‘मीटू’ आरोपित स्थापितले विस्थापित गर्न खोजेको यौन हिंसाको गम्भीर मुद्दा

A+ A A-

विवादित पात्र हुन् भन्ने जान्दाजान्दै नेकपा एमालेले केशव स्थापितलाई संघीय राजधानी रहेकै महानगरको मेयरमा उभ्यायो ।

३० वैशाखमा हुने स्थानीय तहको निर्वाचनमा काठमाडौं महानगरपालिकाको मेयरमा एमालेले केशव स्थापितलाई टिकट दिएकाे हाे । यहाँका पूर्वमेयर समेत रहेका स्थापितलाई २५ वर्षपछि एमालेले पुन: टिकट दिँदा पार्टीमाथि थुप्रै प्रश्न उब्जिए । कारण, उनीमाथि महिला हिंसा तथा यौन दुर्व्यवहारको आरोप थियो । तर, तिनै स्थापित उम्मेदवारी मनोनयन दर्ताका क्रममा महिला हिंसा र यौन दुर्व्यवहारका मुद्दामाथि मजाक गर्दै गैरजिम्मेवार रूपमा प्रस्तुत भए ।

स्थापितलाई महानगरपालिकाकी पूर्व कर्मचारी रश्मिला प्रजापति र पत्रकार उज्ज्वला महर्जनले यौन दुर्व्यवहारको आरोप लगाएका थिए । गत सोमबार यसै विषयमा पत्रकारहरूले प्रश्न गर्दा केशवले पीडितहरूलाई ‘पागल’ को संज्ञा दिए । ‘आजकाल यो पागलहरूका लागि औषधि खान केही पैसा लाग्दैन । समय-समयमा प्रकरण हुन्छ । तर, विवादमा नआउने पनि स्थापित हुन्छ र, आइरहनुपर्छ,’ यौन हिंसा जस्तो गम्भीर आरोपलाई सामान्यकरण गर्दै स्थापितले शानका साथ भनेका थिए ।

स्थापित यतिमै रोकिएनन् । ‘५ सय ५० वटा मुद्दा लागेको बेला ५ वटा मुद्दा थप थपिबक्सियोस् भनेर निवेदन दिने मान्छे हुँ म !’, उनले थपे, ‘५ सय ५५ (मुद्दा) हुनुपर्‍यो । 'स्ट्यान्डर्ड' त हुनुपर्‍यो नि ! यत्रो चुनौती बोक्ने मान्छेलाई बाटोमा के-के भन्छन्, ध्यान दिनुहुँदैन ।’ उनका कुरामा समर्थकहरूले तालीमात्र बजाएनन्, पक्षमा हुटिङ समेत गरे । छेउमा उभिएकी एमालेकै उपप्रमुखकी उम्मेदवार सुनिता डंगोलसमेत मुसुमुसु हाँस्दै स्थापितको भनाइलाई मौन समर्थन गरिरहेझैँ देखिइन् ।

यौन दुर्व्यवहारको मुद्दालाई लिएर असंवेदनशील र गैर-जिम्मेवारपूर्ण अभिव्यक्ति दिएका स्थापितले ध्यान दिन जरुरी छैन भन्दै गर्दा भावी दिनमा यौन हिंसाका मुद्दा नै संस्थागत हुने डर पीडितहरूमा पलाएको छ । स्थापितले आफूमाथि यौन दुर्व्यवहार गरेको आरोप लगाएकी रश्मिला प्रजापति आवाज उठाउँदा उठाउँदै यतिबेला आजित बनेकी छन् । न्यायका लागि उनले न समाजबाट साथ पाइन्, न सरकारबाटै ।

बरु उल्टै सार्वजनिक वृत्तमा नै पीडितलाई ‘पागल’ घोषणा गर्ने स्थापितलाई मेयरको टिकट स्वरुप एमालेले पुरस्कार पो दियो । ‘कम्तीमा पार्टीले उसको बारेमा छानबिन त गर्न सक्थ्यो,’ उनी भन्छिन् ।

‘मीटू’ आरोपितलाई किन टिकट ?

महिला अधिकारका विषयमाथि आवाज उठाउँदै आएकी एमाले नेतृ विन्दा पाण्डे टिकटका विषयमा आफूहरू अनविज्ञ हुने बताउँछिन् । ‘कतिपय पात्रका नाम अघि सारेर उहाँहरूलाई किन टिकट दिइन्छ भनेर हामीलाई सोधिन्छ । तर, खासमा हामीलाई नै थाहा हुन्न । पार्टीले निर्णय गरेर दिएपछि नै हो थाहा हुने,’ शिलापत्रसँग पाण्डेले भनिन् । आफूहरू निर्णय तहमा नभएकाले स्थापितको विषयमा पनि टिकट दिएपछि मात्रै थाहा भएको उनले बताइन् ।

एमाले उपमहासचिव प्रदीप ज्ञवाली भने धेरैअगाडि नै स्थापितले पार्टीलाई आरोपबारे स्पष्टीकरण दिइसकेको दाबी गर्छन् । ज्ञवालीको मत छ, ‘कसैका बारेमा आरोप लाग्नु नै अभियोग प्रमाणित हुनु होइन । आरोपका आधारहरू के-के छन् भन्ने कुरा हेरिनुपर्छ ।‘

उनी थप्छन्, ‘आरोप यदि सत्य हुन्थ्यो भने त निश्चय नै त्यसको प्रभाव पर्थ्यो होला !’ स्थापितविरुद्ध लागेका आरोप निराधार भएको पार्टीले ठम्याइ गरेको उनको भनाइ छ । स्थापितसँगै एमालेबाट उपमेयरमा मनोनयन दर्ता गराएकी सुनिता डंगोल भने पीडितले स-प्रमाण कानुनी प्रक्रियामा जानुपर्ने बताउँछिन् । ‘प्रमाण भएपछि हामीले बोल्नैपर्दैन, कानुन आफैँले बोल्छ ’, ठीक/बेठीक भन्ने आधार आफूसँग नभएको भन्दै डंगोल यौन हिंसाको आरोपलाई कानुनी प्रक्रियामा गएर अवतरण गराउनुपर्ने भन्दै पन्छिन खोजिन् ।

यौन दुर्व्यवहार र हिंसाका मुद्दामा प्रमाण नहुने भएपछि यतिखेर रश्मिला चुपचाप बस्न बाध्य छिन् । स्थापितको उम्मेदवारी मनोनयन दर्ताका क्रममा गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति आएपछि रश्मिला उजुर गर्नेसम्म निर्णयमा पुगेकी थिइन् । तर, प्रमाणबिना उजुरी गर्न नमिल्ने भएपछि उनको कदममा लगाम लागेको छ । ‘दुर्व्यवहारको प्रमाण पनि कहीँ हुन्छ ? कसरी ल्याउन सकिन्छ प्रमाण ?’, प्रमाणको पगरी गुथेर प्रक्रियामा आउनुपर्ने भएकै कारण नेपाली समाजमा ‘मीटू’ अभियान फगत नारामै सीमित भएको रश्मिलाको निष्कर्ष छ ।

पीडितको आवाजलाई ‘चुनावी षड्यन्त्र’को आरोप

रश्मिलाले उठाएका प्रश्न चुनावी षड्यन्त्र भएको एमाले नेताहरूको आरोप छ । चुनावका बेलामा यौन दुर्व्यवहारको मुद्दा उठाएर राजनीतिकरण गर्न खोजिएको ज्ञवाली आरोप लगाउँछन् । ‘तीन-चार वर्षसम्म कुरा नउठ्ने, उम्मेदवार बन्न थालेपछि उठ्नुले राजनीतिक रङ दिन खोजिएको जस्तो भान हुन्छ’, उनले भने ।

एमालेकै काठमाडौं महानगरको उपमेयरकी उम्मेदवार सुनिता डंगोल पनि यसमा सोही मत राख्छिन् । भन्छिन्, ‘मिटू’को कुरा गर्नलाई चुनाव नै कुर्नुपर्दैन । केशव स्थापितजी मन्त्री हुँदाखेरि मात्रै यो कुरा किन आउने गर्छ ?’

चुनावकै बेला आफू महिला र युवा भएकै कारण संवेदनशील मुद्दामा जोडेर अनाहकमा राजनीतिक प्रोपोगान्डा नगरिदिन समेत डंगोलले मिडियालाई आग्रह गरेकी छन् । ‘हामीले एउटा नारी/एउटा महिलाको लागि आवाज उठाउँदै गर्दा अर्को नारी/महिलालाई अन्याय पनि गर्न हुँदैन’, उनले भनिन् ।

‘महिला अधिकारकर्मी नै मुकदर्शक’

रश्मिलाको ठम्याइमा स्थापित र एमालेले मात्रै होइन, यो विषयलाई कसैले पनि गम्भीरताका साथ लिएका छैनन् ।

‘यौन दुराचारी’ले मेयरका लागि टिकट पाउँदै गर्दा अधिकांश महिला अधिकारवादी, संघसंस्था र पार्टी स्वयम् पनि मुकदर्शक बनेको उनको आरोप छ । ‘यौन हिंसाको आरोपलाई कसैले पनि विषय नै मान्न जरुरी ठानेन’, उनी दु:खेसो पोख्छिन् ।

‘यो उज्ज्वला महर्जन र रश्मिला प्रजापतिको मात्रै मुद्दा हो र ? यो त समग्र महिलाको केस होइन र ?,' उनी प्रश्न गर्छिन्, 'तर, कोही बोलेका छैनन् ।’ पार्टीले टिकट दिए पनि यो विषयलाई गम्भीरताका साथ उठाए स्थापतिलाई जनताले भोट नदिने उनको दाबी छ। उनी भन्छिन्, ‘होइन भने त यौन दुराचारी महानगरको मेयर बन्ने निश्चित छ ।’

तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ/शिलापत्र

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख १५, २०७९ ११:२३