडियोअनुसार कपिलवस्तुमा साना उमेरका बालबालिकाले 'नेकपा माओवादी केन्द्र जिन्दावाद' भनेर नारा लगाएका छन् । सोनाम मण्डलले टिकटकमा राखेको भिडियोमा छाता चुनाव चिह्न लिएका बालबालिकाहरू धेरै देख्न सकिन्छ । उनीहरू गीतमा नाच्दै भोट मागिरहेका छन् ।

द किङ अफ माई फेमिली नामक आईडीबाट टिकटकमा पोस्ट भएको भिडियोमा नेपाली कांग्रेसले बालबालिका प्रयोग गरेर भोट मागिरहेको देखिन्छ । यस्तै, मकवुल खानले टिकटकमा पोस्ट गरेका भिडियोमा नेपाली कांग्रेसको चुनावी गीतमा बालबालिका नाचिरहेको देखिन्छ । नेकपा एमालेका नेताहरू बसेर ताली पिटिरहेका छन्, साना बालबालिकाहरू नाचिरहेका छन् । यो हो हुम्लाको चुम्च देवलको दृश्य र यो पत्रकार नवराज महताराले टिकटकमा पोस्ट गरेका छन् । सुरज चौधरीले पोस्ट गरेको भिडियोमा बालबालिकाले घरघर जाऊँ कांग्रेस जिताऔँ भन्ने ब्यानर बोकेर हिँडेका छन् ।

टिकटकमा देखिएका यी त केही प्रतिनिधि घटनाहरू मात्र हुन् । टिकटक चलाउने जोकोहीले पनि यस्ता भिडियोहरू नियमित देखिरहेका छन् । प्राय: तीन प्रकारका भिडियोहरू टिकटकमा आइरहेको पाइएको छ । पहिलो, राजनीतिक दलका कार्यक्रमहरूमा बाललबालिकाको प्रयोग भएको । दोस्रो, बालबालिका प्रयोग गरेर प्रचार गर्न लगाइएको । तेस्रो, बालबालिका प्रयोग गरेर दलहरूलाई गाली गर्न लगाइएको । यसका अलावा बालबालिकाले रमाइलो मानेर झण्डा, प्रचार सामग्री बोकेको विषयलाई पनि टिकटक बनाएर हालेको पाइएको छ । साथै, वयष्कले बालबालिकालाई अभिनय गर्न लगाएको पनि देखिएको छ ।

यी सबै कानुनद्वारा दण्डनीय कार्य हुन् । निर्वाचन आचारसंहिता मात्र होइन, बालबालिकासम्बन्धी ऐन २०७५ को दफा ६६ अनुसार यस्तो कार्य बालबालिकाविरुद्धको हिंसा हो । र, यो हिंसा गर्ने जोकोहीलाई पनि ७५ हजार जरिवाना र तीन वर्षसम्म कैद हुन सक्छ । चाहे टिकटक बनाएर पोस्ट गरेको विषय किन नहोस्, बालबालिकाविरुद्ध हिंसा भएको ठहर हुनासाथ कारबाही हुन्छ । र, अहिले भइरहेका गतिविधि बालबालिकाविरुद्धका हिंसा हुन् ।

बालबालिकालाई दलगत रूपमा प्रयोग गर्दैनौँ भनेर विगतमा जनाएको प्रतिबद्धता दलहरूले यसपटक पनि बिर्सिए । त्यति मात्र होइन, सदनबाट पास गरेर लागू भएको ऐनको पनि धज्जी उडाए । के राजनीतिक दलहरू भिड जम्मा गर्न, अरुलाई मत माग्न पनि नाबालिका प्रयोग नगरी नहुने अवस्थामा पुगेका हुन् त ? या चुनावी कार्यक्रम दलहरूको बसमा छैन ? प्रतिबद्धता जनाउने, कानुन बनाउने तर त्यो आफैँले पालना नगर्नेतिर किन दलहरू अग्रसर भएका होलान् ?

१८ वर्षमुनिका बालबालिका मतदाता पनि होइनन् । उनीहरूले मत दिन पाउँदैनन् । दलीय हिसाबले बालबालिकालाई संगठित गर्ने, भेला गर्ने, धर्ना, जुलुस, आमसभामा लैजानेजस्ता कार्यले बालबालिकाको विकास, स्वास्थ्य, शिक्षा, संवेगात्मक एवं भावनात्मक विकासमा अवरोध हुन्छ । र, बालबालिका द्वन्द्वमा पर्न सक्छन् । विभिन्न दुर्व्यवहार, हिंसाहरू हुन सक्छन् । त्यसकारण कानुनमै यो कुरा लेखिएको हो । विद्यमान कानुनले १८ वर्षमुनिका बालबालिकालाई यो पार्टी, त्यो पार्टीको भनेर परिचय दिन, प्रयोग गर्न रोकेको छ । त्यसो गरे कानुन उल्लंघन हुन्छ र कारबाहीका लागि दल र यसका नेतृत्वहरू तयार हुनुपर्छ ।

आफूलाई प्रयोग गरेको विषय बालिग भएपछि थाहा पाउँछन् नै । त्यो बेला भोट घट्छ कि बढ्छ ? यति पनि नबुझ्ने छन् र दलहरू ? बालबालिकाको मन छुने कार्यक्रम, प्रतिबद्धताहरू जारी गर्नुको सट्टा उनीहरूलाई प्रयोग गरेर चुनाव चित्छु भन्ने सोच आफैँमा पश्चगमन हो ।

आफूलाई प्रयोग गरेको विषय बालिग भएपछि थाहा पाउँछन् नै । त्यो बेला भोट घट्छ कि बढ्छ ? यति पनि नबुझ्ने छन् र दलहरू ? बालबालिकाको मन छुने कार्यक्रम, प्रतिबद्धताहरू जारी गर्नुको सट्टा उनीहरूलाई प्रयोग गरेर चुनाव चित्छु भन्ने सोच आफैँमा पश्चगमन हो ।

परिवारको सदस्य नै उम्मेदवार छ भने पनि बालबालिकाले भोट माग्न, प्रचारमा हिँड्न मिल्दैन । यसो गरे पहिला त्यो उम्मेदवार माथि कारबाही हुन्छ । छोरी वा छोरालाई बलात्कार गरेको हुँ, मेरो परिवारको कुरा हो भनेर सुख पाइन्छ र ? कानुनी हिसाबले दण्डनीय भएका कारण कारबाही हुन्छ नि ? हो यस्तै हो यो विषय पनि, परिवारकै व्यक्ति उठेको बेला बालबालिकालाई प्रचारमा लान्छु भन्न पाइँदैन र त्यो मिल्दैन । त्यसो गर्नु कानुनको उल्लंघन हो ।

टिकटक बनाएर पोस्ट गर्ने व्यक्तिहरूले बुझ्नुपर्ने विषय के हो भने, बालबालिका प्रयोग भएको विषय प्रचारप्रचार गर्नु उनीहरूको गोपनीयता खोल्नु पनि कानुनी रूपले दण्डनीय हो । कुनै पार्टीले प्रयोग गरेका छन् भने पनि भिडियो बनाएर टिकटकमा पोस्ट गर्न मिल्दैन । यो कानुनी रूपमा अपराध हो । साथै, बालबालिका प्रयोग गरेर प्रचार सामग्री बनाउनु पनि कानुनको बर्खिलाप हो ।

बालबालिका प्रयोग गरेर राजनीतिक दलहरूलाई गाली गर्नु, दलका विरुद्ध अभिनय गर्न लागाउनु र त्यसको भिडियो बनाएर पोस्ट गर्नु बालबालिकाविरुद्धको हिंसा मात्र होइन, साइबर अपराध पनि हो । यस्तो कार्य गर्ने जोकोहीलाई कारबाही हुन्छ । एकछिन रमाइलो लागेर बनाएको टिकटकले जेलमा सडाउन समय लाग्दैन । उजुरी नपरेको भएर मात्र यस्तो कार्य गर्नेहरू जेल नपरेका हुन सक्छन् । कसैले उजुरी गरेन भनेर यस्तो कार्य गर्दै जाँदा झन्‌ ठूलो सजाय हुने घटनामा पर्ने उत्तिकै जोखिम हुन्छ । त्यसैले टिकटकमा बालबालिका र दलका झण्डा, प्रचार सामग्री प्रयोग गर्नेहरू सचेत हुनैपर्छ ।

बालबालिका शान्ति क्षेत्र राष्ट्रिय अभियान (सिजप) ले अहिले देशभर अनुगमन गरिरहेको छ । १८ वर्ष उमेर पूरा नभएका बालबालिका र विद्यालयको दलगत प्रयोगलाई रोक्न सकेसम्मको पहल गरिहेको छ । घटना हुन नदिने र भएको खण्डमा निर्वाचन आचारसंहिताविपरीत भएकाले निर्वाचन आयोगमा उजुरी गर्ने क्रम चलिरहेको छ । सरकारी निकाय भए पनि राष्ट्रिय बालअधिकार परिषद्‌ले बालबालिका प्रयोग भएको विषय हेरेको छ । र, उसले पनि निर्वाचन आयोगमा उजुरी गरेको छ ।

बालापन उत्सुक हुन्छ । समाजमा भएका घटनाहरूप्रति बालबालिकाको चासो हुन्छ । यो स्वाभाविक हो । बालबालिका आफैँ पनि प्रचारमा संलग्न हुन सक्छन्, आमसभामा जान खोज्छन् । यस्तो बेला राजनीतिक दलहरूले बालबालिकालाई सम्झाएर दलगत कार्यमा संलग्न हुने कुरा गलत हो भन्ने बुझाउनुपर्छ । बालिग भएपछि गर्ने कार्य, वयष्कले गर्ने कार्य बालबालिकाले गर्न मिल्दैन । त्यसकारण बालबालिकाहरूले जान मिल्दैन भनेर सम्झाउनुपर्छ ।

चुनावी परिणाम सार्वजनिकपछि हुने विजय जुलुस, विजय सभाहरूमा बालबालिकाको अधिक प्रयोग हुने सम्भावना देखिएको छ । प्रचारप्रसारमा बालबालिकाको प्रयोगले त्यसको संकेत गरेको छ । विजय जुलस, आमसभामा बालबालिका लैजाने कार्य पनि कानुनी हिसाबले गलत र दण्डनीय कार्य हो । यसतर्फ दलहरू र कार्यक्रम आयोजकहरूको बेलैमा ध्यान जान जरुरी छ । आफैँले निर्माण गरेको कानुनले दलहरूका प्रतिनिधिहरूलाई जेलसम्म नपुर्‍याऊला भन्न सकिँदैन । बालबालिकाविरुद्धको कसुर लाग्यो भने नियुक्ति र अर्को पटक उम्मेदवार हुन पनि मिल्दैन । त्यसैले बालबालिकाको प्रयोगका विषयमा बेलैमा सचेत बनौँ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख २७, २०७९ १२:४८