'केशव स्थापितलाई मेयरको टिकट दिएर यौन हिंसा संस्थागत गर्न खोजियो'

A+ A A-

वि.सं २०५६ सालतिरको कुरा हो, त्यतिबेला यौन हिंसालाई अपराध भनेरै मानिएको थिएन । आफूू यौन दुर्व्यवहारमा परेपछि मैले एक/दुई जना वकिलसँग कुरा गरेँ । उनीहरूले उजुरी हाल्न नमिल्ने बताए । प्रमाण थिएन । यौन हिंसाको प्रमाण नै हुँदैन । यदि अहिलेको समयजस्तो भएको भए पनि रेकर्ड गर्न मिल्थ्यो ।

केशव स्थापितलाई नेकपा एमालेले काठमाडौं महानगरपालिकाको मेयरको उम्मेदवार उठायो । मैले फेसबुकमा ‘यौन दुराचारी’लाई उम्मेदवार उठाएको प्रसंगबारे लेखेँ ।

अचम्मको कुरा, यसबारे महिलावादी मौन छन् । मलाई सार्वजनिक वृत्तमा हाकाहाकी पागल भनिएको छ । उम्मेदवारी दर्ता भइसक्यो तर ‘महिलावादी’हरू यसपालि महिला समानुपातिक प्रतिनिधत्व हुनुपर्छ भनेर फलाकिरहेका छन् । यो महिला अधिकारको नाममा नौटंकी मात्र भइरहेको छ ।

के यो उज्ज्वला महर्जन र रश्मिला प्रजापतिको मात्रै मुद्दा हो र ? यो त समग्र महिलाको मुद्दा होइन र ? कोही बोलेका छैनन् । मोहना अन्सारी एक जनाले बोल्नुभयो । तर, बोल्नुपर्ने महिला बोल्दैनन् । अनि उजुरी लाग्दैलाग्दैन ।

पार्टीले त दियो दियो, जनताले नै भोट दिएन भने त उनले जित्दैनन् नि । सबैले उनीविरुद्ध आवाज उठाए पो जनताले भोट दिँदैनन् । यसलाई त सांस्कृतिक दण्डहीनता भनिन्छ । कति सजिलै यौन दुराचारीलाई स्वीकार गरेको हाम्रो समाजले ? यौन दुराचार भन्ने विषय कति सजिलै पचाएको ? कम्तीमा स्थापितमाथि पार्टीगत रूपमै छानबिन हुनुपर्थ्यो । पार्टीले उल्टै मेयर पदको पुरस्कार दियो ।

पार्टीभित्र त्यत्रा महिला अधिकारकर्मी छन् । कोही बोलेका छैनन् । आरोप मात्रै हो, प्रमाणित भएको छैन भनेर मात्रै बसेका छन् । अब यसलाई कसरी प्रमाणित गर्ने ?

०००

त्यो घटना सम्झँदा अहिले पनि भाउन्न हुन्छ मलाई । त्यसबेला म महानगरपालिकामा शाखा अधिकृत थिएँ । इमेज एफएममा एउटा कार्यक्रम सञ्चालन पनि गर्थें । कार्यालय कालीमाटीमा थियो । म २७ वर्षकी थिएँ, विवाह भएको थिएन । जब शुक्रबार आउँथ्यो, केशव स्थापितले फोन गरेर शनिबार भेटौँ भन्थे ।

अरु नै काम छ भनेर सधैँ पन्छिन्थेँ । मेयरसँग किन मुखमुखै लाग्ने भनेर चुप लाग्थेँ । अधिकांश शुक्रबार उनको कल आइरहन्थ्यो । यतिसम्म कि अब मेयरको फोन आउँछ होला भनेर पनि म घर छिटोछिटो जाने गर्थें ।

एक दिन म एफएमबाट फर्कने तरखरमा थिएँ । काम सकेर तल आएको त रिसेप्सनमा कल आएको रहेछ । ‘म नगरकोटमा छु, तिमीसँग एकदमै अर्जेन्ट कुरा गर्नु छ । तिम्रो प्रमोसनको कुरा गर्नु छ । गाडी पठाइदिएको छु । ल छिटो आऊ,’ उनले फोनमा भने ।

मैले असहमति जनाएँ । तल गाडी २ घण्टासम्म मेरो लागि स्ट्यान्डबाइ बस्यो । भित्रै पो छ कि भनेर म डरले त्यस दिन गाडी गएपछि मात्रै अबेर घर गएँ । मलाई रातभरि त्यो कुरा सम्झिएर गाह्रो भयो । भोलिपल्ट आइतबार थियो । मेयरको कक्षमा गएँ । रिसको झोँकमा मैले उनलाई भनेँ, ‘एउटा जागिरका लागि म तपाईँसँग नगरकोट घुम्न जान सक्दिनँ मेयर सा’ब ।'

मैले त्यसो भनेपछि उनले भने– होइन, तिमीले एकदमै गलत बुझ्यौ । मैले त तिम्रै प्रमोसनको कुरा गर्नका लागि बोलाको हो । लल भइहाल्यो ।

नगरपालिकाको मेयर भनेको त नगरकै पिता मानिन्छ । तर, नगरकै पिताबाट महिला सुरक्षित हुँदैनन् भने हामीले कसरी महिलामैत्री समाजको परिकल्पना गर्ने ? उल्टै उसलाई पद दिएर यौन हिंसा संस्थागत गर्न खोजिएको पाे देखियो ।

त्यतिखेर लाग्यो, अब यो प्रकरण यहीँ सकियो । त्यसपछि ३ वर्ष काम गर्दासम्म केही दुःख दिएनन् । पछि म हनुमानढोकामा प्रोग्राम म्यानेजर भएर गएँ । ०५९ सालमा महानगर जनप्रतिनिधिविहीन थियो । ०६० सालमा तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले सूर्यबहादुर थापा प्रधानमन्त्री हुँदा प्रत्यक्ष मनोनयन गरेर स्थापितलाई पुनः मेयर बनाए । उनी मेयर भएर आएपछि पहिलो निर्णयमार्फत मलाई हटाइयो, जसमा कुनै कारण नै थिएन । त्यो कात्तिकको निर्णय थियो ।

धेरैलाई मेयरसँग कुरा गर भनेर भने । तर मलाई मन लागेन । ६ वर्ष काम गरेको संस्थामा त्यसरी हटाइनु हुँदैनथ्यो । भोलिपल्ट त सन्ध्या टाइम्स साप्ताहिकमा रश्मिलाले भ्रष्टाचार गरेको कारणले महानगरपालिकाबाट हटाइएको भनेर समाचार छापियो । मेरो चरित्रहत्या गरियो । यदि मैले भ्रष्टाचार गरेको भए त मलाई यत्तिकै छोड्दैनथ्यो होला नि । मलाई अख्तियार लगाइ्न्थ्यो ।

सन् ०१८ मा ‘मिटू’को अभियान विश्वभर चल्यो, र नेपालमा पनि । मैले फेसबुकमा उज्ज्वला महर्जनले केशव स्थापितविरुद्ध लेखेको देखेँ । अनि म झल्याँस्स भएँ कि म नबोल्दा कति महिलाले यसबीचमा हिंसा भोगे भनेर । अन्त्यमा मैले फेसबुकमा आफूले भोगेको यौनहि‌ंसाबारे लेखेँ ।

सबैलाई मेयर हुँदा स्थापितले काम गर्न सक्छन् भन्ने पक्ष मात्रै थाहा छ । तर, उनले महिलालाई कुन दृष्टिकोणले हेर्छन्, कसरी शक्तिको दुरुपयोग गरेर महिलालाई प्रयोग गर्न खोज्छन् भन्ने थाहा छैन । तर यो कुरा नगरपालिकामा सबै महिला/पुरुषलाई थाहा छ । उनीहरू बोल्दैनन् ।

कति नेताले त मलाई यो मान्छे यस्तै हो, सबैलाई थाहा छ, तिमी किन बोलेको भनेर पनि भने । ‘अब त्यो मान्छेले झन् तिमीलाई छोड्दैन । बिगार गर्छ । फोहोरमा ढुंगा हानेपछि छिटा तिमीलाई नै आउँछ,’ धेरैले हतोत्साहित गर्दै भने ।

अहिले पनि मलाई यस्तै प्रतिक्रिया आइरहेका छन् । ‘तिमी किन अहिले फेरि लेखिरा'को । लेखेर केही हुने होइन । त्यो मेयर भएर जित्छ, तिमीले केही गर्न सक्दैनौ’ भनेर भनिरहेछन् । महिलाको समस्या त समस्या नै होइनजस्तो । मैले महसुस गरिहेकी छु, यौन हिंसाको कुरालाई त कति सामान्य रूपमा लिइँदोरहेछ ।

महिलाका अधिकारका निमित्त महिला महासंघ, बीबीसी, सञ्चारिकालगायत विभिन्न समूह छन् । तर कोही किन बोलिरहेका छैनन् ? आफूलाई परेपछि मात्रै बोल्ने हो र ? महिला बोल्नलाई के बलात्कृत हुनैपर्ने, मर्नैपर्ने हो र ?

बिडम्बना, सुनिता डंगोल पनि केशव स्थापितसँग काँधमा काँध मिलाएर उपमेयर उठ्दै गर्दा उनी यो विषयमा जिम्मेवार भइनन् । यसमा अचम्म लाग्यो । जबकि यो समस्या हामीले पटक–पटक शेयर गरिसकेका थियौँ । तर, शक्तिका लागि मान्छे चुप बस्दो रहेछ । नैतिकताभन्दा पनि उपमेयर/मेयर पद ठूलो हुँदो रहेछ ।

२५ वर्षपछि पनि एमालेले उही मान्छे उठाउनुले पार्टीले एउटै सबल मान्छे उत्पादन गर्न नसकेको प्रस्ट भएको छ । अनेकौँ भ्रष्टाचार काण्डमा मुछिएको मान्छे, आखिर के छ त्यस्तो मेयर पदमा ?

नगरपालिकाको मेयर भनेको त नगरकै पिता मानिन्छ । तर, नगरकै पिताबाट महिला सुरक्षित हुँदैनन् भने हामीले कसरी महिलामैत्री समाजको परिकल्पना गर्ने ? उल्टै उसलाई पद दिएर यौन हिंसा संस्थागत गर्न खोजिएको पाे देखियो ।

(कुराकानीमा आधारित)

प्रकाशित मिति: बुधबार, वैशाख १४, २०७९ १८:५२