अनुत्तरित बीपी कोइरालाका प्रश्नहरू र कठघराका हामी

A+ A A-

नागरिकले हरबखत प्रश्न गरिरहनुपर्छ । प्रश्नहरूले नै अन्तरविरोधहरूमा अन्तरसंवाद गराउँछ । समाजको सकारात्मक परिवर्तन नै प्रश्नहरूको उपजबाट सिर्जना हुन्छ । प्रश्न नगर्नु भनेको आत्मसमर्पण हो । प्रश्न नगर्नेको जमातः आफन्त, नातागोता, दास, चाटुकार, हुक्ने, ढोके, चम्चे एवं आसेपासे माफियाहरूको बाेलावाला बढ्दै जाँदा व्यक्ति/समाज बिस्तारै स्खलित हुँदै जान्छ । त्यसैले प्रश्नहरू नै लोकतन्त्रको जग हो ।

समाजमा हिजो पनि प्रश्नहरू उठेका थिए आज पनि उठिरहेका छन् तर विडम्बना नै भन्नुपर्छ– यहाँ वर्षौंदेखि एउटै प्रश्नहरू उठिरहेका छन् । लोकतन्त्र, शान्ति, समृद्धि, राष्ट्रियता, जनजीविका एवं कुशल नेतृत्वको प्रश्न । यी पेचिला प्रश्नहरूबारे बीपी कोइरालासँग केही अन्तरंग अन्तरलाप यहाँ प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरिएको छ ।

'हाम्रो समाज सामाजिक तथा आर्थिक पछौटेपनले ग्रस्त छ । सामाजिक अन्धविश्वास, कुरीतिहरू र मध्यमयुगी सामन्ती धारणाले हाम्रो समाज पीडित छ । जसले गर्दा समाजमा प्रगतिको चहलपहल थामिएको छ । मानौँ, नेपालको समाज अझै एउटा महानिद्रामा लट्ठिएर सुतिरहेको छ । यस्तो समाजलाई जगाउने कसरी ? समाजभित्रै रहेको के-कुनै यस्तो तत्त्व छ जसले सामाजिक जागृतिको उत्तरदायित्व लिन सकोस् ? त्यस्तो तत्त्व छ भने त्यसले आफ्नो उत्तरदायित्वको प्रेरणा कसरी पाउने ? त्यसले आफ्नो उत्तरदायित्वको अवसर कसरी प्राप्त गर्ने ? त्यस्तै अर्को ठूलो समस्या छ, जुन समस्याका सामु पर्दा लरतरा व्यक्तिहरूले हरेस खानुपर्छ, त्यो समस्या हो हाम्रो घोर दरिद्रताको । हाम्रो समाज दुनियाँका यावत समाजहरूमध्ये सबभन्दा गरिब समाजहरूको कक्षामा छ । यो गरिबी कसरी हटाउने ? यो भीषण जिम्मेदारी कसले लिने ? हाम्रा लागि कुनै दैवीशक्ति सहायक हुन आइपुग्दैन, न त अरु देश नै हाम्रो यो जिम्मेदारीलाई बेहोर्न तयार हुन्छन् । हामी आफैँले कटिबद्ध हुनुपरेको छ । हामी आफैँले आवश्यक कदम चाल्नुपरेको छ । भूमि सुधार शोषणको अन्त्य केवल नारामा उच्च स्वरले भट्याइने पद वा वाक्य होइनन् । यी कठोर आर्थिक प्रोग्रामका विषय हुन्, जसलाई कार्यान्वयन गर्न नेपालका प्रत्येक गाउँले कटिबद्ध हुनुपरेको छ । गाउँगाउँमा प्रत्येक ग्रामीणले यी महान प्रयत्नमा अग्रसर हुने प्रेरणा कसरी पाउने हो ? स्थानीय नेतृत्वको सिर्जना कसरी हुने हो जसले यसको जिम्मेदारी लिन सकोस् ? आर्थिक उन्नतिका प्रारम्भिक चरणहरू अत्यन्त क्लेशदायी र कठोर हुन्छन् । खाली पेटमा कम्मर झन् कस भन्ने घोर अप्रिय सन्देश गाउँगाउँमा पुर्‍याउनुपर्छ । यस्तो स्थितिमा स्थानीय नेतृत्व वर्गले मैदानमा उत्रिन सक्नुपर्छ । त्यस्तो नेतृत्ववर्ग जसमाथि जनताको विश्वास र आस्था होस् र जुन नेतृत्ववर्गले त्यो घोर अप्रिय सन्देश जनतालाई सुनाउन पनि तत्पर होस् । कुन अवस्थामा त्यस्तो स्थानीय नेतृत्वको उदय हुने सम्भावना हुन्छ ?' ('पञ्चायती व्यवस्था प्रजातान्त्रिक छैन', विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, २०३६ भाद्र, तरुण प्रकाशन)

व्यक्तिगत स्वार्थबाट प्रेरित भएर अलोकतान्त्रिक पक्षमा आफूलाई उभ्याउने व्यक्तिहरू र तिनका विचारहरू आज जबर्जस्त स्थापित गर्न खोजिँदैछ । राष्ट्रिय वा सामाजिक हितभन्दा आफ्नो व्यक्तिगत हितबाट प्रेरित स्वार्थीहरूको हुल ओइरिन पुग्नु कुनै आश्चर्य मान्नुपर्ने अवस्था छैन ।

हो, कुन अवस्थामा त्यस्तो स्थानीय नेतृत्वको उदय हुनसक्छ ? सपना जस्तो लाग्ने बीपी कोइरालाको यो प्रश्न नै आजको मूल प्रश्न हो । अन्य प्रश्नहरू नेपालको सामाजिक एवं आर्थिक उन्नतिका सन्दर्भमा सदावहार मौलिक प्रश्नहरू हुन् । विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाले उबेलामा उठाएका प्रश्न आज पनि सान्दर्भिक छन् । समस्या ज्युँका त्युँ छन् । उबेलाको मूल समस्या प्रजातन्त्र र जनजीविकाको थियो । आज पनि मूल समस्या लोकतन्त्र र जनजीविकाकै (शान्ति, जमिन, रोटी ) छ । चरम गरिबी, अभाव र पछौटेपनकै छ । बरु आज समस्याहरू अझ एड्भान्स र बहुआयामिक भएर आएका छन् । विज्ञान र प्रविधिले मानव जीवनलाई झन् जटिल र रहस्यमय बनाउँदै लगेको अवस्था छ । यो युगलाई सही ढंगले बुझ्ने र बदल्ने सवालमा हाम्रा कमजोरीहरू बढ्दै जाँदा मुलुक दिनानुदिन कुनै भीषण भूमरीमा फस्दै गइरहेको आभाष गर्न सकिन्छ ।

व्यक्तिगत स्वार्थबाट प्रेरित भएर अलोकतान्त्रिक पक्षमा आफूलाई उभ्याउने व्यक्तिहरू र तिनका विचारहरू आज जबर्जस्त स्थापित गर्न खोजिँदैछ । राष्ट्रिय वा सामाजिक हितभन्दा आफ्नो व्यक्तिगत हितबाट प्रेरित स्वार्थीहरूको हुल ओइरिन पुग्नु कुनै आश्चर्य मान्नु पर्ने अवस्था छैन । समाजमा आज बिचौलिया तथा सेटिङवाला तरमारा वर्ग हाबी भएर आएको छ । यो वर्गले शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, उत्पादन, वितरण एवं समग्र राजनीति र अर्थव्यवस्थादेखि लिएर समाजमा हुने हत्या, बलात्कारजस्ता जघन्य सामाजिक अपराधका घटनासम्ममा फाइदा लिँदै आएको छ ।

आज बीपी कोइराला जीवितै हुन्थे भने उहाँकै प्रश्नहरूको बिन्दुबाट हामी सुनाउन चाहन्छौँ । आज नेपालीहरूको दुःखी जीवनको असाध्य रोगको उपचार के हो ? यसको उत्तर हामीले भेट्न सकेनौँ । प्रिय बीपी अबको हाम्रो बाटो के ? हिजो राजा महेन्द्र इतिहासको कठघरामा उभिँदा त्यहाँ उनका सल्लाहकार उपस्थित थिएनन् । कहाँ गए ती, जो एकपछि अर्को आउँदै गए, ती प्रतिभाशाली नवयुवकहरू ? पैसा कमाए होलान् आ–आफ्नो योग्यताअनुसार उनीहरूले आफ्नो स्वार्थ पूर्ति गर्न सके होलान् तर के राजालाई दिएको सल्लाहका लागि उनीहरू जनता अगाडि जिम्मेदार छन्/थिए ? प्रिय बीपी, हिजो तपाईंले खरो रूपमा गरेको यही प्रश्न आज हामी तमाम युवाहरूलाई कसले गर्ने ? यसको उत्तर हामीले पाउन सकेनौँ । हामी आफ्नो दुःखलाई पुँजीवादको तुलोमा सुख तौलन दौडिरहेका छौँ । आफ्नै अस्तित्व र भविष्यको खोजीमा पतन भइरहेका छौँ यसको समाधानको उपाय के ? हामीले समस्या समाधान गर्ने नेतृत्व देख्न सकेनौँ ।

आज जनताको मनोवल लोप हुँदै गएको छ । अविश्वासको खाडल गहिरो हुँदै गएको छ । आजको मुख्य समस्या राष्ट्रिय भावनाको विकास गर्नु हो । आज राष्ट्रिय भावनाको स्थानमा व्यक्तिवादी प्रवृत्ति, साम्प्रदायिक, क्षेत्रियताको भावनाले जरो हाल्न थालेको पाइन्छ । गणतन्त्रको राष्ट्रिय भावनामा यदाकदा अराष्ट्रिय तत्त्वले खेल्न थालेको छ जुन आजको मुख्य चुनौती बन्दै गएको छ । परिणामतः लोकतन्त्रमाथि प्रश्न, व्यक्तिवाद, साम्प्रदायिकता र जातिवादको विकासले राष्ट्रिय मनोबलमा क्षय एवं परमुखापेक्षी भावनाको अभिवृद्धि भएको छ ।

व्यक्तिगत स्वार्थका लागि सार्वजनिक विश्वासलाई धोका दिने‚ आदर्शबाट विचलित हुने‚ सार्वजनिक शक्ति‚ पद वा साधन स्रोतको निजी लाभका लागि दुरुपयोग गर्ने काम आज भइरहेको छ । कुनै व्यक्ति/नेतृत्वले कसरी पैसा कमायो भनेर हामी खोजीनिती गर्दैनौँ‚ पैसा छ भने उ स्वतः इज्जतदार भइहाल्छ । बक्सिस‚ गवन‚ घुस‚ नजराना भ्रष्टाचारकै द्योतक हो यस्तो घुस्याहा संस्कारबाटै आएकाहरूको बाेलवाला बढ्दै गइरहेको तथा इज्जतदार र इमानदारहरू बेवकुफ भएको अवस्था रहेकोले भ्रष्टाचार हाम्रो भान्सासम्म आइसकेको छ । अहिले नेपालमा व्याप्त भ्रष्टाचारको कारण ठम्याउन गाह्रो छैन, जनता विमुख अवस्था नै त्यसको कारण हो जुन छ्याङ्गै छ ।

नेपालमा आफूलाई प्राप्त अधिकार तथा शक्तिको कुशल प्रयोग गर्ने क्षमता भएको‚ मानिसहरूको आवश्यकता‚ चाहना र मनोविज्ञान बुझ्न सक्ने‚ मानवीय क्षमताको कदर‚ सम्मान र उत्प्रेरित गर्न सक्ने‚ दुरदृष्टि भएको‚ साहसिक‚ दूरगामी र सही निर्णय गर्ने सक्ने‚ फराकिलो सकारात्मक सोच भएको‚ व्यावहारिक तथा पथप्रदर्शक‚ भविष्य वेत्ता‚ लक्ष्योन्मुख‚ परिवर्तन कामी/अग्रगामी विचारले ओतप्रोत भएको‚ योग्य‚ क्षमतावान्‚ सच्चा‚ इमानदार‚ निष्ठावान्‚ लगनशील‚ विश्वासिलो‚ स्वच्छ‚ सरल‚ उच्च नैतिक चरित्र भएको एवं मुलुकको कायापलट गर्न सक्ने मन‚ वचन र कर्मले नै जनसारथि बन्न योग्य, उच्च राजनीतिक इच्छाशक्ति भएको चामत्कारिक नेतृत्वको आवश्यकता छ ।

आजसम्म पनि युगसापेक्ष नेतृत्व विकास नहुनु ‘जुन जोगी आए पनि कानै चिरेको’ सावित हुनु हाम्रो लागि विडम्बना हो । अहिलेको युवापुस्ता‚ नेपाली समाजले उक्त पुस्तासँग गरिरहेको अपेक्षा एवं नेतृत्व र विचारको सङ्कटबारे कठघारामा उभिएर अब त हाम्रो मथिङ्गलमा उब्जिएका प्रश्नहरूलाई नै प्रश्न गर्ने बेला भइसकेको छ । प्रिय बीपी, हामीले हामीमाथि गर्ने यावत प्रश्नका उत्तरहरू पाउन सकेनौँ । उत्तर लुटिएका युगौँदेखिका हाम्रा अलपत्र प्रश्नहरूको पिरलो हामी हरेकजसो निर्वाचनहरूमा तपाईंका प्रश्नहरूसँगै सम्झिरहन्छौँ, तपाईंलाई सम्झिरहन्छौँ, तर कहिल्यै भेट्दैनौँ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख ८, २०७९ ०७:०९