दक्ष श्रमशक्ति उत्पादनको झ्याली पिट्‌दै श्रम मन्त्रालय, कहिलेसम्म टिक्ला अदक्षकै भरमा श्रमबजार ?

दक्ष श्रमशक्ति उत्पादनको झ्याली पिट्‌दै श्रम मन्त्रालय, कहिलेसम्म टिक्ला अदक्षकै भरमा श्रमबजार ?

A+ A A-

श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयले दीर्घकालीन रोजगारी सिर्जना तथा सीप विकासका लागि अधिकारसम्पन्न तालिम प्रतिष्ठान बनाउने योजना अघि सारेको छ । श्रम मन्त्रालयको यो योजना नयाँ भने होइन । श्रम मन्त्रालयमा श्रममन्त्री परिवर्तन भएपिच्छे दक्ष श्रमशक्ति उत्पादन गर्ने योजना सार्वजनिक गर्दै आएका छन् । तर, आजसम्म कार्यान्वयन भने भएको पाइँदैन ।

हरेक वर्ष श्रम मन्त्रालयले ललितपुरस्थित भैँसेपाटीमा रहेको व्यावसायिक तथा सीप विकास तालिम प्रतिष्ठानमार्फत दक्ष श्रमशक्ति उत्पादन गर्ने तालिम सञ्चालन गर्दै आएको छ । तर, यो प्रतिष्ठानका बारेमा कतिपय तालिम लिन इच्छुक युवाहरू नै जानकार छैनन् ।

लाखौँ युवा बेरोजगारी भएर बस्नुपर्ने विद्यमान अवस्था अन्त्यका लागि श्रम मन्त्रालयले सीप विकास गरी दीर्घकालीन रोजगारी सिर्जना गर्न अधिकारसम्पन्न स्वायत्त तालिम प्रतिष्ठानको अवधारणा अघि सारेको जनाएको छ । तर, कस्ता, कुन स्तरको र कति तालिमलाई अधिकारसम्पन्न स्वायत्त बनाउने भनेर श्रम मन्त्रालयले प्रस्ट पारेको छैन ।

दर्जनभन्दा बढी सरकारी निकायले एकै प्रकारको तालिम सञ्चालन गर्दै आएका कारण परिणाममुखी नतिजा र सरकारी लक्ष्यअनुसार दक्ष श्रमशक्ति उत्पादन नभएको श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षामन्त्री कृष्णकुमार श्रेष्ठ स्वीकार्छन् । गुणस्तरीय र अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डको तालिम प्रदान गर्न नीतिगत तथा कानुनमै व्यवस्था गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको उनी औँल्याउँछन् ।

स्वदेशी तथा विदेशी रोजगारदातासँग समन्वय गरी युवाहरूलाई रोजगारीमा आबद्ध गराउने दक्ष तालिम केन्द्रको आवश्यक रहेको र यो काम गर्न लागिपरेको श्रममन्त्री श्रेष्ठले बताए । ‘तालिम प्रतिष्ठानको स्तरोन्नति गरी सीप परीक्षण तथा प्रमाणीकरणको व्यवस्था गर्नुपर्छ । ठूलो संख्यामा श्रमशक्तिलाई सीपयुक्त बनाउने र एकीकृत तथ्याङ्क प्रणाली विकास गर्नुपर्छ । यो तत्काल गर्नुपर्ने काम हो,’ उनले भने, ‘राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय श्रमबजारमा माग भएअनुसार सीपयुक्त जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्ने आजको आवश्यकता हो । विश्वसनीय र प्रतिस्पर्धी बनाउन नीतिगत, कानुनी तथा संरचनागत सुधार आवश्यक छ । यो सरकारी प्राथमिकतामा छ ।’

सरकारले अहिले रोजगारदाता देशसँग पनि दक्ष श्रमशक्ति उत्पादनका लागि तालिम केन्द्र खोल्न आग्रह गर्दै आएको उनको भनाइ छ ।

अदक्ष श्रमशक्तिकै भरमा श्रमबजार

सरकारसँग भैँसेपाटीस्थित व्यावसायिक तथा सीप विकास तालिम प्रतिष्ठान मात्र छ । यो तालिम केन्द्रले एक दशकयता दक्ष श्रमशक्ति उत्पादन गर्न विभिन्न स्तरका तालिम सञ्चालन गर्दै आएको छ । प्रतिष्ठानले गएको एक दशकमा प्रत्यक्ष व्यवस्थापन तथा तालिम प्रदायक संस्थामार्फत आधारभूत तालिम, उद्यमशील तालिम, रोजगारसम्बन्धी तालिम र प्रशिक्षक प्रशिक्षण गरी ३ लाख १० हजार जनालाई तालिम दिएको जनाएको छ । तर, तालिम प्राप्त गरेकाहरू कति दक्ष छन् भन्ने तथ्यांक भने स्वयम् प्रतिष्ठानसँग नै छैन । यो प्रतिष्ठानलाई दक्ष श्रमशक्ति उत्पादनका लागि सरकारले वार्षिक १ अर्ब रुपैयाँ बजेट विनियोजन गर्दै आएको श्रम मन्त्रालयको तथ्यांक छ ।

२०७४ सालसम्म ५० करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन गर्दै आएको सरकारले ३ वर्षयता दक्ष श्रमशक्ति उत्पादन गर्ने तालिम सञ्चालनका लागि अर्ब बजेट पुर्‍याएको हो । नेपाल श्रमशक्ति सर्वेक्षण, २०७४/७५ मा वैदेशिक रोजगारीमा जाने कामदारमध्ये करिब ७५ प्रतिशत अदक्ष छन् । उक्त सर्वेक्षणअनुसार ७५.५ प्रतिशत अदक्ष कामदार वैदेशिक रोजगारीमा जाने गरेका हुन् । कुनै सीप नहुँदा कामदारले थोरै पारिश्रमिकमा चित्त बुझाउनुपर्ने बाध्यता रहेको पनि सर्वेक्षणमै औँल्याइएको छ ।

सर्वेक्षणअनुसार १.५ प्रतिशत दक्ष र २४ प्रतिशत अर्धदक्ष कामदार वैदेशिक रोजगारीमा जाने गरेको पाइएको छ । सरकारले पछिल्लो समय सीप परीक्षण गरेर मात्र युवालाई वैदेशिक रोजगारीमा पठाउने रणनीति अवलम्बन गरेको थियो । तर, उक्त सरकारी नीति श्रम मन्त्रालयको दराजमा थन्किएर बसेको छ ।

हाल आर्थिक सर्वेक्षणमा देखाइएको दक्ष र अर्धदक्ष श्रमशक्ति पनि वैदेशिक रोजगारीमा २ वर्षभन्दा बढी काम गरेर फर्किएको श्रमिकको तथ्यांक हो । तालिम सञ्चालनको छुट्टै नीति तथा कानुनको अभावले सीप विकास तालिम व्यवस्थित हुन नसकेको व्यावसायिक तथा सीप विकास तालिम प्रतिष्ठानका कार्यकारी निर्देशक प्रेमलाल लामिछानेले बताए ।

प्राविधिक तथा व्यावसायिक शिक्षा र सीप तालिम कार्यक्रमहरू अहिले विभिन्न मन्त्रालय, विभाग तथा अन्य सरकारी तथा गैरसरकारी निकायहरूले सञ्चालन गरे पनि लगानीअनुसार प्रतिफल भने प्राप्त गर्न नसकेको उनले बताए ।

‘तालिम प्रदायक र रोजगारदाताबीच समन्वयको अभाव छ । श्रमबजारमा कस्तो श्रमशक्ति आवश्यक छ भनेर अध्ययन गर्न सकिएको छैन । सीप विकास तालिम कार्यक्रमलाई गुणस्तरीय तथा प्रतिस्पर्धी बनाउनुपर्छ । अनि मात्र यो क्षेत्र व्यवस्थित हुन्छ,’ उनले भने ।

हाल श्रम बजारमा रोजगारीको खोजीमा ९ लाखभन्दा बढी युवा रहेको श्रम मन्त्रालयले जनाएको छ । श्रमबजारमा हाल ८० लाख नेपाली उपलब्ध रहेको सर्वेक्षणमा उल्लेख छ । जसमा ९ लाख ८ हजार नेपाली बेरोजगार छन् । तीमध्ये ५ लाख ११ हजार पुरुष र ३ लाख ९७ हजार महिला रहेको सर्वेक्षणमा उल्लेख छ । कोरोनाका कारण यो बेरोजगारीदर बढेर दोब्बर पुगेको श्रम मन्त्रालयको अध्ययनमा उल्लेख गरिएको छ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, चैत ३०, २०७८ ०७:२२