कफीमा पीएचडी बन्जाराले ल्याउँदैछन् नयाँ लहर, फरक क्षमता भएकालाई झन् अवसर (भिडियाे)

कपन आकाशेधाराकी पवित्रा भट्टराईलाई दुई वर्षको उमेरमा ‘प्यारालाइसिस’ भयो । उनी हातखुट्टा राम्रोसँग चलाउन सक्दिनथिन् । २८ वर्ष भइसक्दा पनि पवित्रा बिसेक भएकी छैनन् । तैपनि आफ्नो दैनिक काममा भने उनी अभ्यस्त भइसकिन् ।

नियमितबाहेकका काम गर्न भने पवित्राका लागि चुनौतीपूर्ण हुन्छ । तर, चुनौतीहरू सामना गर्न उनलाई रमाइलो लाग्छ । यस्तै स्वभाव नै थियो, जसले उनलाई कफी बनाउने ‘बारिस्ता ट्रेनिङ’ लिने इच्छा जगायो ।

कफी बनाउन सिक्नु चुनौतीपूर्ण थियो नै । त्यत्तिकै चुनौतीपूर्ण थियो, ट्रेनिङ सेन्टर भेट्नु । बारिस्ता ट्रेनिङ दिने ठाउँ त थुप्रै थिए । तर, पवित्राले आफूमैत्री सिक्न सक्ने कुनै स्थान भेटिनन् । र, ‘शारीरिक रूपमा असक्षम हुनेले बारिस्ता ट्रेनिङ लिन सक्दैनन्’ भन्ने उनलाई लाग्न थाल्यो ।

तर, पवित्राको नैराश्यको बादल निमेषभरमै उडेर गयो । जब उनी नेसनल कफी एकेडेमीमा टेकिन् । जहाँ शारीरिक अपाङ्गता भएकाहरूलाई पनि बारिस्ता ट्रेनिङ दिन सुरु भएको थियो– इन्क्लुसिभ कफी ट्रेनिङ । जहाँ पवित्राले पनि बारिस्ता ट्रेनिङ लिन पाइन् । १५ दिनको तालिम लिएकी पवित्रालाई आर्थिक सहायता पाएमा कफी सप खोल्ने हिम्मत नै पलाएको छ । कफी सप नखोले पनि त्यसमा काम गर्न सक्ने ऊर्जा उनमा प्रशस्त छ ।

के हुन्छ नेसनल कफी एकेडेमीमा ?

शारीरिक अपाङ्गतामैत्री संरचना । अपाङ्गमैत्री सिकाइ व्यवस्था । नेसनल कफी एकेडेमीमा यस्तो देख्न पाइन्छ । जुन कफी एकेडेमीको खाका चार वर्षअघि राजकुमार बन्जाराले तयार पारेका थिए । बन्जारा विगत् २० वर्षदेखि कफी क्षेत्रमा लागिपरेका छन् ।

एक दिन बन्जाराको भेट कफीसम्बन्धी काम गर्दै गरेका एक दृष्टिविहीनसँग भयो । उनको कथा सुनेर बन्जारालाई अचम्म पनि लाग्यो । दृष्टिविहीन भए पनि बारिस्ता सिक्न सक्छन् भन्ने सुनेर उनलाई आफूले पनि सिकाउने इच्छा पलायो । र, दृष्टिविहीन मात्र होइन, बन्जाराले शारीरिक रूपमा अपांगता भएकाहरूलाई पनि तालिम दिने योजना बनाए । यसरी कफी एकेडेमीमा ‘इन्क्लुसिभ ट्रेनिङ’ दिन सुरु गरिएको थियो ।

तालिम त दिने, तर कसरी ? उनलाई अत्तोपत्तो थिएन । संयोगले नेदरल्यान्डको ‘लाइट फर वर्ल्ड’ संस्थाका अर्का एक दृष्टिविहीनसँग बन्जाराको भेट भयो । उनले नै बन्जारालाई के–कसरी सिकाउने भन्ने ट्रेनिङ दिए । सुरुमा १२ जना कान नसुन्ने व्यक्तिहरूलाई तलिम दिएर सुरु गरेको यो योजनाले हालसम्म ७० जना शारीरिक अपांगता भएकालाई तालिम दिसकेको छ । जसमध्ये धेरैले जागिर पाएका छन् भने कोहीले आफ्नै व्यापार पनि सुरु गरेका छन् ।

हुन त नेसनल कफी एकेडेमीमा अन्य व्यक्तिहरू पनि ट्रेनिङका लागि आउने गरेका छन् । तर, बन्जाराको नेतृत्वको उक्त एकेडेमी अपाङ्गमैत्री एकेडेमीको रूपमा धेरै प्रख्यात छ । बन्जाराका अनुसार ३५ सयदेखि ४ हजार जनाले नेसनल एकेडेमीबाट तालिम लिइसकेका छन् ।

हामी कफी एकेडेमी पुग्दा पनि विद्यार्थीहरूको घुइँचो देख्यौँ । कलेजका विद्यार्थी कफीबारे ओरियन्टेसनका लागि आएका थिए । बन्जारासँगै अन्य तीन जनाले पनि त्यहाँ तालिम दिन्छन् ।

बन्जाराको कफीयात्रा

करिब २६ वर्षअघि काभ्रेका राजकुमार कार्गो क्षेत्रमा काम गर्थे । आफ्नो दाइ सोही क्षेत्रमा भएकाले उनलाई पनि त्यहाँ काम गर्न जुरेको थियो । कोटेश्वर बहुमुखी कलेजमा स्नातकोत्तर गर्दै जागिर खाएका बन्जारा व्यापारी बन्ने योजना बुन्दै थिए ।

४३ वर्षीय बन्जाराले जागिर खाने क्रममा नेपालको आयात, निर्यातको अवस्था बुझ्ने मौका पाए । नेपालबाट कफी धेरै निर्यात हुने गरेको थियो । त्यही कुराले बन्जाराको सोच परिवर्तन गर्‍यो । ‘कफी धेरै मात्रामा निर्यात हुने रहेछ । तर, उत्पादन भने निकै कम’, बन्जारा भन्छन्, ‘त्यसैले कफी क्षेत्रमा केही गर्ने सोच आयो । त्यही बेला कफीसम्बन्धी काम गर्ने अठोट पलायो । र, कफी ट्रेडिङ छोडेर कफी उत्पादनमा लागेँ ।’

कफीबारे उनको अध्ययन त्यही समय सुरु भएको थियो । अध्ययनसँगै उनी र उनका केही साथी मिलेर कफी खेतीमा लागिपरे । उनीहरूले मिलेर काभ्रेको डाँडापारि भन्ने ठाउँमा जग्गा भाडामा लिए । र, कफीखेती सुरु गरे ।

कफीको बोटबाट कफी उत्पादन हुन करिब चार वर्ष लाग्छ । त्यसैले उत्पादन नहुने समयसम्म बजारमा स्थापित हुने तरिकातर्फ बन्जारा र उनको सहकर्मी टोली केन्द्रित भए । लमजुङ, कास्कीलगायतका विभिन्न ठाउँहरूका किसानबाट कफी किनेर त्यसलाई बाहिर निर्यात गर्नेबारे मेलो पाउँदै गए ।

निर्यात गर्ने क्रममा उनलाई धेरै देश भ्रमण गर्ने मोका जुर्‍यो । उनी जहाँ पुगे पनि आफ्नो कफीसम्बन्धी अध्ययन जारी राख्थे । त्यसरी केही महिना एउटा देश, केही महिना अर्को देशमा कफी अध्ययनकै लागि बस्न थाले । यी अध्ययनहरूले उनलाई जापानमा रिसर्च असिस्टेन्टको रूपमा पनि काम गर्न अवसर जुटायो ।

बन्जारा कफीको अध्ययन र अनुसन्धानमा अभ्यस्त हुँदाहुँदै उनले २०१६ मा कफीमा पीएचडी पनि गरे । पीएचडी गर्न उनले नेपालमा थुप्रै रिसर्चका कामहरू गरे ।

भन्छन्, ‘रिसर्चको क्रममा थाहा पाएँ– नेपालको किसानहरूले सबैभन्दा राम्रो कफी उत्पादन गर्ने गरेका छन् । तर, बजार एक्सपोजर भने कम पाएका रहेछन् । कम निर्यात गरे पनि कफीमा सबैभन्दा धेरै मूल्य हाम्रै किसानहरूले पाएका छन् । फ्रेस दानालाई ८० देखि १०० रुपैयाँ किसानहरूले पाउँछन् । दानामा यतिको मूल्य अन्त पाइँदैन ।’

उनका अनुसार नेपालले ‘संसारकै उत्कृष्ट कफी’ भनेर पुरस्कार पनि पाएको छ ।

उनको पीएचडीसम्मको यात्रामा ‘क्रप टु कप’ सबै सिके । अर्थात् कफी उत्पादनदेखि कफी बनाउनेसम्म । उनी कफी उत्पादन गर्छन्, बनाउँछन्, यसबारे अनुसन्धान गर्छन्, बजार पुर्‍याउँछन्, निर्यात गर्छन् र ट्रेनिङ दिन पनि सक्रिय छन् ।

नेसनल कफी एकेडेमीसँगै उनले ‘हिमालयन एरेबिका कफी’ नामको फ्याक्ट्री र ‘काइदाको कफी’ नामक क्याफे पनि संचालन गर्छन् । उनको क्याफेमा भने उनले तालिम दिएकाहरूले इन्टर्न गर्ने मौका पाउँछन् ।

बन्जाराका अनुसार नेपालमा कफी उत्पादन गर्नुले धेरै आयामहरूमा फाइदा पुर्‍याउँछ । कफी उत्पादनका लागि नेपालको हावापानी उत्कृष्ट छ । नेपालमा ३०० टनको हाराहारीमा कफी उत्पादन हुने गरेको छ । जुन निकै थोरै रहेको बन्जारा बताउँछन् ।

१ रोपनी जग्गामा ८० देखि १०० वटा कफीको बोट लगाएर खेती गर्न सकिन्छ । एउटा बोटमा ५ किलो जति पाइन्छ । यसरी उनको रिसर्चले कफी उत्पादनले नेपालको अर्थतन्त्रमा टेवा पुर्‍याउने बताउँछ ।

उनी आफैँ पनि काभ्रेमा सय रोपनी जग्गामा कफी खेती गर्दैछन् । वार्षिक १० टन कफी निर्यात गर्ने गरेका छन् । २० वर्षभन्दा धेरै समय कफी क्षेत्रमा काम गरिसकेपछिको उनको योजना छ– कफी उत्पादनमा सबैको ध्यानाकर्षण गराउनु र अपाङ्गता भएकाहरूको ट्रेनिङ बढाउनु हो । भन्छन्, ‘इन्क्लुसिभ ट्रेनिङहरू बढाउने र शारीरिक अशक्त भएकाहरूलाई केही सीप दिन सक्नु पहिलो प्राथमिकता हो । कफीक्षेत्रबाट नेपालको प्रगति हुने पनि आशा राखेको छु ।’