चेपाङ समुदायका 'हिरो' रामकृष्ण हेडसर

रामकृष्ण प्रजा

A+ A A-

जम्माजम्मी श्री गणेश माविका प्रधानाध्यापक मात्र हुन्, रामकृष्ण प्रजा । तर यही परिचय उनका लागि देशभरका थुप्रै मावि हाँक्ने हेडमास्टरभन्दा फरक बनिदिएको छ । सिमान्तकृत चेपाङ समुदायबाट माध्यामिक तहको विद्यालय चलाउने रामकृष्ण पहिलो हुन् ।

चितवनको राप्ती नगरपालिका–१२ यौरालीटारमा छ, उनको नेतृत्वमा रहेको स्कुल । चितवनकै वाकरङका ४३ वर्षीय रामकृष्णले यो परिचय कमाउन गरेको संघर्ष भने सपनाजस्तै लाग्छ । उनी जन्मेहुर्केको वाकरङ विकट गाउँ हो । आङ ढाक्ने कपडा त परको कुरा, ६ महिना पनि खान पुग्ने अनाज थिएन । जंगलमा कन्दमुल नखोजे भोकै बस्नुपर्थ्याे ।

विद्यार्थीको माझमा रामकृष्ण प्रजा ।

दुई कक्षासम्म पढ्न गाउँ नजिकै विद्यालय थियो । तर तीन कक्षामाथि पढ्न तीन घण्टा हिँडेर जानुपर्थ्याे । ‘जाँदा उकालो आउँदा ओरालो थियो,’ उनी भन्छन्, ‘आउँदाजाँदा ६ घण्टा हिड्नु पर्थ्याे । भोकले हुरुक्कै भएर हिँड्नै सकिँदैनथ्यो ।’

विद्यालयमा भर्ना भएपछि नेपाली भाषाका कारण आफूलाई ठूलो समस्या परेको उनको अनुभव छ । ‘ओडारमा बस्ने हाम्रो समुदाय । नेपाली भाषा बोल्ने मान्छे आए भने पनि डर लाग्थ्यो,’ उनी सम्झिन्छन्, ‘प्रयास नै ठूलो कुरा रहेछ । नियमित विद्यालय गएपछि भाषा राम्रो भयो ।’

६ घण्टा हिँडेरै विद्यालय धाएको १ वर्षपछि गाउँमै प्रावि तहको श्री राष्ट्रिय आधारभूत विद्यालय खुल्यो । उनी त्यहीँ भर्ना भए ।

तर, ५ कक्षामाथि पढ्न गाउँमा विद्यालय थिएन । भण्डारा वा पिप्ले पुग्नुपर्थ्याे । आउन जान १२ घण्टा लाग्थ्यो । ‘डेरा गरेर बस्न सकिँदैन थियो । आफन्त कोही थिएनन्,’ उनी भन्छन् ।

धादिङ ताल्ती महादेवस्थानमा काकाको घरमा बसेर दुई वर्ष पढे, रामकृष्णले । ८ कक्षाको परीक्षा दिन गजुरी जानुपर्थ्याे । र, आफन्तको सहारा खोज्दै चितवनको गड्यौली माध्यामिक विद्यालयमा भर्ना हुन पुगे, ८ कक्षामा । ‘आफन्तको बस्ने ठाउँ भए पनि किताब कापी किन्न पैसा हुँदैन थियो,’ रामकृष्ण सुनाउँछन्, ‘शनिबार र अन्य बिदाको दिन ज्यालादारी काम गरेर पैसाको जोहो गर्थे ।’

विद्यार्थीको माझमा रामकृष्ण प्रजा ।

बुबाको प्ररेणा

बुबा मानबहादुरका कारण पढाइप्रति यति धेरै लगाव बसेको हो, उनको । डोको बोकेर ज्याला मजदूरी गर्ने उनका बुबा चितवन बजार आउनेजाने क्रममा पञ्चायचतकालमा राप्रपाका एकजना नेतासँग भेटघाट भयो । र, मानबहादुर राप्रपाको सदस्य बने ।

नेताहरूले मानबहादुरलाई प्रश्न गर्थे, ‘मान्छे हेर्दा यति बाठो छ, किन ल्याप्चे लगाएको ?’ यही प्रश्नले मन घोचेपछि मानबहादुरले छोरा–छोरीलाई जसरी नि पढाउने हिम्मत जुटाए । ‘आफूले पढ्न नपाए पनि बुवाले हामीलाई अभावका बीच पढाउनुभयो,’ रामकृष्ण भन्छन् ।

छोरालाई पढाएर शिक्षक बनाउने मानबहादुरको सपना थियो । ०५५ मा एसएलसी सकाएपछि रामकृष्ण जनआदर्श बहुमुखी क्याम्पसमा शिक्षा संकायमा भर्ना भए । चेपाङ बालबालिकालाई पढाउन चितवनमा होस्टल खोलिएको थियो । किशोरचन्द्र ढुंगानाले खोलेको त्यही होस्टेलमा बसे ।

शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाई चितवनका प्रमुख भुमिलाल शर्मा सुवेदीसँग प्रअ रामकृष्ण चेपाङ र शिक्षक बलराम जोशी ।

अनि शिक्षक

आईए पासपछि ‘२०५७ मा रामकृष्ण आफूले पढेको विद्यालयमै शिक्षक बनेर जन्मथलो वाकरङ फर्किए । उनी भन्छन्, ‘बुबाले शिक्षक बनेर इज्जत राख्नु भन्नुभएको थियो । शिक्षक बनेर फर्किएको दिन म साह्रै खुसी भएँ ।’ घरको जेठो छोरो उनी शिक्षक भएपछि भाइबहिनीलाई पढाउने जिम्मेवारी उनकै काँधमा आयो । ‘धन सम्पत्ति थुपार्नेभन्दा पनि विद्या नै ठूलो हतियार हो भनेर भाइ बहिनीलाई पढाएँ,’ उनी भन्छन् ।

११ वर्षअघि वाकरङबाट उनको सरुवा यौरालीटारस्थित श्री गणेश माविमा भयो । र, ०७६ मा उनी प्रधानाध्यापक भए । यो विद्यालयमा उनले तीन र चार कक्षा पढेका थिए । शिक्षक बन्ने सानैदेखिको सपना भए पनि प्रअ बन्ने सोच उनले राखेका थिएनन् । ‘झोलामा किताबकापी बोकेर हिँडेको शिक्षकलाई सबैले नमस्कार गरेको देख्दा म पनि शिक्षक हुन पाए हुन्थ्यो भन्ने लाग्थ्यो,’ उनी हाँस्दै बाल्यकालीन कल्पना सम्झिन्छन्, ‘प्रअ हुन्छु भन्ने केही सोचेको थिएन ।’ तर रामकृष्णको परिचय यतिबेला केही बनेको छ ।

अझै पनि सिमान्तकृत सुमदायका बालकाकालिकाले राम्रो शिक्षा पाउन नसकेको उनको दुखेसो छ । ‘यहाँ चेपाङ र तामाङ समुदायका बालबालिका पढ्छन् । आर्थिक स्थिति राम्रो छैन । गरिब भएकाले राम्रो शिक्षा पाएका छैनन्,’ उनी भन्छन्, ‘यी बालबालिकालाई आफू भन्दा राम्रो कसरी बनाउने भनेर विकल्पहरू सोचिरहेको छु ।’

व्यवस्था फेरियो तर फेरिएन सिमान्तकृतको जीवन

यो बीचमा मुलुका आमूल परिवर्तनहरू भए । तर आज पनि सिमान्तकृत समुदायका बालबालिकाले राम्रो शिक्षा पाउन सकेका छैनन् । राष्ट्रप्रति उनको गुनासो छैन । भन्छन्, ‘राष्ट्रले के दियो भन्दा पनि मैले राष्ट्रलाई के दिन सके भन्ने हो ।’

तर हिजोको दिनमा उनले दैनिक ६ घण्टा हिँडेर कखरा सिके जस्तै आज पनि त्यही स्थिति रहेकोमा उनको मन पोल्छ । ‘विद्यालय हेर्दा घाउ कतै देखिँदैन तर कोट्याउदै गयो भने भित्र छुन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘विद्यार्थी तीन चार घण्टा हिँडेर टाढाटाढाबाट आउँछन् । होस्टेलमा राखेर पढाउन पाए हुन्थ्यो । बच्चालाई अभिभावकसँगै राख्नु पर्ने हो तर भौगोलिक विकटताले गाह्रो छ ।’

विषय शिक्षक नभएकाले पढाउन समस्या भएको बताउँछन् उनी । ‘स्थानीय र विषय शिक्षक छैनन् । शिक्षकलाई बस्ने सुविधा दिनुपर्छ त्यो सम्भव छैन । ठाउँ साँघुरो छ । भवन बनाउन जग्गा किन्नु पर्नेछ,’ उनी भन्छन्, ‘प्राविधिक शिक्षाको लागि कृषि पढाउन फराकिलो ठाउँ चाहिएको छ ।’

सिमान्तकृत समुदाय र विद्यालयलाई माथि उठाउन सक्यो भने मात्र देश सुन्दर र विकासको गतिमा लम्कने उनको निचोड छ । भन्छन्, ‘मैले जति दुःख गरेर पढेँ । अब सिमान्तकृत समुदायका बालकालिकाले त्यो दुःख भोग्नु नपरोस् भनेर बाँकी जीवन शिक्षाकै लागि समर्पित गर्छु ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, फागुन २३, २०७८ ०६:१८