प्रचण्ड र माधवलाई जर्मनीकाे गठबन्धन शिक्षा

A+ A A-

जर्मनीमा अक्सर कुनै दलले बहुमत पाउँदैन । दलहरू गठबन्धनबेगर नै चुनावमा जान्छन् । चुनाव सकिएपछि प्राप्त मतभारका आधारमा दलहरूले सरकार बनाउन प्रयास गर्छन् । जसकाे प्रयास सफल हुन्छ, त्याे गठबन्धनले सामान्यतयाः पूरा अवधि सरकार चलाउँछ ।

ए‌ंगेला मर्केलकाे क्रिश्चियन डेमाेक्रेटिक युनियन (सीडीयू) पाेहाेरकाे चुनावमा पराजित भएसँगै साेसल डेमाेक्रेटिक पार्टी (एसडीपी) का तर्फबाट ‌ओलाफ साेल्ज चान्सलर चुनिए । जारी रूस–युक्रेन द्वन्द्वमा सुरुमा युक्रेनमैत्री नीति लिएकाे जर्मनी सरकारले ६ हप्तामै काेल्टे फेर्ने नीति लिएकाे छ । चान्सलर ओलाफ साेल्जले रूससँग व्यापारिक नाफाघाटाकाे सम्भावना आकलन गर्दै मस्काेसँग नजिक हुने नीति लिएसँगै त्यहाँ सत्ता गठबन्धनमा तलमाथि पर्ने हाे कि भनी आशंका सुरू भएकाे छ । जुन साझा सर्तहरूका जगमा गठबन्धन बनेकाे हाे, त्याे जग नै कमजाेर भएपछि मतभेद त हुने नै भयाे ।

जसले गठबन्धन बनाए पनि त्यसका केही साझा मूल्यमान्यता हुनेगर्छन् । त्यसबाट दायाँबायाँ भए गठबन्धन भत्किन सक्छ । हेराैँ, अब जर्मनीमा के हुन्छ ।

छिमेकी भारतमा यूपीए र एनडीए गठबन्धनबारे हामीमध्ये धेरैलाई थाहै छ । कंग्रेस आईले कतिपय कम्युनिस्ट पार्टी र क्षेत्रीय दलहरूसमेतलाई साथमा लिएर युनाइटेड प्राेग्रेसिभ एलाइन्स अर्थात (यूपीए) बनाउने गर्छ । सन् २००४ काे चुनावयता यूपीए कायम छ । त्यो चुनावमा कंग्रेस पहिलाे पार्टी बन्न सके पनि सरकार बनाउन चाहिने सांसद संख्या पुगेन । त्यसपछि उसले अरूसँग गठबन्धन गरेकाे थियाे ।

याद रहाेस्, त्याे चुनावपछिकाे गठबन्धन थियाे । हाम्राेमा जस्ताे चुनावपूर्वकाे गठबन्धन हाेइन ।

भारतमा हाल सत्तारूढ भाजपाले सन् १९९८ देखि नै मध्यपन्थी र दक्षिणपन्थीबीच माेर्चाबन्दी गरी नेशनल डेमाेक्रेटिक एलाइन्स अर्थात् एनडीए बनाउँदै आएकाे छ । एनडीएकाे शक्ति पछिल्ला वर्षहरूमा थप बढ्दै गएकाे देखिन्छ ।

नेपालमा अघिल्लाे संघीय चुनाव एमाले–मा‌ओवादी केन्द्र, जनमाेर्चालगायतकाे वाम गठबन्धनले जित्याे । प्रदेशमा पनि मधेसमा बाहेक उनीहरू सर्वत्र हाबी रहे । ०७४ काे स्थानीय चुनावका बेला कांग्रेससँग गठबन्धन गरेकाे माओवादीले साेचेजस्ताे सहयाेग कांग्रेस कार्यकर्ताबाट पाएन । प्रचण्डलाई तुलनात्मक सहजता एमालेसँगै थियाे ।

वैचारिक निकटताका हिसाबले एमाले माओवादीकाे त्याे तालमेल उस्ताे अनाैठाे थिएन । एमाले र माओवादीले भने मार्क्सदेखि माओसम्मका मनिषीहरूकाे साझा अनुहार सम्झिँदै हाैसिएर 'महान पार्टी एकता' समेत गर्ने लक्ष्य राख्न पुगे । ०७५ जेठ ३ मा भएकाे पार्टी एकता ०७७ पुस ५ देखि फागुन २३ सम्म पुग्दा अदालतसमेतकाे फैसलाका आधारमा पूर्ववत अवस्थामै फर्कने गरी टुक्रियाे । राजनीतिक टकराव बढ्दै जाँदा एमालेभित्र अर्काे चिरा पर्न गयाे, जसलाई माधव नेपालले नेतृत्त्व गरे ।

केपी ओलीकाे दाेस्राे संसद विघटन, अनि संविधानकाे धारा ७६ (५) अन्तर्गत राष्ट्रपति विद्या भण्डारी कहाँ समावेदन गर्न जाने बहुमत सांसदकाे आवाज सुनुवाइ नभएपछि उनीहरू अदालतकाे ढाेका ढक्ढक्याउन पुगेथे । संविधानकाे व्याख्यात्मक फैसलापछि शेरबहादुर देउवा नेतृत्त्वमा जस–जसकाे सरकार बन्याे, उनीहरू अहिले आसन्न चुनावका लागि गठबन्धन बनाउन पुगेका छन् ।

पाँच वर्षअघि एमालेसँग गठबन्धन गर्ने बेला माओवादी देउवा नेतृत्त्वकाे सरकारमै थियाे । त्यसबेला प्रचण्डले देउवालाई भनेका कुरा केही समयअघि आफैँले खुलासा गर्न पुगे, 'खासमा हामीले केन्द्रमा तपाईंसँग गठबन्धन गरे पनि कार्यकर्ताले हँसिया हथाैडामा भाेट हाल्न मान्दा रहेनछन् देउवाजी । त्यसैले एमालेसँगै तालमेल गर्‍यौँ। अब त तपाईँले पनि 'प्रचण्डले किन एमालेसँग तालमेल गरेछ' भनेर बुझिसक्नुभयाे हाेला ।'

२७ माघमा एमसीसी अनुमाेदनकाे प्रयास क्रममा कांग्रेस नेता शेखर काेइराला प्रचण्ड भेट्न खुमलटार गएका थिए । चुनावी गठबन्धनकाे कुरा निस्किँदा शेखरले प्रचण्डलाई भने, 'हाम्रा कार्यकर्ताले बरु माओवादीलाई भाेट हाल्लान् तर तपाई‌ँका कार्यकर्ताले रुखमा छाप लगाउँदैनन् । याे पुरानै अनुभव र सिकाइ हाे ।'

खासमा अघिल्लाे स्थानीय चुनाव क्रममा यसकाे प्रतिविम्ब पनि देखिएकै हाे । त्यसैले चुनाव नतिजा आउने बित्तिकै माओवादी एमालेकहाँ गठबन्धन गर्न पुग्याे । त्याे गठबन्धन बढ्ता स्वभाविक देखिएकाे थियाे, जसलाई नेताहरूले बचाएर राख्न सकेनन् । अहिले एमाले र माओवादी दुवैतर्फका नेताहरू एकअर्कालाई देखाइदिने भन्दै हरदिन हिँडिरहेका छन् ।

एमालेले कसैकाे सहारा नलिने, आफ्नै ताकतमा चुनाव लड्ने बताइरहेका केपी ओलीसमेत राप्रपा, लाेसपालगायतसँग तालमेल गर्ने तयारीमा छन् । हिन्दुत्त्वकाे अतिवादी नारा दिएर राजनीति साेझ्याउन लागिपरेका कमल थापा नेतृत्त्वकाे राप्रपासँग एमालेकाे गठजाेड खासमा ओलीकाे आवश्यकता नभएर देउवा, प्रचण्ड, माधव सिर्जित बाध्यात्मक प्रतिवाद हाे ।

तर, नेताहरूले केन्द्रमा जस्ताे गठबन्धन घाेषणा गरे पनि यसपल्ट याे सहजै कामयाब हुने संकेत छैन । कांग्रेस नेतृत्त्वमा बनेकाे पाँचदलीय गठबन्धनले भरतपुर माओवादीलाई, अनि वीरगन्ज महानगरपालिका जसपा नेपाललाई दिने निर्णय गरेकाे छ । अहिलेसम्मकाे छाँटकाँट हेर्दा कार्यकर्ताले याे निर्णयलाई निर्देशनका रूपमा मान्ने सम्भावना घट्दै गएकाे छ ।

जनकपुर महानगरपालिकामा पनि कांग्रेसले अरूसँग तालमेल नगर्ने स्थानीयस्तरबाट आवाज उठिसकेकाे छ । कैलालीमा त गठबन्धनबाट बाहिरिने घोषणा जसपाले गरिसकेको छ । अघिल्लाे चुनावमा राजपासँग हारेकाे कांग्रेसले माओवादी, एमालेलाई प्रतिष्पर्धी मानेकाे छैन । मधेसमा कांग्रेसले आफूलाई सहजै छाड्दैन भनेर प्रचण्डले बुझिसकेका छन् । त्यसैले हिजाे शुक्रबार माओवादी पूर्वस्थायी समिति सदस्यहरूसँग उनले मधेसमा पार्टीकाे मूख्य प्रतिष्पर्धा कांग्रेससँगै हुन सक्ने संकेत गरेका छन् ।

यी सबै दृश्यहरूले के देखाउँछन् ?

माेदनाथ प्रश्रितले कुनै बेला लेखेका थिए ः

श्रृंगार कहीँ यस्ताे नहाेस्, जहाँ युवती नै गायब हाेस्

राजनीति कहीँ यस्ताे नहाेस्, जहाँ सिद्दान्त नै गायब हाेस्

प्रश्रितले कुनै भारतीय कविकाे पंक्तिलाई नेपाली सन्दर्भमा अनुकरण गर्दै यस्ताे लेखेका थिए । संयाेगले उनै प्रश्रितका छाेरा विजय पाैडेल, जाे माधव नेपाल नेतृत्त्वकाे नेकपा एकीकृत समाजवादी पार्टीमा एक शीर्षस्थ नेता छन्, उनीसमेत लागेर कांग्रेस, माओवादी र एसलगायतकाे पाँचदलीय गठबन्धन बनाउन पुगेका छन् । अब याे गठबन्धनमा लागेर तिनका कार्यकर्ताले के गर्ने ? तत्कालकाे चुनावलाई पायक पर्नेगरी जेसुकै गर्दै हिँड्दा आउने दिनहरूकाे राजनीतिक बाटाे धुमिल पारेका छन् गठबन्धनका नेताहरूले ।

नेताहरूले बाेलेका शब्दहरू टिप्ने हाे भने चुनाव पूर्वकाे गठबन्धन संस्कृतिकाे कुनै भविष्य छैन भन्ने प्रष्ट देखिन्छ । आधारभूत ‌दृष्टिकाेणविनाकाे गठबन्धन ठगबन्धनमात्रै हाे । स्थानीय चुनावमा गठबन्धन गर्नु त भुइँतहका कार्यकर्ताकाे मेहनतकाे अवमूल्यन पनि हाे । अहिले देखिइरहेकाे आम आलाेचना पनि यसैकारण भइरहेकाे हाे ।

प्रचण्डमा देखिएकाे चिडचिडाहट मात्रै विश्लेषण गर्ने हाे भने यति कुरा सहजै बुझ्न सकिन्छ । त्यसैले उनी अघिल्लाे दिन भरतपुर गएर स्थानीय नेताले भनेर नहुने, काठमाडाै‌ंमा नेताहरूबीच गरिने सहमति निर्णायक हुने जिकिर गर्छन् । भाेलिपल्ट बालुवाटार गएर देउवालाई आफ्नाे उचित भाग नमिल्ने हाे भने एमालेसँग समेत जान सकिने भनी बार्गेनिङ गर्छन् । पर्सिपल्ट माधव नेपालले औकातभन्दा बढ्ता भाग मागेर हैरान पारेकाे टिप्पणी गर्छन् ।

माधवले पनि त्यसै गरेका छन् । उनकाे पहिलाे जाेड चुनाव सार्नुपर्छ भन्नेमा छ, जुन जनभावनाकाे खिलाफ हाे । उनले कार्यकर्तासँग विप्लव समूह आदि देखाएर चुनाव सार्नुकाे औचित्य पुष्टि गर्न खाेजेका छन् । अनि कर्णाली र सुदुरपश्चिमलगायत आफ्नाे प्रभाव राम्राे रहेका क्षेत्रमा गठबन्धनका साझेदारप्रति सिट बाँडफाटमा हार्दिकता देखाएका छैनन् ।

गठबन्धन हुनका लागि दलहरू कम्तीमा साझा मान्यताहरूकाे गाँठाेमा बाँधिनुपर्छ, जुन यसपालि देखिएकाे छैन । एमालेसँगकाे प्रतिक्रिया मात्रै तात्कालिक कारण बनेर गएकाे छ, जसलाई मतमा अनुवाद गर्न निकै गाह्राे छ । पाेहाेरकाे प्रतिनिधिसभा विघटनकाे मात्रै उदाहरण दिन अब पर्याप्त हुनेछैन ।

एमालेलाई समेत राप्रपाजस्ता कमसल विगत भएका शक्तिसँगकाे गठजाेड प्रमाणित गर्ने चुनाैती हुनेछ । राप्रपाका लागि मत मागिदिन कार्यकर्तालाई उसले के भनेर मनाउने ?

एउटै उपाय छ । आ–आफ्नै बल, बर्कत, शक्ति, बुद्धिले चुनावमा जाने । नतिजा जे आउँछ, त्यसैका आधारमा चुनावपछिकाे गठबन्धन गर्ने । कार्यकर्ता र शुभेच्छुक समर्थकहरूकाे भावना सम्मान गर्ने याे नै सही तरिका हाे । दलीय प्रणालीकाे जीत पनि यसै गर्दा हुन्छ । प्रचण्ड र माधवले जर्मनीमा जन्मेका कार्ल मार्क्सबाट के सिके, कति सिके, उनै जानुन् ! आज मार्क्स छैनन् । तर, हिजाेआज जर्मनीले अपनाएकाे गठबन्धन शिक्षा भने उनीहरूलाई काम लाग्नेछ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख ३, २०७९ १६:२७