विदेश जाने विद्यार्थीलाई नेपालमै रोक्न ‘काठमाडौं वर्ल्ड’

A+ A A-

वान, टु, थ्री, गो...

‘शुभकामना भरी
हरेक श्वासमा
तिम्रो दीर्घायुको कामना
गर्न सकूँ म...।’

सूर्यविनायक जंगलको काखमा यस्तै धुन गुञ्जिरहेको छ । गितार र हारमोनियमको धुनले विद्यार्थीको आवाजमा मिठास थपेको छ । विद्यार्थीहरू सबै आ–आफ्नो रुचिको काम गरिरहेका छन् । काठमाडौं वर्ल्ड स्कुल पुग्दा कोही गीत गाइरहेका, कोही नाचिरहेका, भाषणकला सिकिरहेका, ल्याबमा केमिकल खेलाइरहेका त कोही कक्षाकोठामा पढिरहेका भेटिए ।

हरियो जंगलको काख । शान्त वातावरण । स्कुलको माहौल नै हेर्न लायकको छ । त्यसमाथि विद्यार्थीको चहलपहलले विद्यालय रमणीय देखिन्छ । करिब ५५ रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको काठमाडौं वर्ल्डको संरचना नै विद्यार्थीमैत्री छन् । अन्तर्राष्ट्रियस्तरका स्कुलको ढाँचामा तयार गरिएको यसको संरचना सुन्दर देखिन्छ ।

ठूला कक्षाकोठा, पुस्तकालय, विज्ञानको ल्याब र ‘आईसीटी रुम’ले विद्यालयलाई थप आकर्षित बनाएको छ । यद्यपि यसको संरचना अझै बन्ने क्रममा छ । खाका कोरिएअनुसार संरचना तयार हुन केही समय लाग्ने देखिन्छ । विशेषगरी संगीतजस्ता अन्य क्रियाकलाप गर्नका लागि छुट्टै भवन बन्ने क्रममा छ ।

हामी त्यहाँ पुग्दा पुस्तकालयमा कर्मचारीहरूले किताब मिलाइरहेका थिए । फर्निचरहरू थपिने क्रममा थिए । तत्कालका लागि विद्यार्थीलाई भुईंमै बसेर पढ्ने वातावरण मिलाइएको थियो । कोर्सदेखि बाहिरका अन्य किताबहरू त्यहाँ राखिएको छ । क्यान्टिनमा केटाकेटीका लागि खाजाको व्यवस्था हुँदै थियो ।

विद्यालय परिसरभन्दा तल अर्को भवनमा काठमाडौं वर्ल्ड स्कुलकै होस्टेल छ । छात्र र छात्राका लागि दुईवटा भवन होस्टलका लागि छुट्याइएको छ । सूर्यविनायक नगरपालिकामा रहेको यस विद्यालयमा अन्य जिल्लाका विद्यार्थीसमेत आउँछन् । उनीहरूका लागि बस्न छात्रवासको व्यवस्था छ । छात्रवासमा ६५ जना विद्यार्थी छन् । स्कुलमा साढे ६ सयको हाराहारीमा विद्यार्थीहरू छन् । कक्षा १० सम्म भने जम्मा २ सय २० जना विद्यार्थी छन् । कक्षा ११ र १२ मा धेरै विद्यार्थी छन् ।

होस्टल बस्ने विद्यार्थीले कतै भ्रमण वा खेलकुद हुँदा मात्र बाहिर निस्कन पाउँछन् । त्यसबाहेक स्कुल जाने र आउने मात्र काम हो । अन्य ठाउँमा जान उनीहरूले पाउँदैनन् । होस्टल नबस्ने विद्यार्थीका लागि २५ वटा स्कुलबस छ । टाढामा बनेपादेखिका विद्यार्थीले बस प्रयोग गर्ने प्रधानाध्यापक केशर खुलाल बताउँछन् ।

विदेश जाने विद्यार्थी रोक्न ‘काठमाडौं वर्ल्ड’

०७० सालको आसपासमा डा. खगेन्द्र ओझाको टोलीले प्रगतिशील स्कुल खोल्ने तयारी थाल्यो । जसलाई ०७२ सालको भूकम्पपछि औपचारिक रूपमा अघि बढाइयो । काठमाडौं वर्ल्ड अहिले पाचौँ वर्षमा हिँडिरहेको छ ।

डा. ओझाको टोलीले नेपालमै यस्तो स्कुल खोल्नुको उद्देश्य भने पैसा तिरेरै विदेशिने विद्यार्थीलाई नेपालमै रोक्नु थियो । नेपालमा साना कक्षाका विद्यार्थीलाई पनि बाहिर पठाउने गरेको पाएपछि उनीहरूले नेपालमै अन्तर्राष्ट्रियस्तरको स्कुल सञ्चालन गर्ने योजना बनाए । विशेषगरी दार्जिलिङतिर पैसा तिर्न सक्ने अभिभावकले केटाकेटी लगेर पढाउने गरेका छन् । राम्रो विद्यालय पढाउने भनेपछि दार्जिलिङ वा विदेश नै पुग्नुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गर्ने अठोट डा. ओझाको समूहको थियो ।

यसरी नेपालमै प्रोग्रेसिभ स्कुल खोल्ने योजना त्यसै जन्मिएको थिएन । ओझा र स्कुलका केही सदस्य सुदूरपश्चिम भेगका मान्छे हुन् । उनीहरूले बैतडी, दार्चुला, डडेल्धुरालगायतका जिल्लाबाट हुनेखाने वर्गले विद्यार्थी भारतको विभिन्न भेगमा पढाउन लैजाने गरेको देखे ।

भारतमा के छ र त्यहाँ विद्यार्थी जान्छन् ? स्कुल सञ्चालकको समूहलाई चासो बढ्न थाल्यो । त्यसपछि उनीहरूले त्यस्ता विद्यालयको वस्तुस्थिति बुझ्न विभिन्न देशको भ्रमण गरे । भारतमा पछि सिंगापुरलगायत देशमा कसरी शिक्षण सिकाइ गराउँछ भनेर अनुगमन गरे ।

विदेशी स्कुलहरूको भ्रमण गरेपछि नेपालमै यस्तो शिक्षा दिने सोच उनीहरूमा आयो । तर, त्यसका लागि आवश्यक जनशक्ति र संरचना सोहीअनुसार बनाउनुपर्थ्यो । फराकिलो जग्गा खोज्ने क्रममा सूर्यविनायकको जंगलको काख नै स्कुल सञ्चालनका लागि योग्य लाग्यो । स्कुल सानो क्षेत्रफलमा नभई खुला हुनुपर्छ भनेर संरचना बनाउन सम्भाव्यता अध्ययन गरे । र, उनीहरूले ५५ रोपनी क्षेत्रफलमा आकर्षक विद्यालयको संरचनाको खाका तयार गरेका छन् ।

स्कुल खोल्न शैक्षिक गुणस्तर पनि हेर्नैपर्‍यो । एउटा अन्तर्राष्ट्रियस्तरको विद्यालय खोल्न चाहिने मापदण्डबारे सम्भाव्यता अध्ययन भयो । यसमा अन्य सामान्य निजी विद्यालयमा जस्तो नर्सरी, केजी हुँदैन । विद्यार्थीका लागि पहिलो खुट्‌किलो कक्षा १ लाई बनाइयो ।

अहिले काठमाडौं वर्ल्डमा कक्षा १ देखि ५ सम्म आईपीसी मोडलमा पढाइन्छ । प्रोग्रेसिभ एजुकेसन नै हो । विद्यार्थीलाई धेरै दबाब नदिईकन, अनुभूति गराएर सिकाइन्छ । आफैँले पहल गरेर विद्यार्थीले सिक्दै जानेछन् । शिक्षक एउटा कोचको रूपमा रहन्छ ।

प्रधानाध्यापक ठूलालका अनुसार आईपीसीका केही मापदण्ड छन् । यसैको फ्रेमवर्कमा रहेर राष्ट्रिय पाठ्यक्रमलाई पढाइन्छ । यसका सहयोगी सामग्रीहरू हुनेछन् । उक्त खाकामा रहेर स्कुलले राष्ट्रिय पाठ्यक्रममा रहेको कुरालाई व्यावहारिक कुरालाई पढाइन्छ ।

‘आईपीसीबाट हामीले हाम्रो आवश्यकतालाई पूरा गर्न सक्छौँ । अहिले हाम्रो आवश्यकता भनेको, राज्यले भनेअनुसारको राष्ट्रिय पाठ्यक्रमलाई पढाउनु हो । हामीले उनीहरूको पेडागोजीमा टेकेर पाठ्यक्रमलाई ‘इन्टिग्रेट’ गरेर पढाउँछौँ,’ उनले भने ।

कक्षा ६ बाट भने सोझै नेपाल सरकारले निर्धारण गरेको पाठ्यक्रमलाई लागू गरिएको छ । साथै, यस वर्षबाट कक्षा ११ र १२ मा ए–लेभलको पढाइ सुरु भएको छ । यस वर्ष स्कुलले पहिलोपटक एसईईको विद्यार्थी निकाल्दै छ ।

स्कुलको योजनाअनुसार पढाउन ‘प्रोग्रेसिभ कोर्स’सँग फेमिलियर भएको शिक्षक आवश्यक पर्छ । स्कुलले पनि त्यस्तै शिक्षक ल्याएर थप तालिमहरू दिने काम गर्छ । नयाँ तरिकाबाट सिक्न र सिकाउन तयार हुने शिक्षकलाई पढाउनका लागि ल्याइन्छ । अहिले कक्षा १ देखि १० सम्म ३८ जना शिक्षक छन् । प्लस टुमा ३५ जना हाराहारी छन् ।

एउटा कक्षामा धेरैमा २५ जना विद्यार्थी राखेर पठनपाठन गराइन्छ । विद्यार्थी ८ बजे आउँछन् । कक्षा साढे ८ बजे सुरु हुन्छ । साना कक्षाका विद्यार्थीहरूको भने २ बजे छुट्टी हुन्छ ।

छात्रवृत्तिको व्यवस्था

काठमाडौं वर्ल्डको शुल्क सर्वसाधारणका लागि महँगो नै मानिन्छ । करिब ५५ हजार मासिक शुल्क सामान्य परिवारले तिर्न सक्ने अवस्था नहुन सक्छ । तर, पैसा तिरेरै छोराछोरी राम्रो विद्यालयमा पढाउँछु भन्नेलाई यो स्कुल राम्रो रोजाइ बन्न सक्छ । यद्यपि, शुल्क तिर्न नसक्ने विद्यार्थीका लागि स्कुलले छात्रवृत्तिको व्यवस्था गरेको छ ।

सरकारको मापदण्डअनुसार कुल विद्यार्थीको १० प्रतिशत छात्रवृत्ति विद्यार्थीलाई दिनुपर्छ । यसमा अल्पसंख्यक, सीमान्तकृत समुदायका विद्यार्थी पर्छन् । सोहीअनुसार स्कुलले ५ प्रतिशत विद्यार्थीलाई प्रत्यक्ष रूपमा छात्रवृत्ति उपलब्ध गराउँछ । बाँकी ५ प्रतिशतको भने स्थानीय तहलाई पैसा नै दिने गरेको छ । स्थानीय तहले छनोट गरेका विद्यार्थीलाई यसरी स्कुलले छात्रवृत्ति दिन्छ ।

‘त्यो छात्रवृत्ति दिने कुरामा स्कुलले हात हाल्दैन । स्थानीय सरकारले सिफारीस गरेको विद्यार्थीलाई पढाइन्छ । सरकारले तोकेको कोटामा कसलाई पढाउने भन्ने कुरा स्थानीय तहलाई नै निर्धारण गर्न स्कुलले छुट दिएको छ,’ प्रधानाध्यापकले भने, ‘बाँकी विद्यार्थीको भने पूरा शुल्क लिन्छौँ । जो अभिभावकले गुणस्तरीय शिक्षा खोजिरहेका छन्, जति लागे पनि तिर्छु भन्ने संकल्प छ, देशबाहिर छोराछोरी पठाइरहेका छन् । तिनलाई रोक्नका लागि हामीले स्कुल खोलेका हौँ ।’

अपांगता भएका विद्यार्थीका लागि पनि सुविधा छ । भवनमै ह्विल चियरको व्यवस्था छ । ह्विल चियरको व्यवस्था नभएको ठाउँमा लिफ्टको व्यवस्था छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत १७, २०७८ ०६:५२