विवाद र विनाशको सँघारमा ‘रिलवाला’ चलचित्र

A+ A A-

बालाजु औद्योगिक क्षेत्रभित्र नेपाली चलचित्र क्षेत्रको एउटा महत्त्वपूर्ण निकाय छ, नेपाल चलचित्र विकास कम्पनी (एनएफडीसी) । नेपाली चलचित्र डिजिटल प्रविधिमा प्रवेश नगर्दासम्म यो कम्पनीमा भीडभाड हुन्थ्यो, कुम्भ मेलाजस्तै । कलाकार, निर्देशक, निर्मातादेखि चलचित्रसँग जोडिएका सरोकारवाला कम्पनीको वरिपरि देखिन्थे ।

कम्पनीमा चलचित्र सुटिङ, डबिङदेखि इडिटिङसम्मका काम हुन्थे । त्यतिबेला रिल–नेगेटिभ सिस्टममा चलचित्र निर्माण हुन्थे, जसका लागि पनि कम्पनीमा पुग्नैपर्थ्यो ।

कम्पनीले चलचित्र क्षेत्रमा प्रयोगशालाको भूमिका खेलेको थियो । तर, चलचित्र क्षेत्रमा डिजिटल प्रविधि भित्रिएपछि चलचित्र विकास कम्पनीको अस्तित्व संकटमा पर्यो ।

अहिले कम्पनीमा चलचित्रकर्मी आउनै छाडेका छन् । कुनै बेला भीडभाड र होहल्लायुक्त माहोल शून्यतामा परिणत भएको देख्दा लाग्छ, एनएफडीसी कोमामा छ ।

उदेकलाग्दो कुरा त के छ भने मुलुकभित्रै रहेको ऐतिहासिक कम्पनी उजाडिएको बेला सरकार भने इन्टरनेसनल चलचित्र एकेडेमी अवार्ड (आईफा) गरिछाड्छौं भनेर तम्सिएको छ ।

नेपाली चलचित्रको आफ्नै इतिहास छ । डिजिटल प्रविधि भित्रियो भन्दैमा हिजो रिलबाट बनेका चलचित्रलाई भुल्न नहुने पुराना चलचित्रकर्मी बताउँछन् । उनीहरूका अनुसार रिलबाट बनेका चलचित्रको संरक्षण गर्नुपर्छ किनकि यो नै नेपाली चलचित्रको इतिहास हो ।

तर, विडम्बना । रिल निर्मित चलचित्र खोज्दा पाउन मुस्किल छ । चुस्त व्यवस्थापनको अभावमा रिल निर्मित चलचित्र लोप भएको छ । पुराना चलचित्र सजिलै भेटिँदैनन् । कति त बिग्रिसकेका छन् ।

२०७२ सालको भूकम्पले कम्पनीको भवनमा पनि क्षति पुग्यो । त्यसपछि कम्पनी दुई वर्ष बन्द भयो । त्यतिबेला चलचित्रका चक्काहरू एक अर्कोमा मिसिए । त्यसपछि कसैले पनि कम्पनीको अवस्थाबारे चासो नदेखाएको कम्पनीका संरक्षक मनोजराज भण्डारीले बताए ।

भण्डारीका अनुसार एकल प्रयासमा कम्पनीका संरचनालाई मिलाएर राखिएको छ ।

निर्माताहरू रिल लिन नगएको गुनासो

रिलमा निर्माण भएका पुराना चलचित्रका निर्माता आफ्नो सम्पत्ति लिन नगएको कम्पनीको गुनासो छ । पैसा तिर्नुपर्ने भएपछि निर्माताहरू आफ्नै सम्पत्ति लिन नआएको कम्पनीले जनाएको छ । ‘निर्मातालाई पटक–पटक निर्माण गर्दाको बक्यौता रकमसहित रिल लिन आउनु भन्दा कुनै निर्माताले कान थापेनन्,’ भण्डारीले दुखेसो पोखे, ‘कसैले कान ठाडो नपारेपछि ती सामग्री बिग्रन थालेका छन् ।’

कम्पनीमा रहेका सम्पत्तिको सुरक्षा व्यक्तिले गर्ने कि सरकारले भन्दै भण्डारीले प्रश्न गरे । ‘हामीले कति दिन अरुको नासो संरक्षण गर्नु ?’ उनले भने, ‘रिल निर्माताको सम्पत्ति हो । निर्माताहरूलाई आफ्नो सम्पत्तिको माया छैन ?’

कम्पनीले निर्माताले चलचित्र बनाउँदाको बक्यौता बाँकी रहेकोले बक्यौता चुक्ता नगरेसम्म रिल नदिने बताएको छ ।

बोर्डसँग विवाद

चलचित्र विकास कम्पनीमा भएका रिललाई लिएर चलचित्र विकास बोर्ड र कम्पनीबीच विवाद छ ।

चलचित्र विकास बोर्ड संग्रहालयका अधिकृत चिरञ्जीवी गुरागाईंले विकास बोर्डले रिल व्यवस्थापनका लागि विकास कम्पनीलाई दुईपटक पत्रचार गर्दा पनि यो विषयलाई कम्पनीले ध्यानै नदिएको बताए ।

बाँकी भएका रिल विकास बोर्डलाई दिनुस् भन्दा कम्पनीले बोर्डलाई किन दिने भनेर उल्टै प्रश्न गरेको उनको भनाइ छ ।

पत्रको जवाफ विकास बोर्डलाई अहिलेसम्म नआएको उनले बताए । ‘हामी खोज्दै छौं भन्दै विकास कम्पनीले मुखे जबाफले टारेको छ,’ उनले भने, ‘३ करोड जति हाम्रो बक्यौता छ । हामीले कुन चलचित्रको कति बक्यौता छ भन्दा उहाँहरू मौखिक जबाफ दिनुहुन्छ ।’

पुरानो चलचित्र आमा, सिन्दुर, जीवन रेखा, बदलिँदो आकाश, हिजो आज भोलि, परिवर्तनलगायतका सरकारी लगानीमा निर्मित चलचित्र डिजिटलाइज्ड भइसकेका छन् ।

विकास कम्पनीमा भएका सम्पूर्ण चलचित्रलाई आधुनिक प्रविधिमा निर्माण गर्न विकास बोर्ड तयार रहेको गुरागाईंले बताए ।
तर, कम्पनीले बाँकी बक्यौदा लिएर निर्माताहरू आए रिल दिने बताएको छ ।

कम्पनीको इतिहास

नेपाली स्रोत, साधन र प्रविधिबाट नेपाली चलचित्रको विकास गर्ने उद्देश्यले २०२८ सालमा सञ्चार संस्थापन ऐन २०२८ अन्तर्गत शाही नेपाली चलचित्र संस्थानको नामबाट चलचित्र विकास कम्पनी लिमिटेडको स्थापना भएको थियो ।

२०५० सालमा गिरिजाप्रसाद कोइराला प्रधानमन्त्री र विजयकुमार गच्छदार सञ्चारमन्त्री हुँदा यस कम्पनीलाई निजीकरण गरिएको थियो ।

निजीकरण गरिएकै आर्थिक वर्षको तुलनामा निजीकरण नगर्दै यो संस्थान नाफामा चलेको थियो । त्यसपछि कम्पनी क्रमशः घाटामा गयो ।

संस्थान निजीकरणको पहिलो हस्तान्तरण अरुण मल्ललगायत डीबी थापा र नीर शाहलाई गरिएको थियो । यो व्यवस्थापनले संस्थानको सम्पूर्ण दृश्य र अदृश्य दायित्व स्वीकार गरेर त्यस बेलाको आफ्नो अन्तिम मूल्य २ करोड २७ लाख ७७ हजार ७ सय ७७ रुपैयाँ तथा सुशीला श्रेष्ठको समूहबाट २ करोड ११ लाख १ हजार १ सय कायम गरी अरुण मल्लको व्यवस्थापनलाई सम्पूर्ण व्यवस्थापन सेयर बिक्री गरिएको थियो । यसरी अरुण मल्लले ६ करोड १० लाखमा खरिद गरेको संस्थानमा २०६४ सम्म सोही व्यवस्थापनले काम गरेको थियो । पछि २०६४ सालमा कम्पनीको व्यवस्थापन परिवर्तन भई गोपीकृष्ण मुभिजको मातहतमा कम्पनी चलिरहेको छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार २६, २०७६ ०३:५६