शिवाकोटीको कथा : जसले माछालाई व्यावसायिक बनाए, कृषिलाई पर्यटन

A+ A A-

नेपालरत्न शिवाकोटी त्यस्तै ८– १० वर्षका हुँदा हुन्, जति बेला त्यो ठाउँ उराठलाग्दो थियो । त्यही उराठलाग्दो काँसघारीमा लगेर उनका पिता ध्रुवकुमार शिवाकोटी उनको सपना सुनाउँथे । उनलाई त्यो ठाउँमा खेल्न मन लाग्दैनथ्यो । त्यहाँ मन तानिराख्ने केही थिएन । फगत दिक्क लाग्दो काँसघारी थियो । उनी त सानै थिए, ठूलालाई पनि त्यो ठाउँ ‘खास’ लाग्दैन थियो । त्यो समय त्यो जग्गाको कुनै मूल्य नै थिएन, थियो त केवल ध्रुवले देखेको अमूल्य सपना ।

झण्डै ३० वर्षपछि त्यो ठाउँ ‘खास’ भएको छ । ध्रुवले छोरालाई सुनाउने सपनाको ३० प्रतिशत मात्रै गरेका छन् । तर, यति त झापामा कसैले गरेको थिएन । यो ३० वर्षकोबीचमा मेडिकल कलेजले किन्न खोजे । रेस्टुरेन्ट चलाउन जग्गा मागे, होटेल खोल्न खोजे, फ्याक्ट्रीको आँखा पनि जग्गामा नपरेको होइन । ध्रुवको सपनाले जग्गा बेच्न भने दिएन । उनलाई जसरी भए केही नयाँ गर्नु थियो । केही खास गर्नु थियो । तर, गर्ने के थाहा थिएन ।

उनले २०७४ सालमा ठूलो माछा पोखरी बनाउन थाले । जति बेला झापाका प्रमुख बजारमा भारतबाट ल्याएका माछा बिक्री गरिन्थ्यो । फाटफुट भएका साना पोखरीले माछा धान्नै सक्दैन थिए । माछा बजार ल्याएर बेच्न उनीहरूलाई चुनौती थियो । भारतका माछाको मूल्यसँग स्थानीय साना पोखरी भएका व्यवसायीले प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैन थिए । ध्रुवले ठीक त्यति बेला पोखरी बनाउन सुरु गरे । भारतबाट ल्याएको ‘फार्माइलिन’ हालेको माछा खानुपर्ने बाध्यताको अन्त्यका लागि उनी लागिपरे ।

सुरु त गरे, तर शिवाकोटीलाई चुनौती उति नै थियो । भारतबाट पङ्गास जातको माछा ल्याएर पोखरीमा हाले । उनलाई भारतबाटै आएका माछाको मूल्यसँग प्रतिस्पर्धा गर्नु थियो । बजारमा नयाँ व्यवसाय ल्याएर खरो उत्रनु चानचुने कुरा होइन । तर, सोचेभन्दा फरक भयो । नेपालरत्न सम्झन्छन्, ‘पोखरीबाटै माछा किन्ने परम्परा झापाका लागि नौलो भयो, सुरुवातमै हामीसँग पोखरीमा माछा किन्नेको भिड लाग्न थाल्यो ।’

हुनैलाई चाहिँ नजिकैको बिर्तामोड बजारमा फ्रिजमा हालेको माछा बिक्री गरिन्थ्यो । छेउमा अरू पोखरी थिएनन् । माछाका सोखिनका लागि क्रमशः शिवाकोटीको माछा फार्म गन्तव्य हुन थाल्यो । ‘सुरुमा माछा पाल्ने मात्र सोच थियो’ नेपालरत्न सुनाउँछन्, ‘यसरी ठूलो ‘वाटर पार्क’ नै बनाउने सोचले थालेका भने थिएनौँ ।’

झापाको बिर्तामोडबाट १ किलाेमिटर भित्र छ शिवाकोटीको माछा फार्म । १७ बिघा जमिनमा फैलिएको क्षेत्रमा माछा पोखरी मात्र छैन, रमाइलो पार्क पनि छ । बालबच्चा खेल्ने ठाउँ छ, र रेस्टुरेन्ट छ । पछिल्लो समय नेपाल मात्र होइन, भारतको सिक्किम, दार्जिलिङ लगायतको ठाउँका मानिसको समेत गन्तव्य बन्न थालेको छ, शिवाकोटीको ‘हेवन वाटर पार्क’ ।

माछा फार्मको सपना बोकेका ध्रुब बिर्तामोड नगरपालिकामा मेयर विजयी भए । त्यसपछि उनका छोरा नेपालरत्नले माछा फार्म मात्रै चलाएनन्, झापामा माछा फार्मलाई व्यावसायिक बनाए । त्यही व्यवसायमा टेकेर कृषि पेसालाई पर्यटनमा रूपान्तरण गरे । माछा फार्मको बाहिरी गेटमा ठूलो पोखरी छ । पोखरी पार गर्दै उनको वाटर पार्क छिर्न सकिन्छ । बाटोको वरिपरि आकर्षक सजावटका साथ फूल रोपिएको छ । आकर्षक डिजाइनका धाराहरू चौबीसै घण्टा पानी बर्साइरहन्छन् । बीचबीचमा आकर्षक मूर्ति र सजावट छ । पोखरीमा डुंगा चल्छ, आकर्षक पार्कले मन लोभ्याउँछ । र फर्किंदा स्वस्थ, ताजा माछा कोसेली बोकेर घर जान पाइन्छ ।

नेपालरत्नको फार्मको विशेषता नै माछा हो । तर, उनी त्यतिमा मात्र सीमित भएनन् । उनले माछा पाल्न चाहनेहरूका लागि माछाका भुरासमेत उत्पादन गरेर बेच्छन् । पङ्गास, रुही नैनी, ग्रासकार, कमन कार लगायत माछाका भुरा छन्, उनको फार्ममा । मागअनुसार जति पनि उत्पादन गर्न सक्ने क्षमता छ उनीसँग । उनको फार्मको सबैभन्दा ठूलो सफलता माछाको भुरा उत्पादनलाई मानेका छन् उनले ।

अहिले उनको फार्मको माछा प्रदेश नम्बर १ का ठूला बजार सबैतिर पाइन्छ । उनले दुईवटा गाडीमा पोखरी नै बनाएर ताजा र स्वस्थ माछा पुर्‍याउने गरेका छन् । माछा पूर्वको ताप्लेजुङदेखि धनकुटासम्म पुर्‍याउँछन्, त्यो पनि जिउँदै । 'गतवर्ष मात्रै २ करोड भन्दा धेरै माछाका भुरा बेचेँ । पङ्गास १ करोड ५० लाख, रुही ८० लाख', उनले सुनाए ।

कोरोनाले उनको व्यवसाय पूरै थलियो । व्यापार अन्य समयको भन्दा झण्डै ६० प्रतिशतले घट्यो । उनले उनको फार्ममा लगाएका ३० जना कामदार घटाए । कोरोना अघिसम्म ९० जना कामदार थिए, अहिले ६० जना छन् । सामान्य माछा पोखरीबाट सुरु भएको उनको यात्राले अहिले पर्यटनको गन्तव्य बनाइदियो । लगानीको तुलनामा उति नाफा नभए पनि निराश हुने अवस्था नभएको उनको तर्क छ ।

उनको पोखरीमा आनन्द लिन आउनेको सङ्ख्या दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको छ । बिदाको दिन ३ हजारसम्म घुम्छन् उनको पार्कमा । सामान्य अवस्थामा ४०० टुट्दैनन् । अहिले उनको मनमा अरू कुनै कुरा छैन । सुरुमा मन आत्तिएको भए पनि अहिले पेसाप्रति रमाइलो मानिरहेका छन्, नेपालरत्न । बिहानै ५ बजे पार्क पुगिसक्छन् उनी, रातको ८ बजे पछाडि घर जान्छन् । मिहिनेतले उनी यो ठाउँमा पुगेको सुनाउँछन् । ‘कृषिमा मेहनत, धैर्यता र संयम हुन सक्नुभन्दा अरू केही छैन’, उनी भन्छन्, ‘कृषिमा इमान्दारिताको साथ लाग्न सके देशको नक्सा बदल्न सकिन्छ ।’ अहिले शिवाकोटीलाई पछ्याउँदै झापामा धेरै माछा फार्म चलिरहेका छन् । उनका लागि यो खुसीको कुरा हो ।

उनको विचारमा कृषि पेसाले धेरै बदल्न सकिन्छ । ‘प्यासन हुनुपर्‍यो, मिहिनेत गर्न सक्नुपर्‍यो, धैर्य गर्न सक्नुपर्‍यो’, उनी भन्छन्, ‘आफ्नो मात्रै होइन, कृषिले समाज नै बदल्छ ।’ नेपालरत्नले पटक–पटक इमानदारितामा जोड दिए । बजारमा बेइमानको कमी नभएको उनी सम्झन्छन् । ‘बजारमा बेइमानले मेरो ट्याग प्रयोग गरेर अखाद्य माछा बेचेछन्’, उनले भने, ‘एक पटक इलाम नगरपालिकासँग समन्वय गरेरै बजारबाट त्यस्ता मान्छे खोजेर हटाउनुपर्‍यो ।’ उनको फार्मका अनौठा– अनौठा चुनौतीहरू छन् । पारसमणि खतिवडाजस्ता १० जनालाई फार्ममा चरा धपाउने जागिर नै दिएर राखेका छन् । पारसमणिले महिनाको १५ हजार तलब पाउँछन् । साढे तीन वर्ष भयो उनले चरा धपाउने जागिर खाएको । सुन्दा अनौठो लागे पनि पोखरी र पार्कको सौन्दर्यतामा हराउन निकै रमाइलो लाग्न थालेको छ उनलाई ।

‘झट्ट हेर्दा पोखरी धेरै ठूलो देखिन्छ, तर मैले प्रदेश भरी भएका बजारको ३० प्रतिशत मात्र व्यापार ओगटेको छु’, नेपालरत्न भन्छन्, ‘७० प्रतिशत स्पेस पूरा गर्न अझै थुप्रो माछा फार्मको खाँचो छ । इमान्दारिताका साथ काम गरौँ । कृषि पेसामा धेरै सम्भावना छ ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन १९, २०७८ ०८:०४