‘मिक्सचर छ भनेर किन्न मान्दैनन्, पहिले जस्तो जाँतो र सिलौटो बिक्दैन’

A+ A A-

बाराको कलैया घर भएका ४५ वर्षीय जुगुना थवाईको औँलामा कयौँ पटक हथौडाले चोट लागेको छ । जुगनुका हातभरि हथौडा र छिनो चलाउँदा लागेका घाउका दाग र खतैखत छन् ।

जुगुनु हथौडा र छिनोको सहायताले जाँतो, सिलौटो बनाउँछन् । तर, कुन बेला उनले यो सिप सिके उनैलाई पत्तो छैन । उनका आमाबाबुले पनि यही काम गर्थे । आमाबाबुले गरेको हेरेर त्यसैको नक्कल गर्दागर्दै उनले यो काम सिके । 'कहिले सिकेँ थाहा छैन । नक्कल गर्दागर्दै सिकेको हुँ,' उनी भन्छन् ।

जुगुनुले हथौडा र छिनोलाई साथी बनाएकै तीन दशक बित्यो । विभिन्न आकारका सिलौटो, लोहोरो, जाँतो बेचेर उनले पाँच जनाको परिवार धानेका छन् ।

आफ्नो व्यवसाय घट्न थालेको जुगुनुको अनुभव छ । पहिलेको तुलानामा सिलौटो, जाँतो कम बिक्न थालेको उनले सुनाए । ‘मिहिनेत धेरै हुन्छ, बिक्री हुँदैन,’ उनले भने, ‘आजभोलि मिक्सचर छ भन्छन्, सिलौटो, लोहोरो किन्न मान्दैनन् ।’

लोपोन्मुख कुशवाडिया जातिमा पर्ने जुगुनुको पुर्ख्यौली पेशा नै हो ढुङ्गा कुँदेर जाँतो, सिलौटा, लोहोरो बनाउने हो ।

जुगुनुसहितको टोली सिलौटा बनाउन र बिक्री गर्न कहिले काठमाडौं, कहिले पोखरा त कहिले पूर्वको इटहरी र धरान पुग्छ । यही सिलसिलामा एक महिनाअघि चितवन आइपुगेका उनीहरू भरतपुरको केन्द्रीय बस टर्मिनल (बसपार्क) छेउकै चउरमा डेरा जमाएर बसेका छन् ।

एका बिहानै उठेर ढुङ्गा, हथौडा र छिनोसँग खेलेर उनीहरूले विभिन्न आकारका सिलौटा, जाँतो बनाउँछन् । दिउँसो साइकलमा कहिले शहरका गल्लीतिर त कहिले गाउँतिर डुलेर बेच्छन् ।

यही टोलीमा भेटिएका अरुण थवाईले चाहेर पनि पढ्न पाएनन् । बुबाआमासँग लहडमै ढुङ्गा कुद्न सिके । विस्तारै सिलौटा, लोहोरो र जाँतोको आकार पार्न सिके ।

पुर्खाकै काम पछ्याउँदै जसरी अरुणले सिके, उसैगरी उनका तेह्र वर्षीय छोरा पनि उनैको सिको गर्दै सिलौटा बनाउन सक्ने भइसकेका छन् । यसपालि त उनले छोरालाई साथमै लिएर आएका छन् । ‘आफूले पढ्न मन हुँदा पनि पाइनँ, छोराले पढ्न मन गरेन । अरु दुई जना सानो छोराछोरी पढ्दैछन्,’ उनले भने ।

शहरमा खासै बिक्री नभए पनि भित्री गाउँतिर भने जाँतो, सिलौटो बिक्ने गरेको अरुण बताउँछन् । ३५ वर्षीय अरुणलाई यो काम छाडेर अरु नै काम गर्ने चाहना नभएको भने होइन । तर, जानेकै काम यही भएपछि अर्को विकल्प नभएको उनी बताउँछन् ।

४० वर्षीय उमेश थवाईले पनि १५ वर्षको उमेरदेखि नै सिलौटा बनाउन थालेका हुन् । उमेशका तीन जना छोरी छन् । यही पेशाबाट छोरीहरूलाई पढाउने उनको रहर छ । ‘अब स्कुल पठाउने बेला भएको छ, पढाएर अगाडि बढाउने सोच छ,’ उमेश भन्छन् ।

सिलौटाको बिक्री घट्दा भने पेशा नै धरापमा पर्ने को कि भन्ने चिन्ताले सताउँछ उनलाई । ‘पहिले जस्तो कहाँ बिक्री हुनु ? यसैको बिक्रीबाट परिवार धान्नु पर्छ,' उमेश भन्छन्, 'व्यापार घटेपछि अलिअलि चिन्ता त लागिहाल्छ नि ।’

सिलौटा बनाउने ढुङ्गा उनीहरूले निजगढबाट लिएर आउँछन् । केही भारतबाट पनि किनेर ल्याउँछन् । उनीहरूले सिलौटा ६ सयदेखि माथि आकार हेरेर बिक्री गर्दै आएका छन् । जाँतो १८०० भन्दा बढीमा बिक्री गर्दै आएको उमेशले सुनाए । मिहिनेत धेरै भए पनि सोही अनुसारको मूल्य नपाएको उनीहरूको गुनासो छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत २४, २०७८ १६:३१