युनिग्लोब स्कुल, जसले फर्काउँदैछ गुरुकुल शिक्षा

A+ A A-

वरिपरि विद्यार्थी । परिसरभित्र भुइँमै बस्छन् शिक्षक । गुरुको प्रश्नबाट सुरु हुन्छ कक्षा । प्रश्नको उत्तर खोज्न अभ्यास गर्छन् विद्यार्थीहरू । काठमाडौं कमलादीस्थित युनिग्लोब स्कुलमा यसरी सुरु हुन्छ कक्षा ।

‘पहिलेजसरी गुरुकुलमा पढाइ हुन्थ्यो, त्यसैगरी गुरुको वरिपरि विद्यार्थी राखेर पढाउन खोजेका छौँ । छलफलको माध्यमबाट शिक्षकले पनि सिक्ने विद्यार्थीलाई पनि सिकाउने हो,’ प्रधानाध्यापक वाणी राणा भन्छिन्, ‘लेख्ने काम गर्नुपर्‍यो भने विद्यार्थीहरू कुर्सीमा आउँछन् ।’

जीवनमा आवश्यक पर्ने ज्ञान, सीप दिन गुरुकुल शिक्षालाई अवलम्बन गरिएको बताउँछिन् उनी । ‘विद्यार्थीको इच्छा, क्षमता हेरेर व्यावहारिक ज्ञानलाई फोकस गरेका छौँ,’ उनी भन्छिन् । गुरुकुल र आधुनिक शिक्षा दुवैलाई अवलम्बन गरेको छ युनिग्लोबले । सानैदेखि रिसर्चमा आधारित शिक्षालाई अगाडि सारेको छ युनिग्लोबले ।

‘विद्यार्थी कम राखेर गुणस्तरीय शिक्षामा फोकस गरेका छौँ । विद्यार्थी सुरुदेखि नै आफ्नो गोलमा फोकस हुन्छ,’ प्रधानाध्यापक राणा भन्छिन्, ‘बालबालिकाको क्षमता हेरेर शिक्षकले योजना बनाउनुहुन्छ । कोही विद्यार्थीको खेलमा रुचि होला, कसैको चित्रकलामा, कसैको गीतसंगीतमा । विद्यार्थीको रुचिअनुसार ज्ञान, सीप दिने हो ।’

गुणस्तरीय शिक्षाका लागि अभिभावकको भूमिका उत्तिकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । त्यसैले विद्यार्थी छनोटमा अभिभावकलाई प्राथमिकतामा राखिएको बताउँछन्, प्रमुख विद्यालय सञ्चालन अधिकृत साकार सुवेदी । ‘अभिभावकले स्कुल छान्नु भनेको १० वर्षका लागि हो । विद्यार्थी छनोटभन्दा अभिभावक छनोट ठीक हुनुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘प्राइमरी लेभलमा अभिभावकसँग बस्नुपर्छ । अभिभावकसँग छलफल गरेपछि ठीक लाग्यो भने विद्यार्थी लिने हो ।’

नेपाली पाठ्यक्रम

युनिग्लोबले नेपाली पाठ्यक्रमलाई नै केन्द्रमा राखेको छ । ‘विद्यालय शिक्षामा अरु देशको पाठ्यक्रम लागू गर्न पाइँदैन,’ सुवेदी भन्छन्, ‘पाठ्यक्रम नेपाली हुन्छ । पढाउने विधि आफ्नो प्रयोग गर्न सकिन्छ ।’ आफ्नो माटो परिवेशअनुसार आफ्नै पाठ्यक्रम पढाउनुपर्नेमा जोड दिन्छन्, प्रधानाध्यापक राणा पनि । ‘आफ्नो माटोअनुसारको पाठ्यक्रम बनाएको हुन्छ । अरु देशको पाठ्यक्रम हाम्रा लागि काम नलाग्न सक्छ । आफ्नाबारेमा नसिकी अरुका बारेमा सिकेर के गर्ने ? विदेशी पाठ्यक्रम लागू गर्दैमा राम्रो हुन्छ भन्ने छैन । हाम्रो पाठ्यक्रम पनि राम्रो छ,’ उनी भन्छिन् ।

१ कक्षादेखि सुरु, छात्रवृत्तिको व्यवस्था

यसै शैक्षिकसत्रदेखि युनिग्लोब जन्मिएको हो । विद्यालयले यो शैक्षिकसत्रमा कक्षा १ देखि ५ सम्म भर्ना लिनेछ । ‘प्रत्येक वर्ष कक्षा थप हुँदै जान्छ,’ राणा भन्छिन् । एउटा सेक्सनमा २५/३० जना मात्र विद्यार्थी रहने बताउँछिन् उनी । ‘सीमित कोटा छ,’ प्रधानाध्यापक राणा भन्छिन्, ‘शुल्क धेरै पनि छैन, थोरै पनि होइन, मध्यम छ । एक पटक भर्ना गरेपछि अर्को वर्षदेखि गर्नुपर्दैन ।’ विद्यालयले छात्रवृत्तिको व्यवस्था पनि गरेको छ । ‘सरकारले दिने भनेको छात्रवृत्ति हामीले पनि दिन्छौँ । ऐन नियमअनुसार नै हुने हो,’ सुवेदी भन्छन् ।

शहरभित्रको विद्यालय

विद्यालयबाट नजिकै छ घण्टाघर । रानीपोखरी । तत्कालीन राजदरबार । धरहरा । काष्ठमण्डव । यी सम्पदा संस्कृतिहरू विद्यार्थीलाई पढाउनु छ सिकाउनु छ । यसैका लागि ‘सिटी’ भित्र जन्मिएको हो युनिग्लोब । ‘काठमाडौंका बारेमा किताबको मात्र घोकाउने होइन । फिल्डमै गएर हाम्रा कला संस्कृति र सम्पदा विद्यार्थीलाई पढाउनका लागि ‘सिटी’ भित्र विद्यालय खोलेका हौँ,’ प्रधानाध्यापक राणा भन्छिन्, ‘सिटीमा राम्रो शिक्षा दिन खोजिएको हो । फिल्ड भिजिट गराएर समुदायबाटै सिकाउने हो ।’

त्यसैले सिटी स्कुलको अवधारणाबारे बुझेकी राणा युनिग्लोबलाई स्थापित गर्न चाहन्छिन् । ‘विद्यार्थीवरिपरिबाट गुणस्तरीय शिक्षाका लागि टाढा जानु नपर्ने हिसाबले खोलिएको हो । सिटीभित्र राम्रो शिक्षा दिन सकिन्छ,’ उनी भन्छिन् ।

टाढाटाढाका विद्यार्थीभन्दा पनि वरिपरिका विद्यार्थीलाई विद्यालयले प्राथमितामा राखेको छ । ‘गाडीमा यात्रा गर्दा कक्षामा असर गर्छ । लामो समय बिहान पनि गाडीमा दिउँसो पनि गाडीमा हुँदा बालबालिकाको मानसिक र शारीरिक असर बढी हुन्छ । राम्रो विद्यालयनजिक भएपछि टाढा जानुपर्ने हुँदैन,’ सुवेदी भन्छन्, ‘यसले बालबालिकालाई समुदायमा घुलमिल पनि गराउँछ ।’ रिङरोडभित्रका बालबालिकालाई लक्षित गरिएको बताउँछन् उनी । ‘हाम्रोमा पनि गाडी सुविधा छ तर धेरै टाढा लिन जाँदैनौँ । नजिककै सिटीभित्रकालाई लिने हो,’ उनी भन्छन् ।

सुविधासम्पन्न संरचना

पाँच रोपनी जग्गामा फैलिएको विद्यालयको सुविधासम्पन्न संरचना छ । विद्यार्थीका लागि कम्प्युटर ल्याब, विज्ञान ल्याब, लाइब्रेरी, योगा, गीत/संगीतका लागि छुट्टाछुट्टै कक्षा कोठाको व्यवस्था छ । अन्य विद्यालयमा पढ्ने तर टोलका विद्यार्थीले सिक्न चाहेमा पनि योगा, गीत/संगीत सिक्न सक्नेछन् । सबै कक्षा कोठामा ह्वीलचेयरसमेत जान सक्ने गरी भौतिक संरचना बनाइएको छ ।

अब्बल शिक्षक

विद्यार्थीलाई कस्तो बनाउने ? कस्तो शिक्षा दिने भन्ने शिक्षकको हातमा हुन्छ । त्यसैले विद्यालयले अब्बल शिक्षकलाई छनोट गर्ने मापदण्ड बनाएको छ । ‘शिक्षकको डिग्री आफ्नो ठाउँमा छ । त्योसँगै शिक्षकको स्वभाव, बोली, लेखाइ, सिकाइ विधि हेरेर मात्र शिक्षक छनोट गर्छौं,’ प्रधानाध्यापक राणा भन्छिन्, ‘शिक्षकलाई तालिम पनि दिन्छौँ । सेवा सुविधा पनि राम्रो हुन्छ ।’

देश बनाउने जनशक्ति उत्पादन

देश बनाउने जनशक्ति उत्पादनमा विद्यालयले जोड दिएको छ । ‘यहाँ पढेर बाहिर जाऊ अथवा नजाऊ भनेर रोक्न सकिँदैन । तर, बाहिर अध्ययन गरेपछि नेपाल फर्किएर देशको सेवा गर्ने जनशक्ति बनाउने हो,’ सुवेदी भन्छन् ।