आमासँग बच्चामै बिछाेडिएका 'पुष्पा र अञ्जली'लाई लालबहादुरकाे प्यार

A+ A A-

पुष्पा र अञ्जली दिउँसोपख राप्ती नदीको किनारमा चरिरहेका छन् । चर्को घाममा चर्दाचर्दै उनीहरू घरीघरी चिसो र सङ्लाे राप्तिमा डुबुल्की मार्छन् । उनीहरूको चञ्चल बालापन यसैगरी बितिरहेको छ । पर्यटकले टाढैबाट सेल्फी लिन्छन् अनि उनीहरूको क्रियाकलाप नियाल्छन् ।

अञ्जली बढी चञ्चल स्वभावकी छे । पुष्पा ऊभन्दा केही कम । अञ्जली पुष्पाभन्दा एक वर्ष कान्छी हाे । उनीहरूको उमेरसँगै कद पनि फरक छ । तर, आपसी मिल्ती भने लाेभलाग्दाे छ । उनीहरूको आफ्नै दुनियाँ छ । सँगसँगै डुल्छन् । एकले अर्कालाई पछ्याउँदै चर्छन् ।

दुर्लभ जन्तु गैँडाका यी दुई केटी आफ्नै परिस्थितिमा जन्मेका हुन्थे भने जङ्गलतिरकै संसारमा रमाइरहेका हुन्थे । तर, उनीहरू मानिससँग घुलमिल भएर हुर्किरहेका छन् । बच्चामै आमासँग छुट्टिएका उनीहरू जङ्गलमा असुरक्षित हुने थाहा पाएपछि राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषले उद्धार गरी ल्याएर हुर्काइरहेको छ । हुर्काउने जिम्मेवारी पाएका छन् कोषकै कर्मचारी लालबहादुर महताराले ।

उद्धार गरी ल्याएकै समयबाट हेरचाह र आहारको ख्याल राख्ने जिम्मा पाएका लालबहादुर आफ्नै सन्तानजसरी नै उनीहरूकाे ख्याल गर्छन् । उनले दुवैको बोलाउने नाम एकै शब्दमा जुराइदिएका छन्, पुष्पा+अञ्जली– पुष्पाञ्जली ।

०००

पुसमा जन्मेकी पुष्पालाई चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको तमसपुर पोस्टमा आमाबाट छुटेको र दलदलमा फसेको अवस्थामा दुई वर्षअघि ५ माघमा उद्धार गरी ल्याइएको थियो । पुसमा जन्मेकी केटीको नाम लालबहादुरले जुराए- पुष्पा । दलदलमा फसेको खबर आएपछि दुई रात जङ्गलमै बसेर पुष्पालाई उद्धार गरी ल्याइएको लालबहादुर सम्झन्छन् । ‘उसकी आमा आउँछे कि भनेर हामीले कुरेर बस्यौँ तर नआएपछि हामीले उद्धार गरेका हौँ,’ उनले भने ।

आमासँग छुटेपछि बच्चालाई एक्लै हुर्कन सकस पर्छ । बाघ र अन्य जनावरको आक्रमणमा पर्ने खतरा हुन्छ । त्यतिबेला १५ दिनकी पुष्पा अहिले २६ महिनाकी भइसकी । ल्याउँदा ३० केजी मात्रै थियो उसको तौल । अहिले ६ क्विन्टल पुगिसकेको लालबहादुर बताउँछन् ।

जाडो महिनामा जन्मेकी पुष्पालाई हुर्काउन सहज थिएन । लालबहादुरले आफैँले ओढेको कम्मल पनि उसलाई ओढाइदिन्थे । २/२ घण्टामा दूध खुवाउँथे । पुष्पा एक वर्ष पुग्दानपुग्दै गैँडाकी अर्की केटीलाई उद्धार गरी ल्याइयाे । अब लालबहादुरकाे जिम्मेवारी झन् थपियो । अर्की सानी केटीको नाम पनि उनैले जुराइदिए- अञ्जली ।

अञ्जलीलाई निकुञ्जभित्र आमा खोज्दै भौँतारिरहेको अवस्थामा गैँडा गणना गर्न गएको टोलीले देखेपछि उद्धार गरिएको थियो । लालबहादुर भन्छन्, ‘जंगलमा अवस्था कस्तो छ, त्यहीअनुसार व्यवस्था मिलाउनुपर्छ । उसको पनि खराब अवस्था भएकाले सरहरूले उद्धार गर्नुभएको हो ।’

लालबहादुरसँग पुष्पाञ्जलीको विशेष लगाव छ । अरु मानिसहरूसँग यी दुई केटी उत्ति हुरुक्क हुन्नन्, जति लालबहादुरसँग हुन्छन् । बिहान खान दिने, चराउन लैजाने, घाउ चोटपटक र बिरामी भए औषधि दिने, मल्हम लगाइदिने उनैले गर्छन् । त्यसैले लालबहादुरलाई दुवैले आफ्नो ठान्छन् । अह्राएको मान्छन् पनि ।

पुष्पाञ्जलीलाई सानोमा दूध खुवाएर हुर्काइएको हो । पुष्पा त अहिले मकैको कुँडो खाने भइसकी । तर, अञ्जलीले भने दिनको एक पटक दूध नै खाने गरेकी छे । ‘सुरुमा २/२ घण्टामा दूध खुवाउनुपर्थ्यो । केही ठूलो भएपछि पाँचपटक, तीनपटक हुँदै एकपटक गर्दै पुष्पाले अहिले दूध खाँदिन, अञ्जलीले भने बिहानै एकपटक मात्रै दूध खान्छे,’ लालबहादुर पुष्पाञ्जलीको रुटिन सुनाउँछन् । अञ्जली दूधबाहेक मकैको कुँडो पुष्पासँगै खान्छे र दुवै दिनभरि चर्छन् ।

सात दिनकी पुष्पा र दुई हप्ताकी अञ्जली हुर्काएका लालबहादुर जनावरलाई पनि मान्छेको बच्चालाई जस्तै हेरचाह र स्याहारसुसार चाहिने बताउँछन् । ‘उनीहरूलाई मान्छेको बच्चाजस्तै स्याहार गर्नुपर्छ । सुरुमा सात दिनकी पुष्पालाई ल्याउँदा उसले केही थाहा पाउँदैनथी, आमा नै मलाई सम्झिन्थी । म जता गयो, त्यतै जान्थी । तेल तताएर पनि लगाइदिएँ । पुष्पाञ्जली सानो हुँदा कम्मल ओढाएर रातभरि आफ्नै कोठामा राखेँ,' उनले पुष्पाञ्जलीको बालापन सम्झिँए ।

२८ वर्षीय लालबहादुरले राष्ट्रिय प्रकृति कोष सौराहमा जागिर गर्न थालेको तीन वर्ष भयो । जागिरमा जोडिएको केही समयमै उनले पुष्पाञ्जली हुर्काउने जिम्मेवारी पाएका हुन् । त्यसयता दत्तचित्त भएर आफूले पाएको जिम्मेवारी पूरा गरिराखेका छन् । ‘मलाई त शनिबार आइतबार थाहा छैन । यिनीहरूका बारेमा मात्रै थाहा छ,' उनी भन्छन् ।

गैँडाबाहेक अन्य जनावर रतुवा र चरिबाघ पनि उनले हुर्काए । चरिबाघ भने हुर्केपछि आफैँ जंगलतिर गयो । अब केही समयमा पुष्पाञ्जलीलाई पनि उनले बिदाइ गर्नुपर्ने छ । एक दिन बिदाइ गर्नुपर्ने कुराले उनलाई कताकता एक्लो महसुस हुन्छ । तर, उनको चिन्ता योभन्दा अर्कै छ । उनीहरूलाई जंगलमा बाँच्न सक्ने बनाउनु र निर्धक्कसँग आफ्नो जीवन आफ्नै दुनियाँमा रमाउन सकून् भन्ने उनको चाहना छ ।

हुर्कंदै गरेका पुष्पाञ्जलीलाई अहिल्यै जंगलमा छाड्ने बेला भएको छैन । जंगलमा छाड्दा जंगली गैँडाहरूसँग मित्रता गाँस्न उनीहरूलाई उत्तिकै चुनौती हुन सक्ने लालबहादुर आकलन गर्छन् । आमासँग साविकमै जंगली वातावरणमा हुर्किएको भए यी केटीहरू यो उमेरमा एक्लै हिँड्न सक्ने भइसक्थे । ‘जंगलमा छोड्नका लागि विशेष तयारी गर्नुपर्छ । जब यिनीहरू भाले खोज्ने हुन्छन्, तब भाले गैँडासँग यिनीहरूको घुलमिल भएपछि भालेले यिनीहरूलाई संरक्षण दिन थाल्छन् । जसले गर्दा अन्य गैँडा र बाघको आक्रमणबाट बच्न सक्छन्,’ उनले भने, ‘उनीहरू जंगलमा अभ्यस्त नहुँदासम्म मैले बेलाबेला हेर्नुपर्ने हुन्छ ।’

पुष्पाञ्जलीलाई हुर्काउँदै जाँदा लालबहादुरले उनीहरूको आहारविहार मात्रै नभएर बानीव्यवहारसमेत नियालेका छन् । गैँडा सोझो अनुशासित जनावर भएको उनी सुनाउँछन् । भन्छन्, ‘गैँडालाई कसैले केही गर्‍याे भने सबैभन्दा बढी चित्त मलाई दुख्छ । कसरी यिनीहरू हुर्किएका छन्, त्यो त मलाई मात्रै थाहा छ ।’

लालबहादुरलाई सबैभन्दा बढी चित्त नपर्ने अर्को कुरा पनि छ । त्यो हो, मानिसहरूले जहाँ पायो त्यहीँ खाएर प्लास्टिक तथा बोतल छोड्ने र फोहोर गर्ने । उनी भन्छन्, ‘बियरको बोतलसमेत छाडेर जान्छन् घुम्न आउनेले । प्लास्टिकमा नुनिलो भेट्यो भने गैँडा र अरु वन्यजन्तुले पनि खाइदिन सक्छ, त्यसले उनीहरूलाई असर गर्छ ।’

मानिसका सानो गल्तीले कैयौँपटक प्लाष्टिक खाएर दिसा गर्न गाह्रो हुने र बोतलहरूले काटेर पुष्पाञ्जलीको उपचार गर्नुपरेको समेत दुखेसो पोख्छन् लालबहादुर ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, वैशाख ९, २०७९ ०९:१५