समुदायमा ‘इम्पेरियल’: जहाँ 'थिम बेस'मा पढाइन्छ

A+ A A-

कक्षा - ४

विषय - उद्यमशीलता ।

साना बालबालिकालाई उद्यमशीलता विषय पढाइन्छ भन्ने सुन्दा तपाईंलाई आश्चर्य लाग्न सक्छ । हो, काठमाडाैंकाे ‘इम्पेरियल वर्ल्ड स्कुल’मा विद्यार्थीहरू उद्यमशीलताबारे छलफल गरिरहेका भेटिए । हामी पुग्दा टेबुलमा पाठ्यवस्तु राखेर व्यापार गर्ने उपायबारेमा उनीहरू गफिँदै थिए ।

‘पछि बिजनेस गर्ने भइयो भने अहिले छलफल गरी निस्केका उपाय काम लाग्न सक्छन्’, छात्रा रिया आचार्यले आफ्नो धारणा सुनाउँदै थिइन् । सामान्य व्यापार कसरी गर्ने भनेर उनी शिक्षकसँग सोधिरहेकी थिइन् । अन्य विद्यार्थी पनि छलफलमै व्यस्त थिए । कक्षामा उद्यमशीलताको बहस गुञ्जिएको थियो ।

'कक्षाकोठा भनेको यस्तै हुनुपर्छ । विद्यार्थीले छलफल गरेरै सिक्ने हो,’ विद्यालयको वस्तुस्थिति देखाउँदै व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष कुमार कार्कीले पठनसंस्कृतिको चर्चा गरे । विद्यार्थीलाई सामूहिक रूपमा काम गर्ने बानी बसाउनु नै उनको मुख्य ध्येय देखिन्थ्यो ।

अर्को कक्षामा पनि सामूहिक रुपमा विद्यार्थीहरु छलफल गरिरहेका छन् ।

शिक्षकले आफ्नो सामान बिकाउने उपायबारे विद्यार्थीलाई प्रश्न गर्छन् । त्यहीँ बीचबाट एक विद्यार्थीको जवाफ आउँछ – ‘प्रब्लम सल्भिङ’ आइडियाबाटै बिजनेस जन्मन्छ । र, आफ्नो उत्पादन बजारमा बिकाउन भिडियोमार्फत प्रचार गर्नुपर्छ ।

विद्यार्थीले अंग्रेजीमै यस्ता संवाद गरिरहेका थिए । कक्षामा साथीहरूसँग ‘हाम्रो प्रोडक्ट कसरी अगाडि बढाउन सक्छौँ ? नाफा कसरी कमाउने ?’ भन्दै छलफल गरिरहेका थिए, आलोक्य दवाडी ।

यस्तो ‘भेग’ विषय कक्षा ४–५ का विद्यार्थीले कसरी बुझ्न सक्छन् ? कसरी व्यवसाय जन्माएर बजारीकरण गर्नेसम्मको कुरा गर्न सक्छन् ? तपाईंमा आएको जिज्ञासा स्वाभाभिक हो ।

तर, इम्पेरियलका कक्षाकोठामा भइरहेका यस्ता छलफल हामीले सोचिरहेको भन्दा फरक छ । उनीहरूले कक्षाभित्रैका समस्या पत्ता लगाउँछन्, समूहसमूहमा छलफल गरेर समाधानको उपाय निकाल्छन् र त्यहीँभित्र बेच्छन्, बेच्ने उपायबारे सोच्छन् ।

मानौँ, उनीहरूको बजार नै त्यही कक्षा हो ।

‘नाउ वि आर गोइङ टु सेल अ बार्बिडल,’ शिक्षिका सबिना गुरुङले अंग्रेजीमा बार्बिडल बेच्न लागेको कुरा बताउँछिन् । साना कक्षाका विद्यार्थीले गुडियालाई बुझ्ने भएकाले उदाहरणमा त्यसलाई नै राखिएको छ । गुरुङका अनुसार, अब त्यो बार्बिडल बेच्नका लागि आकर्षक बनाउनुपर्ने हुन्छ ।

‘आर यु रेडी टु मेक दिस बार्बिडल एट्र्याक्टिभ ?,’ शिक्षिकाले ग्राहकको ध्यान खिच्नेगरी बार्बिडल सजाउन विद्यार्थीलाई भन्छिन् । ‘स्क्रिन’मा बार्बिडलको सादा चित्र देखाइन्छ । अनि विद्यार्थीहरूले गुडियामा कस्तो रङ भर्दा आकर्षक देखिन्छ भनेर छलफल गर्छन् ।

गुडियाको टाउको, शरीरमा थरीथरी रङ लगाउनेबारे आफ्नो समूहमा छलफल गरेर टुङ्गो लगाउँछन् । अर्को समूहले गुडियालाई लगाइदिने कपडाबारे छलफल गर्छ । र, बार्बिडल बेच्नका लागि आकर्षक बनाइन्छ । ‘यसले विद्यार्थीलाई मार्केटिङ गर्ने तरिकासँगै समूहमा काम गर्ने कुराको विकास गर्छ,’ शिक्षिका गुरुङले यसरी पढाइनुको उद्देश्य सुनाइन् ।

०००

विद्यार्थीलाई शिक्षण सिकाइ गराउने तरिका जति रोचक लाग्यो, त्योभन्दा कम छैन इम्पेरियल वर्ल्ड स्कुलको यात्रा । यसका संस्थापक अध्यक्ष कुमार कार्की कक्षा १२ पास गरेपछि ल्यान्डमार्क भन्ने इन्स्टिच्युट चलाएर बसेका थिए । सो क्रममा अन्तर्राष्ट्रिय शैक्षिक प्रणालीसँग जोडिन पुगे ।

ल्यान्डमार्क चलाइरहँदा कार्कीलाई नेपालमा पनि अन्तर्राष्ट्रियस्तरको शिक्षा प्रणाली भित्र्याउने रहर जाग्यो । नेपालमा घोकाएर गराइने पठनपाठनबाट आजित उनले फरक तरिकाले शिक्षण सिकाइ गराउने तरिकाबारे खोज्न थाले ।

विदेशमा देखेको शिक्षा प्रदान गर्ने तरिका नेपाल भित्र्याउन पाए राम्रो स्कुल खोल्न सकिन्थ्यो भन्ने उनलाई लाग्यो । अन्तर्राष्ट्रियस्तरको शिक्षा नेपालमै दिने हुटहुटीलाई व्यवहारमा उतार्न लागिपरे । जसको प्रतिफल बन्यो – इम्पेरियल वर्ल्ड स्कुल ।

स्कुलको अगाडिको भाग

सन् २०१० मा लाजिम्पाटमा ‘प्रि–स्कुल’देखि कक्षा २ सम्म अध्यापन गराउने भन्दै उक्त स्कुल खोलिएको थियो । उनीहरूले त्यसबेला पाँच रोपनी जग्गा भाडामा लिएका थिए । सँगसँगै अन्तर्राष्ट्रिय पाठ्यक्रमसँग सहकार्य गरे । अमेरिकी कम्पनीको ‘फ्रेन्चाइज’ लिएर नेपालमा सुरु गरे – फास्ट ट्र्याक एक्स्ट्रा करिकुलम । यो प्रविधिमा आधारित भएर पढाइने पाठ्यक्रम हो ।

कार्कीका अनुसार, उक्त पाठ्यक्रम प्रयोगात्मक थियो । अडियोभिडियो माध्यमबाट पढाउने खालको थियो । केही नलागे विद्यार्थीलाई फिल्डमै लग्नुपर्छ । यसरी पढाउन स्कुलले सुरुवाती चरणमै हरेक कक्षामा ‘इन्टरएक्टिभ बोर्ड’ राखेर पठनपाठन सञ्चालन गर्‍यो ।

२०७२ मा भूकम्प गएपछि लाजिम्पाटमा रहेको स्कुलको संरचना चर्कियो । त्यसपछि विद्यार्थी असुरक्षित हुन्छन् भनेपछि विद्यालयलाई अन्त सार्ने योजना बनाए, कार्कीले । भूकम्प गएको एक महिनामै पठनपाठन सञ्चालन गर्नुपरेकाले स्कुलले ललितपुरको कुपण्डोलमा पढाउन थाल्यो ।

पछि बूढानीलकण्ठमा इम्पेरियललाई सारियो । अहिले २२ रोपनी जग्गामा सञ्चालित छ– इम्पेरियल वर्ल्ड स्कुल । विद्यार्थीलाई पाँच क्षेत्रमा अब्बल बनाउने स्कुलको योजना छ । कार्कीका अनुसार, अन्तर्क्रिया गर्न सक्ने, क्रिटिकल थिङ्किङ गर्ने, विश्लेषण गर्न सक्ने, बच्चाहरूलाई सानैबाट टिमवर्कमा काम गर्न सक्ने, आत्मविश्वासी बनाउने गरी स्कुलले आफ्नै पाठ्यक्रम पनि तयार गर्दैछ ।

सरकारी पाठ्यक्रम र आईपीसीको ‘कनेक्सन’

स्कुलले पछि ‘फास्ट ट्र्याक एक्स्ट्रा करिकुलम’ हटाएर ‘फिल्ड वर्क एजुकेसन’अन्तर्गत रहेर पठनपाठन गराइरहेको छ । नेपाल सरकारको पाठ्यक्रमलाई तालमेल गर्ने गरी अन्तर्राष्ट्रिय शिक्षण प्रणालीसँग स्कुलले सहकार्य गरेको छ । फिल्ड वर्क एजुकेसनले ‘आईपीसी’ (इन्टरनेसनल प्राइमरी करिकुलम) र ‘आईएमवाईसी’ (इन्टरनेसनल मिडल इयर्स करिकुलम) गरी दुईवटा पाठ्यक्रम उपलब्ध गराउँछ ।

‘अरुको पाठ्यक्रमचाहिँ 'बोर्ड' नै भयो । तर, आईपीसीले भने हरेक देशमा भएको राष्ट्रिय पाठ्यक्रमसँग फिटिङ गर्ने पाठ्यक्रम बनाइदियो । त्यसैले यो लागू गरेका हौँ,’ कार्कीले भने । उनका अनुसार, इम्पेरिकल वर्ल्ड स्कुलले नै आईपीसीलाई पहिलोपटक नेपालमा भित्र्यायो ।

आईपीसी ‘थिम बेस एजुकेसन’अन्तर्गत पर्छ, जसमा कुनै ‘थिम’ कार्यान्वयन गर्ने बेलामा ‘इन्ट्री पोइन्ट’ बनाइन्छ । जस्तो, पर्यावरणको विषयमा आधारित भएर पढाइने भयो भने पहिला कक्षाकोठालाई नै त्यहीअनुसार तयार पार्नुपर्छ । पाठ्यवस्तुको प्रतिबिम्ब कक्षाकोठामा देखिनुपर्छ ।

पर्यावरणमा जलवायु परिवर्तनबारे पढाउनुपर्‍यो भने फिल्डमै लगेर त्यसबारे देखाइन्छ । पहिलो चरणमा इन्ट्री पोइन्टमा बनाएर पढाउन सुरु गरिन्छ । त्यसपछि विद्यार्थीलाई प्रश्नहरू गरेर उसमा भएको क्षमता जाँच गर्ने काम शिक्षकले गर्छन् । यसलाई ‘नलेज हार्भेस्ट’ भनिन्छ । यसरी चरणचरणमा विद्यार्थीलाई सिकाइन्छ । र, अन्त्यमा ‘एक्जिट पोइन्ट’ भन्ने हुन्छ ।

एक्जिट पोइन्टमा अभिभावकहरूलाई विद्यार्थीले बुझेका र सिकेका कुरा देखाएर, प्रदर्शनीमा राखेर सो विषयलाई बन्द गर्छन् । र पुन: नयाँ विषयमा अध्यापन सुरु हुन्छ ।

इम्पेरियलले राष्ट्रिय पाठ्यक्रममा रहेको कुरालाई आईपीसीअन्तर्गत रहेर प्रयोगात्मक कक्षा गराउने गर्छ । आईपीसीलाई सैद्धान्तिक पढाइलाई प्रयोगात्मक तरिकाले पढाउन सिकाउँछ ।

इम्पेरियल ‘फिलोसोफी’ र स्कुलको भविष्य

स्कुलले नयाँ तरिकाले शिक्षण सिकाइ गराउनका लागि थप अध्ययन अनुसन्धानको काम गरिरहेको छ । काठमाडौं विश्वविद्यालयका प्राध्यापक झिकाएर स्कुलले नयाँ ढाँचाबाट पढाइने तरिकाबारे अध्ययन गर्दैछ । स्कुलमा विद्यार्थीहरूबारे अनुसन्धान गरेर नयाँ दर्शन (फिलोसोफी) अनुसार काम भइरहेको छ ।

प्रगतिशील दर्शनशास्त्रमा आधारित भएर स्कुलले नयाँ कामको थालनी गर्न लागेको हो । विद्यार्थीलाई ‘रियल वर्ल्ड एक्स्पेरियन्स’ गराउने स्कुलको मुख्य धेय छ । जुन विषयमा इच्छा देखाउँछन्, त्यहीसम्बन्धी सामग्रीसँग विद्यार्थीलाई परिचित गराइन्छ । यसलाई स्कुलले ‘लर्निङ बाई रियलाइजेसन’ नाम दिएको छ । जसमा विद्यार्थीलाई विषयवस्तुबारे प्रत्यक्ष अनुभूति गराएर पढाइन्छ ।

‘राष्ट्रिय पाठ्यक्रम, आईपीसी र स्टिम करिकुलमलाई मर्ज गरेर नयाँ तरिकाले पढाइन्छ । यसरी स्कुलको छुट्टै करिकुलम बनाउने योजना छ,’ स्टिम कोओडिनेटर नेत्र मानन्धरले भने, ‘आईपीसी स्टिमसँग कनेक्ट हुन्छ । त्यसमा रहेको गणितमा धेरै परिवर्तन आइरहेको छ । गणितलाई विशेष जोड दिएर ‘म्याथ ल्याब’ बनाइरहेका छौँ ।’ स्कुलले ‘स्टिम एजुकेसन'लाई पनि जोड दिने भएको हो ।

२००६ मा भएको मोमेन्टले आर्ट्स विषय अत्यावश्यक रहेको निष्कर्ष निकालेपछि साइन्स, टेक्नोलोजी, इन्जिनियरिङ र म्याथम्याटिक्सलाई जोड्न आर्ट्स थप गरिएको हो । त्यसपछि ‘स्टिम’ एजुकेसनमा रूपान्तरण भएको हो । इन्टरनेटको विकास र आईसीटीे प्रयोगसँगै स्टिम एजुकेसनको अवधारणा आएको हो । इन्टरनेटको विकाससँगै हिसाब गर्ने तरिका र साइन्सको प्रिजेन्टेसन गर्ने शैलीमा परिवर्तन आयो । पढाउनका लागि कला महत्त्वपूर्ण हुन्छ । त्यसैले स्टिम शिक्षामा आर्ट्सलाई समावेश गरिएको हो ।

त्यस्तै, इम्पेरियलको अर्को योजना छ – ग्रीन स्कुल । जसमा विद्यालयमा बगैँचा, तरकारीको फार्मजस्ता संरचना तयार गरिँदै छ । विद्यार्थीहरूले प्राकृतिक कुराहरूबारे पढ्दा प्रत्यक्ष अनुभूति गराउन स्कुलले यस्तो योजना बनाएको हो ।

समुदायमा इम्पेरियल

इम्पेरियल स्कुलले समुदायमा आधारित भएर शिक्षा प्रदान गर्ने गर्छ । समुदायमा भएका स्थानीय मान्छेहरूलाई ल्याएर रैथाने संस्कार–संस्कृतिबारे पढाइन्छ । ‘समुदायमा रहेका मान्छेहरू नै हाम्रा लेक्चरर हुनेछन्,’ स्टिम कोओडिनेटर नेत्र मानन्धरले योजना सुनाए ।

जस्तो, नेवारी समुदायबारे पढाइँदैछ भने त्यहाँ प्रयोग हुने गहनादेखि योमरीसम्मलाई गणितसँग जोडेर पढाइन्छ । त्यस्तै, कक्षामै माटोहरू ल्याएर त्यहीँबाट केही निर्माण गर्न विद्यार्थीलाई लगाइन्छ । विद्यार्थीको रचनात्मक क्षमतालाई हेर्ने काम गरिन्छ ।

समुदायको समस्या पत्ता लगाएर समाधान गर्न विद्यार्थीलाई सहभागी गराइनेछ । जुन ‘स्टिम एजुकेसन’अन्तर्गत नै पर्छ । कार्कीका अनुसार वर्षको एकपटक बृहत्‌ रूपमा समुदायमा रहेर काम गर्ने स्कुलको योजना छ । समुदायको समस्या समाधान गर्ने कुरामा विद्यार्थीहरू केन्द्रित हुन्छन् ।

‘कम्तीमा विद्यार्थीले भनेजसरी ‘भेग’ कुराहरू समाधान नहुन सक्छन् । तर, समुदायका लागि केही गर्नुपर्छ भन्ने सोच मात्र हालियो भने भोलिका दिनमा मेरा विद्यार्थी जिम्मेवार नागरिक बन्न सक्छन्,’ मानन्धरलेभने ।

शिक्षकलाई तालिम

अन्तर्राष्ट्रिय शिक्षा प्रणालीमा रहेर पढाउन नेपालका शिक्षकलाई गाह्रो पर्ने भएकाले स्कुलले तालिमको व्यवस्था गर्ने गरेको छ । शिक्षकलाई तालिम दिन बेलायतबाट ट्रेनरहरू स्कुलले झिकाएको छ । त्यस्तै, नेपालमा रहेका अनुभवी प्राध्यापकबाट शिक्षकलाई तालिम दिइने गरिन्छ । प्राय:जसो काठमाडौं विश्वविद्यालयका प्राध्यापकहरूसँग सहकार्य गर्ने गरेको कार्की बताउँछन् ।

खेलकुद, संगीत र पुस्तकालय

स्कुलमा विद्यार्थीले अतिरिक्त क्रियाकलापमा समेत सक्रिय हुन पाउँछन् । फुटसल खेलका लागि स्कुलले व्यवस्थापन गरेको छ । त्यस्तै, स्वीमिङ, टेबुलटेनिसलगायतमा विद्यार्थीले सहभागी हुन पाउँछन् ।

त्यस्तै, संगीतलाई पनि विशेष महत्त्वका साथ स्कुलमा सिकाइन्छ । विद्यार्थीहरूको समूह बनाएरै स्कुलले संगीत सिकाइरहेको हुन्छ ।

थप अध्ययनका लागि स्कुलले पुस्तकालयको पनि व्यवस्था गरेको छ । त्यहाँ विद्यार्थीहरूलाई सामूहिक रूपमा छुट्टाछुट्टै पढ्नेगरी संरचना तयार गरिएको छ । आवश्यकताअनुसार विज्ञानको ल्याब पनि विद्यालयमा छ । गणितका लागि ‘म्याथल्याब’ पनि बनाइएको छ ।

भूकम्पले जन्माएको इम्पेरियलको संरचना

बूढानीलकण्ठमा रहेको इम्पेरियलको भवन संरचना एकतले छ । जुन भूकम्पले सिकाएको पाठ रहेको कार्की बताउँछन् । यदि भूकम्प नआएको भए, वा लाजिम्पाटमा रहेको पुरानो भवन नभत्किएको भए स्कुलको भवन तीन–चारतले हुन सक्थ्यो । तर, अहिले स्कुल २२ रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको छ ।

स्कुलभित्र खुला रूपमा क्यान्टिन राखिएको छ । भित्रको स्थिति अभिभावकले स्पष्ट देखून् भनेर त्यसो गरिएको कार्कीले बताए । सामूहिक रूपमा काम गर्न सिकाउन स्कुलमा डेस्कबेन्चको सट्टा टेबुल र कुर्सीको व्यवस्था छ । स्कुलमा हुनुपर्ने अपाङ्गता भएका विद्यार्थीलाई छुट्टै प्रकारको शौचालयको व्यवस्था छ । विज्ञानदेखि गणित विषयको ल्याब पनि छ ।

एउटा कक्षामा ३० जना हुन्छन् । जम्मा ३ सय जना विद्यार्थी छन् । एसईईको तीनवटा ब्याच स्कुलले पास गराइसकेको छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, फागुन २२, २०७८ ०६:१२