पर्यावरणबारे दलहरूको घोषणा: झारा टार्ने काम मात्रै

A+ A A-

वातावरण प्रदूषण र जलवायु परिवर्तनकाे विषय विश्वव्यापी बहसमा छ । नेपालजस्ता देशमा स्थानीयस्तरमै पर्यावरणकाे मुद्दामा मानिसहरूलाई जागरुक गराउनुपर्नेमा पर्यावरणविद्हरूले जाेड दिँदै आएका छन् । यस्ताेमा स्थानीय चुनावका लागि हाम्रा राजनीतिक दलहरूले याे विषयलाई कसरी समेटेका छन् त ?

संसद्‌काे सबैभन्दा ठूलाे दल नेकपा एमालेले घोषणापत्रमा सरसफाइ र पर्यावरण संरक्षण गरिनुपर्नेमा जोड दिएको छ । ढल र फोहोरमैलाको उचित व्यस्थापन, शौचालय निर्माणजस्ता कुराहरू एमाले घाेषणापत्रमा पढ्न पाइन्छ । जनचेतना फैलाउने, सडक निर्माणमा पर्यावरणीय प्रभाव अध्ययन गर्ने, पर्यावरणमैत्री सवारीसाधनको प्रयोग, खाना बनाउन दाउरा, गुइँठा प्रयोग नगर्नेजस्ता विषय एमालेले समेटेकाे छ ।

सत्तासीन नेपाली कांग्रेसकाे घोषणपत्रमा पनि पर्यावरणबारे एमालेसँग मिल्दाजुल्दा विषय नै छन्। विद्युत्‌को प्रयोगले खाना पकाउने, रुख, नदी संरक्षण, वृक्षरोपणजस्ता कुराहरू कांग्रेसको घोषणापत्रमा उल्लेख छ । हरेक स्थानीय तहमा प्रदूषण मापन केन्द्रको स्थापना गर्ने कांग्रेसकाे घाेषणापत्रमा उल्लेख छ । सबै बिजुली, टेलिफोन, इन्टरनेटको तारहरूलाई भूमिगत गरेर व्यवस्थापन गर्ने कुरालाई पनि कांग्रेसले महत्त्वका साथ घाेषणापत्रमा लेखेकाे छ ।

सत्तासाझेदार जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) ले पनि घोषणापत्रमा वातावरणकाे मुद्दा छुटाएकाे छैन । भौतिक पूर्वाधार निर्माण गर्ने, वातावरणीय दिगोपनलाई महत्त्व दिने कुरामा जसपाले जाेड दिएकाे छ ।संरक्षण, सरसफाइ, सचेतना बढाउने घोषणा जसपाले पनि गरेको छ । वनजंगल संरक्षण र वृक्षरोपणमा जोड दिइने घोषणासँगै जैविक विविधता, वन्यजन्तु, चराचुरुङ्गी, जलचर, खानी तथा खनिज पदार्थ तथा पानीका स्रोत आदिको संरक्षणका विषय उल्लेख गरिएको छ । जलवायु परिवर्तनका दुष्प्रभावहरू अनुकूलन गर्ने प्रयास गर्ने जसपा घाेषणापत्रमा उल्लेख छ ।

सरसर्ती हेर्दा चुनावमा सहभागी सबै राजनीतिक दलहरूले पर्यावरणका मुद्दालाई समेटेका छन् । तर, पर्यावरणविद्हरू यस्ता घोषणालाई अनुसन्धान र अध्ययनबिनाको पुलिन्दा मान्छन् । पार्टीहरूले प्राकृतिक स्रोत र साधनको अवस्था नबुझी घोषणापत्र बनाएकाे पर्यावरणविद् केदार रिजाल बताउँछन् ।

उनका अनुसार घाेषणापत्रहरूमा ’के गर्ने’ भन्ने कुरा लेखिएकाे छ तर ’कसरी गर्ने’ भन्ने प्रस्ट पारिएकाे छैन । 'सबै समस्या निराकरण गरिने कुरा घोषणापत्रमा अटाएका छन’, रिजाल भन्छन्, ‘सरसफाइ कार्ययोजना कार्यान्वयन गर्ने, शौचालय, ढल, फोहोर व्यवस्थापन गर्ने, जैविक विविधता संरक्षण गर्ने, दिगो विकास अघि बढाउनेजस्ता कुरामा सबैले प्रतिबद्धता जनाएका छन् ।’

तर कसरी गर्ने भनेर प्रस्ट कसैले नपारेकाे उनको भनाइ छ । दिगो विकासकाे लक्ष्य कसरी हासिल गर्न सकिन्छ भन्ने बुझ्न र बुझाउन पर्याप्त अनुसन्धान आवश्यक हुने जानकारहरूकाे मत छ । यद्यपि, अध्ययन अनुसन्धानबिनै झारा टार्ने किसिमले दलहरूले पर्यावरणसम्बन्धी मुद्दा घाेषणापत्रमा राखेका छन् ।

घोषणापत्रका प्रतिबद्धताहरू केलाउँदै रिजालले दलहरूले सतही समाधान मात्रै उल्लेख गरेको बताए । जुन व्यावहारिक नभएको जिकिर उनकाे छ ।

'स्रोत र साधनको व्यवस्थापन कसरी गर्ने भन्ने उल्लेख नहुनु दु:खद पक्ष हाे', रिजालले भने, 'नीतिगत योजनाहरू ल्याएमा कम धनराशि प्रयोग गरेर धेरै सुधार गर्न सकिन्छ ।'

उनका अनुसार उपलब्ध दक्ष जनशक्तिकै उचित परिचालन गर्न नसकेकाे अवस्थामा जनशक्ति उत्पादनमा मात्रै जोड दिनु राम्राे हाेइन । त्यसैले स्थानीय रूपमा जनशक्ति, प्राकृतिक स्रोतसाधनको अध्ययन, अनुसन्धान गर्न उनकाे सुझाव छ ।

पर्यावरणविद् दिनेश भुजू पनि दलहरूले देखाउनका लागि मात्र घाेषणापत्र बनाएकाे मान्छन् । 'वातावरणसम्बन्धी समस्याहरू स्थानीयभन्दा राष्ट्रिय तहबाट उजागर गर्ने कुरामा घाेषणापत्रले जाेड दिएकाे पाइन्छ । यसरी समस्याको समाधान गर्न खोज्नु देखावटी मात्रै हाे', उनले भने ।

देशभरका ७५३ स्थानीय तहकाे सामाजिक, आर्थिक, प्राकृतिक र वातावरणीय स्थिति फरक छन् । समस्या र विशेषता फरक छन् । त्यसैले दलहरूले बनाएकाे घाेषणापत्र व्यावहारिक लाग्दैनन् ।

सडक पूर्वाधारकाे विकास योजना प्रायः दलहरूले अघि सारेका छन् । तर, सडक विकासका क्रममा विगतमा भएका कमी कमजाेरीबारे चुइँक्क बाेलेका छैनन् । न त सुधारका वैज्ञानिक उपाय नै देखाएका छन् । नेपालमा जुन प्रकारले सडक विस्तार गरिएकाे छ, त्यसले समस्या समाधानभन्दा झन् बढाएका प्रशस्त उदाहरणहरू छन् ।

भुजूको विचारमा दलहरूले उठाउनैपर्ने चार कुराहरू छुटाएका छन्- जलवायु परिवर्तन, प्रदूषण, जैविक विविधताको संरक्षण, विपद् न्युनीकरण । तर, यी विषयमा दलहरूले सतही कुरा मात्रै गरेका छन् । अध्ययन अनुसन्धानबिना गरिएका घाेषणाले समाधानभन्दा समस्या निम्त्याउने भुजूकाे चेतावनी छ ।

‘वातावरणका कुरा घोषणापत्रमा उल्लेख त छन् तर पर्याप्त छैनन् र व्यावहारिक पनि छैनन् । कुन विषयलाई प्रथमिकता दिने र काम गर्ने भन्नेमा दलहरूकाे घाेषणापत्रमा स्पष्ट छैन । वैज्ञानिक चेतमा आधारित भएर दिगो विकासको लक्ष्य लिइएको छैन । त्यसैले दलहरूको प्रतिबद्धताअनुसार विकास र वातावरणबीच तालमेल हुने अवस्था देखिँदैन’, भुजूले भने ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, वैशाख १८, २०७९ १२:१५