आयोगलाई चुनावी चटारो, राति १२ बजेसम्म पनि खटिन्छन् कर्मचारी

A+ A A-

आयोगको आँगनभरि छन्, निर्वाचन सामग्री । जसलाई चुनाव हुनुअघि नै गाउँगाउँ पुर्‍याउनु छ । जुम्लाको सुदूर विकट गाउँदेखि शहरका सुगम मतदान स्थलसम्म यी सामान पुर्‍याएर आयोगलाई जसरी पनि ३० वैशाखमा नै चुनाव गराउनु छ । हुन त चुनावको मिति जतिजति नजिकिरहेको छ उतिउति चुनाव सर्ने हल्ला पनि भइरहेको छ । तर, चुनावको चटारो आयोगलाई यति लागेको छ कि चुनाव सर्ने हल्ला सुनेर गम्ने फुसर्द पनि छैन उसलाई ।

‘लडाइँमा गइसकेपछि पनि कहीँ भाग्ने छुट हुन्छ र ?’, राति १० बजेसम्म आँगनमा खटिरहेका स्टोर शाखाका एक कर्मचारीले भने, ‘हामीले त जिम्मेवारी लिएर बसेका छौँ । रातदिन भनेर धर पाउँछौँ त अब !’

नभन्दै राति ११/१२ बजेसम्म पनि आयोगमा मालसामान झर्ने क्रम जारी नै छ । तिनलाई आँगनमा व्यवस्थित गर्न सेनाले प्याकिङकाे काम गरिरहेको छ । जसका लागि टेप, पेन, बोरा, डोरीलगायतका सामान चाहिने हुँदा स्टोर शाखालाई अबेरसम्म पनि निदाउने छुट छैन । त्यसैले पनि ती कर्मचारीलाई रातिसम्म काम नगर्नुको विकल्प छैन ।

करिब दुई हप्ता भयो, आँगनमा यसरी मालसामान झर्न थालेको । आयोगको आँगनमा तारबारसहित टेन्टको ओतमा राखिएका यी सामग्रीलाई सेनाले २४ सै घण्टा पहरा दिइरहेको छ । मतपत्रबाहेक सम्पूर्ण सामग्री आँगनमा छन् जसलाई ७७ जिल्लामा पुर्‍याएर चुनाव सम्पन्न गराउनु छ ।

दुई दिनयता पानी झमझम परिरहेको छ । तर पनि उठाएर ओछ्याइएको फलेकका कारण कुनै सामान अहिलेसम्म भिजेका छैनन् । ‘इतिहासमा नै पहिलोपटक होला, यति व्यवस्थित तरिकाले निर्वाचनका सामान आँगनमा राखिएको’, सामग्री हेर्दै एक कर्मचारीले सुनाए ।

यो त्यहीँ आँगन हो जहाँबाट देशभरका ७७ जिल्लामा निर्वाचन सामग्री हरेक पालिकामा पुग्छन् । जहाँबाट लोकतन्त्रको आधारभूत परीक्षा सुरु हुन्छ । ७७ जिल्लामा पुग्ने यति महत्वपूर्ण सामग्री भवनभित्र नराखेर किन बाहिर आँगनमा राखिएको होला ?

‘यहाँ थोरै सामान छन् त । डटपेन, कापी मात्रै भएको भए पो सामान्य एउटा कोठाले पुग्थ्यो, यत्रो सामान कहाँ राख्नु अर्बौंको सामान पो छ त !’, प्रश्नलाई तुरुन्तै खारेज गरिदिए ती कर्मचारीले ।

मतपत्रबाहेक यतिखेर सबै निर्वाचन सामग्री आयोगको आँगनमा छन् । ‘खुल्ला राख्न नहुने भएर मात्रै हो, मतपत्र जनकशिक्षा प्रकाशनबाट उताउतै (मतदान केन्द्र) जान्छ’, उनले भने ।

आँगनमा मात्रै होइन आयोगका कार्यकक्षमा पनि १० बजेसम्म कर्मचारीहरू काम नै गरिरहेका छन् । कुन जिल्लामा कति थान सामान पठाउने भन्नेबारे लिस्टिङ गर्ने काम उपसचिव कमल भट्टराईको कार्यकक्षमा भइरहेको छ । सुरु गरेको काम नसकी घर फर्कने सुविधा यतिखेर आयोगका कर्मचारीलाई छैन । ‘जति पनि बज्न सक्छ, भन्न सकिन्नँ । यो काम नसकेर गयो भने त भोलि ढिला हुन्छ’, कामको चटारो देखाउँदै भट्टराईले भने ।

भित्र भट्टराईलगायतका कर्मचारी काम गरिरहँदा बाहिर आँगनमा भने उनीहरूलाई नै कुरेर बसिरहेका छन्, सवारी चालक ।अरु बेला पाँच बजे नै घर जाने चालकहरू विगत एक महिनायता घर फर्कने समयको टुंगो नभएको बताउँछन् । ‘काम कतिखेर सकिन्छ त्यहीअनुसार हामी पनि चल्छौँ’, २२ वर्षदेखि आयोगमै गाडी चलाउँदै आएका ५२ वर्षीय तीर्थनारायणले भने, ‘कहिलेकाहीँ १२ पनि बज्न सक्छ !’

निर्वाचन आयोगमा नै दुई दशक बढी बिताइसकेका तीर्थनारायणले राजनीतिक संक्रमणकालीन अवस्था पनि प्रत्यक्ष देखेका थिए । त्यसैले पनि उनलाई यसपटकको निर्वाचन हाइसन्चो लागेको छ । ‘पहिलेभन्दा अहिले हलुको छ हामीलाई । पहिले त डेन्जर नै थियो’, उनले भने ।

आयोगको माहोल हेर्दा जोकोहीलाई थाहा हुन्छ, आयोगलाई यतिखेर भ्याइनभ्याइ छ । रातिबिहान नभनी आयोगमा काम भइरहेको छ । यद्यपि यो काम थप जिम्मेवारी नभएर दिउँसाेको कामकै निरन्तरता भएको आयोगका सहप्रवक्ता सूर्यप्रसाद अर्याल बताउँछन् । ‘प्रायः सबै कर्मचारीहरूको दैनिकी नै यही हो’, उनले भने । चुनाव आउन एक/डेढ महिना बाँकी छँदा नै ६० प्रतिशत कर्मचारीले बढी समय खटिन थालिसकेको उनको भनाइ छ । ‘अब मतगणना नभएसम्म यस्तै हो । जागा बस्नै पर्‍याे’, सहज हुँदै उनले भने ।

त्यसो त अर्याललाई घर गएपछि पनि आयोगको काम र कर्तव्यबाट भाग्ने छुट छैन । सहप्रवक्ता भएका कारण अधिकांश समय उनको समय फोनमै व्यतित हुने गर्छ । पत्रकार र सरोकारवालाहरूको प्रश्नले फोनमा अधिकांश समय व्यस्त बनाउँछ उनलाई । ‘बेलुकाको १०/११ बजेसम्म पनि फोनमै हुन्छु म । बिहान ६ बजेबाट घण्टी बज्न थाल्छ’, अर्यालले भने ।

आज सकेर भोलि ‘एक्सन’मा गइहाल्नुपर्ने काम हुने हुँदा रातभरि नै बसेर सक्नुपर्ने जिम्मेवारी बोध यतिखेर हरेक कर्मचारीमा देखिन्छ । कामको चाप र समयावधि हेर्दा कतै आयोगलाई कर्मचारी अपुग भएको त होइन भन्ने प्रश्न पनि उठ्छ । ‘आयोगमा १ सय २० जना कर्मचारी छन् । सचिवालयमा ५०/६० जना काजमा राखिएका छन्’, आयोगलाई जनशक्ति अभाव नभएको उनी बताउँछन् ।

निर्वाचन आयोगका प्रमुख आयुक्त दिनेश थपलिया भने यो चटारोलाई कर्तव्य भन्न रुचाउँछन् । ‘अहिलेसम्म आयोगको कार्यतालिकाअनुसार एउटा पनि काम हामीले नभ्याएको भन्ने छैन । सबै सेड्यूलअनुसार नै भइरहेका छन्’, थपलियाले थपे ।

रातको १२ बजेसम्म खटिएका उनै कर्मचारी भोलिपल्ट सखारै ६ बजिनसक्दै आइपुग्छन् ।

बिहान ५ बजेदेखि नै आयोगको सरसफाइको काम गर्न सबैभन्दा पहिला आइपुग्छिन् सावित्री बडाल । ‘देशका लागि त गर्नैपर्‍याे नि । देश बनाउनु छ’, २२ वर्षदेखि आयोगमा काम गर्दै आएकी सावित्री चुनावी चटारोमा बिदा पनि नपाइने बताउँछिन् ।

बिहान ६ नबज्दै कर्मचारीहरू धमाधम आयोगमा ओइरिन थाल्छन् । एकाबिहानै आयोगको पेटीमा मतदाता नामावलीको काम सुरु भइसक्छ । कुनकुन जिल्लाको कुन पालिकामा कति मतदाता छन् ? सबै डकुमेन्ट राखेर लिस्टिङ गरीवरी पन्चिङको काम सुरु हुन्छ ।

‘एउटा मात्रै कागज हिनामिना भयो भने चुनावमा के होला ?’ विगत २० दिनदेखि यसै काममा तल्लीन कर्मचारी कामप्रति बफादार देखिन्छन् ।

मतपत्र, मतदाता नामावलीसहित आँगनमा भएका सबै सामान १८ वैशाखभित्र पालिकास्तरमा पुर्‍याउने आयोगको लक्ष्य छ । ७५३ वटै स्थानीय तहमा निर्वाचन अधिकृतहरु पुगिसकेका छन् । स्थानीय तह निर्वाचनका लागि आवश्यक १ करोड ९४ लाख थान मतपत्रमध्ये सोमबारसम्म ४६ जिल्लाका लागि ९५ लाख २५ हजार थान मतपत्र छपाई भइसकेको छ । एक खेप त केही सामग्री जिल्लास्तरमा पुगि पनि सकेका छन् । दुर्गम जिल्लाहरूमा भने यी सामान हेलिकाेप्टरले ढुवानी गर्नेछ ।

आयोगको यो तयारी र चुनावी चटारो देख्दा ‘चुनाव सर्छ भन्ने हल्ला’ कसले कसरी फैलाएको होला भन्ने लाग्छ । आयोगले सुरु गरेको ११०२ ट्रोल फ्री नम्बर निशुल्क फोन सेवामा हिजोआज यस्तै प्रश्न बढी आउने गर्छ ।

यस्तो हल्लाको पछि कत्ति पनि नलाग्न थपलिया नागरिकलाई आग्रह गर्छन् ।

‘मुलुकलाई संवैधानिक र कानुनी संकटतर्फ धेकेल्ने गरी यस्तो हल्ला फैलाएर मान्छेले किन आनन्द मानिरहेछ ? आयोगले बुझिरहेको छैन’, उनले भने, ‘चुनाव नहुनेमा कतै शंका, उपशंका छैन । हामी भरपूर तयारी गरिरहेका छौँ ।’

‘वैशाख ३० गते चुनाव सकेर हामीले वक्तव्य नदिएसम्म मनको डर हटाउन सकिन्न होला’, थपलियाले भने ।