पालिकाहरूमा मेयर-उपमेयर द्वन्द्व : कहीँ बोल्ती बन्द, कहीँ हानाहान

A+ A A-

आफ्नो कार्यकालको अन्तिमतिर पुग्दै गर्दा पर्साको सखुवाप्रसौनी गाउँपालिकाका अध्यक्ष प्रदीप जैसवाल र उपाध्यक्ष फुलमतिदेवी चौधरीले २३ फागुनमा एकअर्कामाथि हातपात गरे । सखुवाप्रसौनी गाउँपालिकाका प्रमुख जैसवालले पत्रकार सम्मेलन गरेरै उप्रमुख चौधरीले आफूलाई पानीको बोतलले हिर्काएको आरोप लगाए । उपप्रमुख चौधरीले पनि गाउँपालिका प्रमुख जैसवालले आफूमाथि कुटपिट गरेको आरोप लगाएकी छिन् । अध्यक्षसहितको समूहले आइतबार आफूलाई कुटपिट र दुर्व्यवहार गरेको उनकाे आरोप छ ।

प्रमुख उपप्रमुखकाे याे झगडाको कारण थियो– उप्रमुख चौधरीलाई आठौँ नगरसभाको जानकारी नदिनु ।स्थानीय सरकारका सत्तासीनहरू आफ्नो पाँच वर्षे कार्यकाल पूरा गर्दैछन् । तर, थुप्रै पालिकामा प्रमुख र उप्रमुखबीच हार्दिक सम्बन्ध रहेन । आपसी झगडा, विवाद र मनमुटावबीच उनीहरूले कार्यकाल पूरा गरेका छन् ।

स्थानीय शासन सञ्चालन ऐन २०७४ ले गाउँपालिका/नगरपालिका प्रमुख र उप्रमुखको क्षेत्राधिकार प्रस्ट छुट्याइदिएको छ । तर, एकअर्कालाई असहयोग गरेर असफल बनाउने र आफ्नो अहम् शान्त पार्ने बहानामा प्रमुख र उप्रमुख एकअर्कासँग हात हालाहालकै तहमा उत्रिएका छन् ।

प्रमुख र उप्रमुखबीच कुटाकुट हुँदा सप्तरीको छिन्नमस्ता गाउँपालिकाका प्रमुख सूर्यनारायण मण्डल ‘कुडुर’का दुइटा दाँत नै झरे । ०७८ मंसिरमा गहुँको बिउ वितरण गर्ने विषयमा विवाद बढेपछि उपप्रमुख उषाकुमारी मण्डलले प्रमुख मण्डलमाथि कुर्सी बजार्दा उनका दुइटा दाँत झरेका थिए ।

मोरङको उर्लाबारी नगरपालिकाका प्रमुख खड्ग फागो र उपप्रमुख लक्ष्मीदेवी भण्डारीको विवाद अदालत नै पुग्यो । उनीहरूको विवादको मारमा परे सेवाग्राही । २८ असार ०७५ मा भएको नगरसभामा प्रमुख फागोले एकलौटी गरेको भन्दै उपप्रमुख भण्डारीले मुद्दा हालेपछि नगरसभाको निर्णय कार्यान्वयन नगराउन उच्च अदालत विराटनगरले आदेश दिएसँगै प्रमुख र उप्रमुखबीच लफडा सुरु भयो ।

नगरपालिकाको विवाद लिएर अदालत पुग्ने अर्का उपप्रमुख हुन्, रौतहट कटरिया नगरपालिकाकी नुरजहाँ खातुन । प्रमुख सियाराम कुसवाहले आफ्नो सहमतिविपरीत नगरपरिषद् बैठक डाकेर निर्णय गरेको भन्दै उपप्रमुख खातुन उच्च अदालत पुगिन् ।

काठमाडौं महानगरका प्रमुख विद्यासुन्दर शाक्य र उपप्रमुख हरिप्रभा खड्गीबीच निर्वाचित भएर आएको सय दिन नपुग्दै मनमुटाव सुरु भयो । उपप्रमुख खड्गीले प्रमुख शाक्यले आफूखुसी काम गरेको आरोप लगाइन् । रानीपोखरी पुनर्निर्माणका क्रममा उनीहरूबीचको विवाद झन् सतहमा आयो । उपप्रमुख खड्गीको टोलीले तालाबन्दी गर्ने र प्रमुख शाक्यको टोलीले फोड्ने क्रम चलेपछि केही समय उनीहरूले एकअर्कालाई निषेध गरेरै काम गरे ।

सार्वजनिक रूपमै एकअर्कामाथि आरोप–प्रत्यारोपमा उत्रिए प्रमुख शाक्य र उपप्रमुख खड्गी । सार्वजनिक शौचालय निर्माणको विषय र खुल्ला मञ्चको अवैध सटर हटाउने विषयमा पनि शाक्य र खड्गीबीच विवाद भयो ।

फागुन ०७६ मा जुम्लाको चन्दननाथ नगरपालिका प्रमुख कान्तिका सेजुवाल र उपप्रमुख अप्सरादेवी न्यौपानेबीचको मनमुटावाले नगर कार्यपालिकाको बैठक नै अस्तव्यस्त बनायो । दुवैले पत्रकार सम्मेलन गरेरै एकअर्कामाथि विकास निर्माणमा अवरोध गरेको, अनियमितता गरेको आरोप लगाए ।

अधिकारक्षेत्रको विषयमा लफडा हुँदा इलाम नगरपालिकाका प्रमुख महेश बस्नेत र उपप्रमुख सुशीला नेम्बाङबीच बोलचाल नै बन्द भयो । उपप्रमुख नेम्बाङले प्रमुख बस्नेतको कार्यकक्षमा ताला लगाउने धम्की दिइन् । जवाफमा प्रमुख बस्नेतले उपप्रमुखका कारण नगरपालिकाले काम गर्न नसकेको आरोप लगाए । स्थानीय तहको योजना तथा बजेट तर्जुमा दिग्दर्शन २०७४ अनुसार बजेट तथा कार्यक्रम तर्जुमा समिति उपप्रमुखको संयोजकत्वमा गठन हुने व्यवस्था छ । तर, मेयर बस्नेतले आफूलाई त्यसबाट हटाएको भन्दै उप्रमुख नेम्बाङ आक्रोशित भइन् ।

धेरैजसो स्थानमा पालिका प्रमुख र उपप्रमुख विवादको मुख्य कारण एकअर्काको अधिकार क्षेत्रमाथिको हस्तक्षेप रहेको देखिन्छ । अधिकार क्षेत्रको विषयमा विवाद हुँदा सप्तरीको बोदे बरसाइन नगरपालिकाकी उपप्रमुख रञ्जुकुमारी साह तेलीले आफ्नो पदीय अधिकार दिलाइदिन माग गर्दै जिल्ला समन्वय समिति, जिल्ला प्रशासनदेखि मधेस प्रदेशका मुख्यमन्त्रीसम्म गुहारिन् । नगरपालिकाका कुनै पनि निर्णयमा आफूलाई सामेल नगराएको भन्दै उनी अधिकार खोज्ने दौडाहामा लागिन् ।

फरक राजनीतिक दलबाट निर्वाचित भएका प्रमुख र उपप्रमुखबीच राजनीतिक कारणले पनि विवाद देखिएकाे छ । तत्कालीन नेकपाबाट निर्वाचित भएका मध्यपुर थिमि नगरपालिका प्रमुख मदनसुन्दर श्रेष्ठ र नेपाली कांग्रेसबाट निर्वाचित भएकी उपप्रमुख अञ्जनादेवी मधिकर्मीको विवाद पनि रोचक रह्यो ।

एक वर्षसम्म त उनीहरूबीच बोलचाल नै भएन । प्रमुख–उपप्रमुखको विवादका कारण ०७६ असारमा बोलाइएको बैठकसमेत प्रभावित भयो । यो नगर परिषद्‌मा प्रमुख श्रेष्ठ र नेकपाबाट निर्वाचित वडाध्यक्ष उपस्थित भएनन् । त्यसअघि ०७४ मा नगरपालिका स्थापना दिवस मनाउँदा आफूलाई निम्तो नपठाएको भन्दै उपप्रमुख मधिकर्मी उपस्थित नै भइनन् ।

आफूलाई अधिकार नदिएको झोँकमा धनुषाको गणेशमान चारनाथ नगरपालिकाकाकी उपप्रमुख मीनाकुमारी यादवले १४ माघ ०७४ को नगरसभाको बैठकको निर्णय नै च्यातिन् । नगरपालिकाको कार्यालय सार्ने विषयमा विवाद हुँदा धनुषाकै हंसपुर नगरपालिकाकी उपप्रमुख रेणु झा आफ्नै नगरपालिका प्रमुख रामज्ञान मण्डलविरुद्ध ३७ घण्टासम्म अनशन बसिन् ।

डोल्पाको ठूलीभेरी नगरपालिकाको कार्यालय सार्ने विषयमा भएको विवाद त सर्वोच्च अदालतसम्मै पुग्यो । प्रमुख गणेशबहादुर शाहीले किर्ते हस्ताक्षर गरेर सदरमुकाम दुनैमा रहेको नगरपालिका केन्द्र जुफालमा सारेको आरोप लगाउँदै उपप्रमुख योगेन्द्रबहादुर शाहीले सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा हालेका थिए ।

सिरहाको औरही गाउँपालिकामा पनि प्रमुख सिद्धार्थ यादव र उपप्रमुख सीता यादवबीचको विवाद ०७४ मंसिरमै अदालत पुग्यो । कुन पार्टीनिकट सब इन्जिनियर गाउँपालिकामा ल्याउने भन्ने विषयमा भएको यो विवाद उच्च अदालतसम्म पुग्यो । यही कारणले गाउँसभा पनि प्रभावित भयो ।

गाडीको विषयमा पनि प्रमुख र उप्रमुखबीच विवाद भए । सिरहाको सिरहा नगरपालिकाका प्रमुख अशेश्वर यादव र उप्रमुख डा नमिता यादवबीच नगरपालिकाको स्कोर्पियो गाडीमा को चढ्ने भन्ने विषयमा विवाद भयो । नगरपालिकाको गाडी उपप्रमुखले चढ्न थालेपछि प्रमुखले उपप्रमुखसँग स्पष्टीकरण मागेपछि सुरु भयो विवाद । यो विवाद बिस्तारै नगरपालिकाका अन्य क्षेत्रमा देखियो ।

०७७ मा कैलालीको घोडाघोडी नगरपालिकाका प्रमुख र उपप्रमुखको विवादको भिडियो त सामाजिक सञ्जालमा भाइरल नै बन्यो । वडा कार्यालयमा भवन उद्घाटन गर्दा राखिएको शिलापत्रमा प्रमुख ममताप्रसाद चौधरीको मात्र नाम राखिएको, आफ्नो नाम नलेखिएको भन्दै उपप्रमुख प्रेमकुमारी थापाले तोडफोड नै गरिन् । प्रमुख र उपप्रमुख दुवै एमालेबाट निर्वाचित जनप्रतिनिधि हुन् ।

यिनै उप्रमुख थापाले १० फागुन ०७८ मा कैलालीमा भएको सार्वजनिक कार्यक्रममा बोलाएर आसन ग्रहण नगराई आफ्नो अपमान गरेको भन्दै आक्रोश पोखिन् । राष्ट्रिय महिला आयोगले धनगढीमा आयोजना गरेको कार्यक्रममा सबै जनप्रतिनिधि र अतिथिहरूलाई आसन ग्रहण गराउँदा आफूलाई छुटाएको भन्दै थापाले कार्यक्रममै विरोध जनाएकी थिइन् ।

प्रमुख र उपप्रमुखबीच किन लफडा ?

स्थानीय शासन सञ्चालन ऐन २०७४ ले प्रमुख र उपप्रमुखको अधिकार र कामको सूची प्रस्ट तयार पारेको छ । तर, स्थानीय सरकारमा प्रमुख र उपप्रमुख फरक राजनीतिक दलबाट निर्वाचित भएर आएको हुँदा राजनीतिक स्वार्थका कारण पनि झगडा बढेको बताउँछन् स्थानीय शासनविज्ञ डा. खिमलाल देवकोटा ।

‘प्रमुख र उपप्रमुख फरकफरक राजनीतिक दलबाट निर्वाचित भएर आएका छन्,’ देवकोटा भन्छन्, ‘आ–आफ्नो राजनीतिक आस्थाका कारण एकअर्कालाई सहयोग र समन्वय नगर्दा पनि मनमुटावका घटना भएका हुन् ।’

नगरपालिका महासंघ उपाध्यक्ष तथा बेलकोटगढी नगरपालिका उपप्रमुख कविता ढुंगाना स्थानीय तहका प्रमुख र उपप्रमुखबीच आफ्नो अधिकार तथा कार्यक्षेत्रको बुझाइमा समस्या हुँदा मनमुटाव बढेको बताउँछिन् ।

उनी भन्छ्नि, ‘धेरै स्थानीय तहमा प्रमुख दिने पदमा भएको र उपप्रमुख माग्ने पद हो भन्ने बुझाइ भयो ।’

स्थानीय सरकारमा प्रमुख र उपप्रमुखबीच हुने झगडाको एउटा कारण उपप्रमुख महिला र प्रमुख पुरुष हुनु भएको ठान्छिन् ढुंगाना । ‘उपप्रमुख महिलालाई, पुरुष प्रमुखले तिमी त ‘कोटा’मा परेर आएको हो भन्ने व्यवहार गरेको पाइन्छ,’ ढुंगाना भन्छिन्, ‘यही बुझाइका कारण उपप्रमुखलाई जिम्मेवारहीन बनाउने, उपप्रमुखसँग कुनै पनि सल्लाह नगर्ने प्रमुखको बानी पनि छ ।’

संविधानले स्थानीय तहका प्रमुख र उपप्रमुखमध्ये एक पदमा महिला अनिवार्य गरेको छ । तर, अपवादबाहेक सबै स्थानीय तहको प्रमुख पुरुष छन् भने उपप्रमुख महिला छन् ।

स्थानीय शासन मामिलाका जानकार सोमत घिमिरे भने कानुनमा प्रमुख र उपप्रमुखको अधिकारबारे प्रस्ट व्यवस्था भए पनि व्यक्तिगत स्वार्थ र विकास परियोजना आफ्नो क्षेत्रमा पार्ने नाममा प्रमुख र उपप्रमुखबीच ठाकठुक परेको बताउँछन् । ‘झगडा नै गर्नुपर्ने गरी कानुनमा अस्पष्टता छैन । प्रमुख र उपप्रमुखको व्यक्तिगत स्वार्थ तथा विकास परियोजना आफ्नो क्षेत्रमा पार्ने नाममा यस्ता झगडा भएका छन्,’ उनले भने ।

तर, गाउँपालिका महासंघका अध्यक्ष तथा जुगल गाउँपालिकाका अध्यक्ष होमनारायण श्रेष्ठको मत भने फरक छ । स्थानीय सरकारका प्रमुख र उपप्रमुखले आफ्नो काम कारबाहीभन्दा अर्कोको काममा बढी चासो देखाउँदा मनमुटाव र झै–झगडा भएको उनको बुझाइ छ ।

उनी भन्छ्न्, ‘प्रमुख र उपप्रमुखले आफ्नो काम, कर्तव्यभन्दा बढी अर्काको काममा चासो देखाए । प्रमुखले उपप्रमुखले के गर्‍यो भनेर चासो गर्ने, अनि उपप्रमुखले प्रमुखले के गर्‍यो भनेर चासो राखे ।’

स्थानीय सरकारको नेतृत्व सम्हालिरहेका प्रमुख र उपप्रमुखले एकअर्कालाई सहयोगको सट्टा दोषारोपण गर्दा विवाद भएको श्रेष्ठको बुझाइ छ ।

प्रमुख र उपप्रमुखबीच स्थानीय सरकारले दिने सेवा सुविधाका विषयमा पनि विवाद बढेको बताउँछिन् नगरपालिका महासंघ उपाध्यक्ष ढुंगाना । ‘स्थानीय सरकारबाट लिने सेवा, सुविधाका विषयमा पनि विवाद भएका उदाहरण छन्,’ उनले भनिन्, ‘सरकार सञ्चालनका क्रममा दैनिक आउने व्यावहारिक विषय समाधान गर्न नसक्दा पनि त्यसले झगडाको रूप लिएको छ ।’

स्थानीय सरकारको पहिलो अभ्यास भएकाले पनि प्रमुख र उपप्रमुखबीच विवादका शृंखला बढी देखिएको ठान्छन्, स्थानीय सरकार मामिलाका विज्ञ देवकोटा । उनी भन्छन्, ‘लामो समयपछि धेरै अधिकारसहित स्थानीय सरकार बन्यो । नौलो अभ्यास गर्दा अलिअलि समस्या हुन्छ । स्थानीय सरकारको हकमा पनि त्यही भएको हो ।’

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, फागुन २७, २०७८ ०६:२८