जलवायु परिवर्तनबारे ‘आईपीसीसीको’ चिन्ताजनक प्रक्षेपण

A+ A A-

संयुक्त राष्ट्रसंघअन्तर्गतको जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी वैज्ञानिक अनुसन्धान गर्ने संस्था ‘आईपीसीसी’ले यसै हप्ता छैटौँ मूल्यांकन प्रतिवेदनको दोस्रो संस्करण सार्वजनिक गरेको छ । विश्वका ६७ देशका २७० जना अनुसन्धानकर्ता, ६७५ सहयोगी र ६२ हजार ४ सय १८ जना विज्ञको संलग्नतामा तयार पारिएको यो प्रतिवेदन ३ हजार ६ सय ७५ पृष्ठ लामो छ । सो प्रतिवेदनले जलवायु परिवर्तनका विश्वव्यापी असर, आकलन र जोखिमबारे बृहत् वैज्ञानिक विश्लेषण गरेको छ ।

प्रतिवेदनअनुसार विश्वका झण्डै ३.५ अर्ब अर्थात् ४० प्रतिशतभन्दा बढी जनसङ्ख्या जलवायु परिवर्तनको असरको जोखिममा परेका छन् । पछिल्लो दशक २०१० देखि २०२० को बीचमा जलवायु परिवर्तको जोखिमयुक्त ठाउँमा बाढी, आँधी र खडेरीबाट १५ गुणा बढी मानिसको मृत्यु भएको छ । सन् १८५० को दशकभन्दा पृथ्वीको तापमान १.१ डिग्री सेल्सियसले वृद्धि भइसकेको छ ।

वैज्ञानिकहरूले २०४० अगावै विश्व तापमानमा १.५ डिग्रीले बढिसक्ने चेतावनी दिएका छन् । यदि यसो भयो भने जलवायु परिवर्तनबाट हुने कैयौँ वातावरणीय परिवर्तनलाई पहिलेकै अवस्थामा फर्काउन सकिने छैन । अनुसन्धानहरूले जलवायु परिवर्तनका असर र जोखिम बढ्दो क्रममा र व्यवस्थापन गर्न नसकिने दिशामा अघि बढ्दै गएको देखाउँदै छन् ।

आईपीसीसीको रिपोर्टले जलवायु परिवर्तनले विश्वमा मृत्यु र दु:खदायी दिनहरू सुरु भइसकेको कहालीलाग्दो चित्र देखाएको छ । ठूलाठूला डढेलोका कारण उत्पन्न धुवाँले मुटुसम्बन्धी रोग र श्वासप्रश्वासका समस्या बढ्दै छन् । अर्कोतिर भारी वर्षा र बाढीका कारण ‘कोलेरा’ जस्ता रोगहरूको वृद्धि भइरहेको छ ।

यदि पृथ्वीको तापक्रम १.७ डिग्री सेल्सियसदेखि १.८ डिग्री सेल्सियससम्म वृद्धि भएमा विश्वको आधा जनसंख्या नै खतरामा पर्ने वातावरणीय अवस्थाबाट गुज्रनेछन् । आउँदा दशक रोगहरू फैलिने दरमाथि भारी वृद्धि हुनेछ । शारीरिक मात्रै होइन, मानसिक रोगमा समेत वृद्धि हनेछ । आगामी दिनको जलवायु परिवर्तनको असरले मानिसमा चिन्ता र तनाव थपिनु अर्को स्वास्थ्य चुनौतीको विषय हुनेछ ।

पृथ्वीको तापक्रम १.५ डिग्री सेल्सियस बढ्नाले १४ प्रतिशत प्रजाति लोप हुनेछन् । यस्तै, ३ डिग्री सेल्सियसले वृद्धि भएमा २९ प्रतिशत र ५ डिग्री सेल्सियसले वृद्धि भएमा ४८ प्रतिशत जीव लोप हुने खतरा छ ।

२ डिग्री सेल्सियस तापक्रम बढ्दा हिमालको हिउँ पग्लेर बग्ने नदीमा आधारित सिँचाइमा २० प्रतिशतले गिरावट आउनेछ । जो हाम्रोजस्तो हिमालयको हिउँमा आधारित नदी र त्यसमा आधारित कृषि प्रणालीमाथि गम्भीर धक्का पुग्नेछ ।

आज जन्मेका बच्चाहरू जो सन् २१०० सम्म बाँच्नेछन्, उनीहरूले आजको समयभन्दा ४ गुणा बढी जलवायुजन्य अतिवाद अनुभव गर्नेछन् । औद्योगिक समययता २ डिग्री सेल्सियस तापक्रम वृद्धि हुनासाथ आजका बच्चाले बाढी, आँधी, खडेरी र तातो हावाको ५ गुणा बढी अनुभव गर्नेछन् ।

सयुक्त राष्ट्रसंघीय वातावरण कार्यक्रम (युनेप)की प्रमुख कार्यकारी निर्देशक इंगर एन्डरसन जलवायु परिवर्तनको असरबारे टिप्पणी गर्दै भन्छिन्, ‘१.५ डिग्री सेल्सियस तापक्रम बढ्न नदिँदा त यसको असर यस्तो देखिन्छ । हामी, ३ डिग्री सेल्सियस तापक्रम वृद्धिनजिकतिर गइसकेका छौँ । यसले ठूलो बिपत्ति निम्त्याउँदै छ ।’

सन् २०५० सम्ममा समुद्र तटमा बसोबास गर्ने १ अर्ब जनसंख्या जोखिममा पर्नेछ । कैयौँ पारिस्थितिक पद्धति फेरि नफर्कने गरी बिग्रिएका छन् । अफ्रिका र दक्षिण अमेरिकामा बाढी तथा खडेरीका कारण खानाको असुरक्षा र कुपोषण बढ्दो छ ।

सयुक्त राष्ट्रसंघीय वातावरण कार्यक्रम (युनेप)की प्रमुख कार्यकारी निर्देशक इंगर एन्डरसन जलवायु परिवर्तनको असरबारे टिप्पणी गर्दै भन्छिन्, ‘१.५ डिग्री सेल्सियस तापक्रम बढ्न नदिँदा त यसको असर यस्तो देखिन्छ । हामी, ३ डिग्री सेल्सियस तापक्रम वृद्धिनजिकतिर गइसकेका छौँ । यसले ठूलो बिपत्ति निम्त्याउँदै छ ।’

विश्वमा १.५ डिग्री सेल्सियस तापक्रम बढ्दा हिमालीक्षेत्रमा २.१ डिग्री सेल्सियस तापक्रम बढ्ने प्रक्षेपण गरिएको छ । यो प्रक्षेपण हाम्रो हिमाली देशका लागि समेत हो ।

दक्षिण एसियाली शहरहरू मुम्बई र ढाकामा समुद्री सतह बढ्दाको प्रभावसँगै बाढीबाट हुने क्षति उच्च हुने आकलन गरिएको छ । गर्मीसँग सम्बन्धित मृत्युदर पनि एसियामा बढ्नेछ । यस क्षेत्रमा सरुवा रोगहरू अत्यधिक बढ्नेछन् । साथै, दक्षिण एसियामा खाद्यान्नको अभाव र वृद्धिदर झन् बढ्ने पछिल्लो प्रतिवेदनले समेत औँल्याएको छ ।

वर्षाका घटनाहरूमा आएको फेरबदलले विशेषगरी एसियाका विकासोन्मुख मुलुकहरूमा ऊर्जासंकट हुने चेतावनी दिइएको छ । वैज्ञानिकहरूले जलवायु परिवर्तनको अनुकूलनका लागि स्मार्ट कृषि, पारिस्थितिक प्रणालीमा आधारित विपद् जोखिम न्यूनीकरणलगायत कार्यहरू गर्न सुझाव दिएका छन् । तापक्रम वृद्धि हुँदै जाँदा हिमालीक्षेत्रबाट आउने नदीमा सन् २०५० सम्म २० प्रतिशत पानी घट्ने प्रक्षेपण गरिएको छ । अहिले नै विश्वका आधा जनसंख्याले वर्षको कुनै एक समयमा पानीको अभाव व्यहोर्न थालिसकेका छन् ।

क्यालिफोर्नियाको एक बायोटेक कम्पनीले छिटो वृद्धि हुने बिरुवा र वायुमण्डलको कार्बनडाइअक्साइडलाई द्रुत गतिमा सोस्न सक्ने बिरुवा उत्पादनको पहिलो परीक्षण गरेको घोषणा गरेको छ । पहिलो परीक्षणपछि कम्पनीले जेनेटेकी इन्जिनियरिङबाट उत्पादन गरिएका ती बिरुवा सामान्य बिरुवाभन्दा १ दशमलव ५ गुणा बढी छिटो वृद्धि भएको बताएको छ । यद्यपि यसबारेका आगामी परीक्षणको परिणामबारे प्रतीक्षा नै गर्नुपर्छ ।

वातावरण वैज्ञानिकहरू विश्व तापमान वृद्धिको प्राथमिक कारक नियन्त्रण गर्न सक्दो धेरै वृक्षरोपण गर्न प्रोत्साहन गर्ने गर्छन् । किनकि बिरुवाले वायुमण्डलको कार्बन सोसेर काठ र जराको ठोस रूपमा परिणत गरिदिन्छन् ।

नेपाल जलवायु परिवर्तनको उच्च जोखिममा छ । विश्वव्यापी रूपमा देखिएका जलवायु परिवर्तनका असरका प्रमाण, भविष्यको आकलन, जोखिमको तहले यसविरुद्ध तत्काल कार्बन उत्सर्जन नियन्त्रण गर्न विश्वका देशहरूलाई सचेत गराएको छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन १९, २०७८ १३:१६