छोरा पर्खिरहेकी आमा, श्रीमान् खोजिरहेकी श्रीमती, बुबा कुरिरहेका छोराछोरी

A+ A A-

नाम शान्ति । तर, मन अशान्त छ ।

शान्त पनि कसरी होस् र, कर्म दिने बुबालाई बेपत्ता पारिएपछि !

२०६० साल १७ असोजमा बारबर्दिया नगरपालिका–७ की २२ वर्षीया शान्ति चौधरीका बुबा जितबहादुर थारूलाई तत्कालीन शाही नेपाली सेनाले पक्राउपछि बेपत्ता बनायो । बुबाको पर्खाइमा बसेको १८ वर्ष बित्यो । तर, फर्किएका छैनन् ।

‘ऊ मेरो बुबा,’ मूल ढोकाबाट छिर्नेबित्तिकै भित्तामा टाँसिएको जितबहादुरको फोटोमा शान्तिले एकतमासले हेरिरहिन् ।

बुबा बेपत्ता हुँदा शान्ति तीन वर्षकी थिइन् । भाइ महावीर जन्मिएको केही समय मात्र भएको थियो । ६ कक्षासम्म पुग्दा बुबाबारे बेखबर थिइन्, उनी ।

उमेर बढ्दै गयो । माथिल्लो कक्षा चढ्दै गइन् । साथीहरूले मेरो बुबा यस्तो हुनुहुन्छ, उस्तो हुनुहुन्छ भनेर बखान गर्न थाले । अनि खोज्न थालिन् शान्तिले पनि आफ्ना बुबा । ‘७ कक्षामा पुगेपछि बुबा बेपत्ता भएको बाजेबज्यैले सुनाउनुभयो,’ बोल्दाबोल्दै उनका गला अवरुद्ध भए ।

बेपत्ता पारिएका जितहबहादुरको तस्वीर ।

०००

अँगेनोमा धिपधिप बलिरहेको आगो । मझेरीमा टुसुक्क बसेकी जितबहादुरकी ७० वर्षीया आमा छेदनी थारूले बेपत्ता भएको माइलो छोरा आउला कि भनेर बाटो कुरेको १८ वर्ष भयो ।

‘कहिलेसम्म बाटो हेर्ने ?,’ छेदनी प्रश्न गर्छिन् । तर, उत्तर पाउँदिनन् । छ छोरा र तीन छोरी जन्माएकी छेदनीका साथमा अहिले पाँच भाइ छोरा छन् । ‘घरमा जति भए पनि जुन छोरो छैन, त्यही छोरो प्यारो लाग्दोरहेछ,’ छेदनी भन्छिन् ।

दसैँको नवमीको दिन थियो । टोलमा नाचगान चलिरहेको थियो । बर्दियामा मामासँग झ्यालढोका बनाउने काम गर्ने जितबहादुर दसैँ मनाउन घर आएका थिए । घर आएको दिन राति उनी खाना खाएर ओछ्यानमा पल्टिएका मात्र थिए । एकाएक सेनाको टोली उनको कोठामा छिर्‍यो । छेदनी भन्छिन्, ‘आमासँगै बसेर खाऊँला । दसैँ मनाऊँला भनेर आएको थियो । राति ८ बजेतिर सेना आएर सुतेको ओछ्यानबाट उठाएर लगे ।’

जितहबहादुरकी आमा ।

लछारपछार गर्दै लगेपछि चोकसम्म जितबहादुरकी श्रीमती रत्नी र आमा छेदनी पछिपछि गए । तर, जितबहादुरलाई फिर्ता ल्याउन सकेनन् ।

‘लछारपछार गर्दा मेरो नाकको सुनको फुली हरायो । पोते चुँडियो । यस्तै रहेछ त्यसको भाग्य । ऊ भित्तामा फोटो टाँसेको छ,’ पुलुक्क छोराको फोटोमा आँखा पुर्‍याउँछिन् उनी ।

श्रीमान् बेपत्ता भएपछि रत्नी विक्षिप्त भइन् । छोराछोरीलाई हुर्काउने पढाउने सबै दायित्व उनको काँधमा आयो । ‘श्रीमान् भएको भए यति दुःख के हुन्थ्यो र ? कति कुरा सहनुपर्छ,’ रत्नी थोरै बोलिन् ।

छोरी शान्तिले थपिन्, ‘ममी आफ्नो काम मात्र गर्नुहुन्छ । कम बोल्नुहुन्छ ।’

जितबहादुरकी श्रीमती र छोरी ।

त्यतिबेला जितबहादुर २४ वर्षका थिए । अंशुबर्मा माध्यमिक विद्यालयबाट १२ कक्षाको परीक्षा सकाएर बसेका थिए, उनी । फुर्सदको समयमा मामासँग काठको काम गर्न जान्थे । जितबहादुर माओवादी आन्दोलनमा लागेको घरपरिवारका कसैलाई थाहा थिएन । ‘अंशुबर्मा माविको इकाइ कमिटीमा हुनुहुन्थ्यो भन्ने सुनिन्छ । वास्तविकता थाहा छैन,’ जितबहादुरका भाइ रामकृष्ण भन्छन् ।

मुलुकमा १० वर्षे द्वन्द्व पनि सकियो । तत्कालीन विद्रोही माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आयो । तर, जितबहादुर घर आएनन् ।

द्वन्द्वमा बेपत्ता पारिएकाको खोजी गर्न सरकारले बेपत्ता छानबिन आयोग र सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोग गठन गर्‍यो । परिवारले २०७३ मा आयोगमा निवेदन दियो ।

‘आयोगबाट दर्ता नम्बर पायौँ । तर, दाइको स्थितिबारे थाहा पाउन सकेका छैनौँ,’ रामकृष्ण भन्छन् ।

जितबहादुरका छोराछोरी ।

०००

त्यसो त बारबर्दिया नगरपालिकामा जितबहादुर मात्र बेपत्ता भएका होइनन् । नगरपालिकाको तथ्यांकअनुसार द्वन्द्वमा ४२ जनालाई बेपत्ता पारिएको छ । बेपत्ता पारिएका परिवारको फरक–फरक पीडा रहेको बताउँछन्, नगरप्रमुख दुर्गाबहादुर थारू । ‘कसैको पर्खाइमा बस्दाको पीडा छ । कसैको सम्पत्ति हकभोगको कुरा छ । संस्कार गर्ने कि नगर्ने ? त्यो पीडा छ,’ उनी भन्छन्, ‘राज्यले छिट्टै बेपत्ताको स्थिति सार्वजनिक गर्नुपर्छ ।’

नगरप्रमुख थारू आफैँ पनि तत्कालीन माओवादीका कमान्डर हुन् । उनको पार्टी पटकपटक सरकारमा पुग्यो । अहिले पनि सरकारमा छ । तर, उनी आफैँ राज्यले बेपत्ता परिवारको नागरिकलाई सम्बोधन नगरेको गुनासो पोख्छन् । ‘बेपत्ता पारिएका परिवारको पीडा क्षतिपूर्ति निकै महँगो छ । परिवारलाई राहत दिनुपर्छ । बालबच्चालाई पढाइ र रोजगारको व्यवस्था हुनुपर्छ,’ उनी भन्छन् ।

बेपत्ताको स्थिति सार्वजनिक नगरिए अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्ने बताउँछन्, उनी । ‘बर्दिया सबैभन्दा बढी नागरिक बेपत्ता पारिएको जिल्ला हो । बेपत्ताहरूको नगरपालिकाले जीवनगाथा निकालेको छ । यसलाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्ने तयारी गरेका छौँ,’ उनी भन्छन् ।