'मिर्गौला किन्ने भन्दै गाउँमा मान्छेहरू अझै आइरहन्छन्'

संकेतका लागि स्केच ।

A+ A A-

फागुन दोस्रो साता बनेपाकाे एक होटल सञ्चालकले पाँचखालका युवासँग आफन्तलाई चाहिएको भन्दै मिर्गौला मिलाइदिन आग्रह गरे । युवाले उक्त विषय नकारेपछि होटल सञ्चालकले मिर्गाैला दिने व्यक्तिसँग सम्पर्क गराइदिए मात्र पनि लाखौँ रुपैयाँ दिने आश्वासन दिए । युवाले ‘सोचौँला’ भनिदए ।

मोटरसाइकलमा आउने गरेका केही पुरुषले मिर्गौलाकै विषयमा बारम्बार कुरा गर्ने गरेको पाँचखाल नगरपालिका-७, लामीडाँडा-पलाञ्चोक सडकखण्ड छेउ बस्ने एक महिला बताउँछिन् ।

'अहिले यस्तो कुरा नगर्नुस्, मिर्गौलाको कुरा गर्नेबारे यहाँका नेतालाई भनेर सबै मिलेर लखेट्ने गरेको छौँ भनेपछि भाग्छन्', ती महिलाले भनिन् । उनका अनुसार स्थानीय जनप्रतिनिधिले त्यस्ता शङ्कास्पद व्यक्ति बस्तीमा आए तत्कालै खबर गर्न भनेका छन् ।

पाँचखालको होक्से तथा मण्डनदेउपुरको ज्याम्दी आसपासका बस्तीमा गोप्यरूपमा कतिपय मान्छे अझै मिर्गौला बेचबिखनबारे कुराकानी गर्न जाने गरेको स्थानीयवासी बताउँछन् । 'मिर्गौलाको विषयमा कुरा गर्न कोही आए हामीले तुरुन्तै खबर गर्न स्थानीयवासीलाई भनेका छौँ', पाँचखाल-८ का वडाध्यक्ष पुष्कार ढकालले भने ।

फोन आएमा फाेन नम्बर र व्यक्ति आफैँ आएमा गाडी नम्बर उपलब्ध गराउन अनुरोध गरिएको उनले बताए । मिर्गाैला आवश्यक पर्ने परिवार तथा तस्करी गर्नेले काभ्रे नै सम्झने गरेको घटना विवरणहरूले देखाउँछन् ।

काभ्रेका होक्से र ज्याम्दी दुई दशकदेखि ‘बैंक अफ किड्नी’को नामले देश-विदेशमा बदनाम भएका क्षेत्र हुन् । पछिल्लो वर्ष मिर्गौला बेच्नेहरू नै यसबारे चेतनामूलक अभियानमा लागेपछि तस्करीमा केही आएको देखिन्थ्यो । तर, यही वर्ष मिर्गौला तस्करीका दुई घटना सार्वजनिक भएका छन् ।

गत साउन अन्तिम साता बनेपा प्रहरीले बनेपा नपा-५ का २८ वर्षीय एक युवाको मिर्गाैला बिक्री गरेको आरोपमा काभ्रेपलाञ्चोककै तीन जनालाई पक्राउ गर्‍यो । उनीहरूले दाजुको मिर्गाैला तस्करी गर्न खाेजेका युवालाई नै झुक्याएर उनको एउटा मिर्गाैला भारतमा लगेर बेचेकाे प्रहरी अनुसन्धानबाट खुलेको थियाे ।

घटनाक्रमले काभ्रेमा मिर्गाैला तस्करहरू पुनः सक्रिय भएको देखाउँछ । त्याे घटनामा भुम्लु गाउँपालिकाका ३५ वर्षीय कुमार परियार, उनका भाइ ३३ वर्षीय देवराज र पाँचखालका ३१ वर्षीय कुमार परियार समातिए ।

आरोपितले ती युवाको एउटा मिर्गाैला भारतको कोलकातास्थित एमआरआई अस्पतालमा शल्यक्रिया गरी बिक्री गरेको अनुसन्धानबाट खुलेको थियो । दाजुको मिर्गौला बिक्री गर्ने तस्कर खोज्दाखोज्दै तस्करले निशानामा पारेका उनै युवाको जाहेरीपछि प्रहरीले तस्करीको खोजबिन थालेको थियो ।

काभ्रेबाट केही वर्षयता मिर्गाैला तस्करी रोकिएको अनुमान गरिए पनि १० जेठ २०७५ मा तस्करीले काभ्रेकाे बनेपा-२, टुकुचानालास्थित गिरीगाउँका २९ वर्षीय पुरुषलाई झुक्याएर उनको एउटा मिर्गाैला ५१ वर्षे एक पुरुषलाई मानव अङ्ग प्रत्यारोपण केन्द्र भक्तपुरमा प्रत्यारोपण गराएका थिए ।

तर त्याे घटनामा संलग्नलाई प्रहरीले पक्राउ नगरेकाे स्थानीयवासी बताउँछन् । प्रहरीले ज्याम्दी र होक्सेमा मिर्गाैला तस्करी गर्ने सात जनालाई वैशाख २०७० मा कानुनी कारबाही गरेको थियो । जानेर-नजानेर आफ्नो शरीरको महत्त्वपूर्ण अङ्ग मिर्गाैला बेचेका उनीहरूको जीवनशैली दिनानुदिन कारूणिक बन्दै गएको देखिन्छ ।

विशेषगरी, शारीरिक र आर्थिक अवस्था निकै कमजोर भइसकेकाले आयआर्जनका वैकल्पिक काम गर्नसमेत सकेका छैनन् । घटना विवरणअनुसार काभ्रेका तत्कालीन होक्से र ज्याम्दी गाविसबाट २४ वर्षअघिदेखि मिर्गौला तस्करी हुने गरेको थियो ।

तत्कालीन होक्से गाविस-१ स्थित एक ठकुरी परिवारका सात जनाले मिर्गौला बेचेर २०६८ सालमा गाउँ छाेडी हिँडेका थिए ।

मण्डनदेउपुर नगरपालिका-१२ ज्याम्दीका नवराज मिजार १९ वर्षअघि आफ्नाे एक मिर्गाैला बेचेका थिए । आफूले मिर्गाैला बेचेपछि दुखाई कम गर्न रक्सी खाने गरेको र मिृर्गाैला बेचेर आएको पैसा, भएकाे जमिन पनि सकेको उनी बताउँछन् । 'अहिले त मैले रक्सी छाडिसके, अब हामी मिर्गाैला बेचेका केही मिलेर शरीर र परिवारमा हुने बेफाइदाबारे समाजमा चेतना बाँड्ने कि भनी सोच्दैछौँ', उनले भने । उनलाई ‘तस्कर’ले भारतस्थित दिल्लीमा जागिर लगाइदिने प्रलोभनमा झुक्याएर मिर्गौला बेच्न बाध्य पारेका थिए ।

केही वर्षअघि होक्से र ज्याम्दीमा चेतनामूलक कार्यक्रम गरेको जनाधिकार संरक्षण मञ्च (पीपीआर) नामक संस्थाको प्रतिवेदनमा पाँचखाल नगरको होक्से तथा जोरपिपलका ११२, पाँचखालका १०२ तथा ज्याम्दीका ५६ जनाले आफ्नो एउटा मिर्गौला बेचेको उल्लेख छ ।

उसको प्रतिवेदनमा मिर्गाैला बेच्नेमा पुरुषभन्दा महिलाको सङ्ख्या तेब्बर देखिन्छ । मिर्गौला तस्करीमा संलग्नलाई मानव बेचबिखन तथा ओसारपसार ऐन २०६४ अन्तर्गत १० वर्ष कैद र दुई लाख रुपैयाँदेखि पाँच लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना सजाय हुनेछ ।

जरिवानामध्ये आधा रकम भने पीडितलाई क्षतिपूर्ति भराइदिने कानुनी व्यवस्था छ । नेपालमा मानव शरीरको अङ्ग प्रत्यारोपण (नियमित तथा निषेध) ऐन-२०५५ को संशोधन २०७२ मा नाता पर्ने प्रायः सबैले अङ्गदान गर्न सक्ने व्यवस्था गरिएको छ । उक्त ऐनले दुई वा दुईभन्दा बढी परिवारमा अङ्ग साटासाट गर्न सकिने व्यवस्था पनि गरेको छ । (पराजुली राससका संवाददाता हुन्)

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन २६, २०७८ १३:१०