कानूनमा भीमार्जुन, संगीतमा अर्जुन मिलन

A+ A A-

हरेक बिहान घरको माथिल्लो तलामा सात नबज्दै उक्लन्छन् । जहाँ हार्माेनियम, तबला, गितार, मादल र बाँसुरीलगायत थुप्रै वाद्यवादनका सामग्री छन् । सुरुमा हार्माेनियम समाएर रियाज गर्न थाल्छन् । अनि, संगीतका विभिन्न धुनमा मन्त्रमुग्ध हुन्छन्, संविधानविद् भीमार्जुन आचार्य अर्थात् गीतकार एवं संगीतकार अर्जुन मिलन ।

अर्जुन मिलनले थुप्रै गीत गाएका छन् । लेखेका छन् । र, गीतमा संगीत भरेका छन् । माया प्रेमभन्दा राष्ट्रिय भावले ओतप्राेत दर्जर्नौं गीत गाएका छन्, उनले ।

‘फूललाई दुख्यो होला, मौनताको सहरमा, एकान्तमा आँसु झार्दै, ओठ तिम्रै गजल, जीवनको सार बल्ल, हाँसो कता भाग्यो कुन्नि, सबैले त देशबाट लिन्छु केवल लिन्छु भने’ जस्ता उनका दर्जनाैं गीत चर्चित छन् ।

समय व्यवस्थापन

अधिकांश समय सर्वाेच्च अदालतमा वकालत गर्दै बित्छ । घरमा चाहिँ कानूनका ठेली कुनै कुनामा बस्छन् । संगीतमा मन्त्रमुग्ध हुन्छन् । शब्दलाई विभिन्न लयमा ढालेर संगीत भर्छन् ।

संगीत र कानून अर्कै दिशाका हुन् । यिनको कुनै सम्बन्ध छैन । बिहान, बेलुकी र बिदाको समय संगीत साधनामा समय बित्छ । बिहान दुई घण्टा रियाज गर्छन् । उनी गीत लेख्ने योजना बनाउँदैनन् । समय मिल्नेबित्तिकै र कुनै कुराले छुनेबित्तिकै गीत लेख्छन् । संगीत भर्छन् । गाउँछन् ।

उनका लागि गीत संगीत पूजा आराधना हो । ‘कसैको लहैलहैमा संगीत साधनाले लागेको होइन । संगीतमा मेरो रगत मिसिएको छ,’ उनले भने ।

संगीतको लत

‘स्कुलको कार्यक्रममा सहभागी हुन्थें । पढाइमा अब्बल थिएँ । खेतीपाती, वस्तु हेर्न जाँदा, घाँस दाउरासँगै स्कुले जीवनदेखि डायरी कथा कविता लेख्थें,’ उनले भने, ‘तर, सानैदेखि संगीत र कानून पढ्ने रुचि थियो । कानून र संगीत दुवै रगतमा थिए । संगीत मेरो पूजा आराधना हो ।’

प्यासन र प्रतिबद्धता भयो भने जस्तोसुकै प्रतिकूलताका बाबजुद पनि सफल हुन सम्भव छ भन्ने प्रमाण हुन्, आचार्य । ‘आर्थिक अभावले पनि असर गर्दैन रहेछ,’ उनले भने ।

गीत रचना गर्दा आँसु

कानून र संविधानसँग गीत संगीत जोडिएको छैन । नितान्त फरक पाटो हो, संगीत र कानून । ‘कानून र संविधान मेरो विचारसँग छ,’ उनी भन्छन्, ‘गीत संगीत आत्मसँग ।’

कानून संविधानको नाम भीर्माजुन र गीत संगीतको नाम अर्जुन मिलन । अर्जुन मिलनले उनको हृदयको नामलाई प्रतिनिधित्व गर्छ । ‘कानून र संविधानमा कडा रुपमा प्रस्तुत हुने भएकाले कडा बहस गर्नुपर्छ । मेरो भावना कोमल छ । आफ्नै गीत कम्पोज गर्दा पनि आँसु आउँछ,’ उनले गम्भीर हुँदै भने ।

गीत गर्भ

गीत लेख्दा कुनै योजना बनाएर लेख्दैनन् उनी । रियाज गर्दा शब्दहरु फुर्छन् । ‘त्यति बेला नोट गरेर राख्छु अनि शब्दमा संगीत भर्छु । एकै दिनमा पूरा हुँदैन । प्रायः रातकाे समयमा गीत लेख्छु,’ उनी भन्छन्, ‘२/४ घण्टा बाजा बजाएपछि गीत लेख्छु । त्यतिबेला बेग्लै फिल हुन्छ । गीत लेख्दा कानून संविधान सबै बिर्सन्छु,’ उनले सुनाए ।

वास्तवमा आफूभित्र भएको कुरा नै बाहिर आउने हो । र, अभिव्यक्तिका लागि गीत संगीत महत्त्वपूर्ण माध्यम भएको आचार्यको ठम्याइ छ ।

‘मेरो गीतका बिम्ब आफ्नै भोगाइ हुन् । आफूले भोगेको समाज नै गीतको स्रोत हो,’ उनले भने ।

भीमार्जुनको नजरमा नेपाली गीत संगीत

नेपाली गीत संगीतको जग गाम्भीर्य नै हो । जति बेला नारायण गोपाल, कालीप्रसाद रिजाल, किरण खरेल र भक्तराज आचार्यको जगबाट नेपाली संगीत उठेको हो । त्यो बेला गम्भीर प्रकृतिका गीत रचिन्थे, गाइन्थे ।

‘गम्भीर शब्दका गीत नै नेपाली गीत संगीतकोे परिचय हो । गाम्भीर्य लोप हुँदै छ । शब्दहरु खदिला र गहिरा भेटिँदैन । आवाज पनि भेटिँदैन,’ उनी गम्भीर मुद्रामा भन्छन् ।

समयानुसार गीत संगीतको विकास हुनुपर्छ । तर, समयानुकूल गीत बनाउँदा पनि गाम्भीर्य भुल्नहुँदैन । गीतप्रतिको बुझाइ र गाम्भीर्य ग्रहण नभएको लाग्छ उनलाई ।

‘मानिसले गीत आनन्द लिन सुन्न हो । युट्युबमा भ्युअर्स बटुल्न गीत बनाएको देखिन्छ । प्रविधिको विकासँगै बजारमा संख्यात्मक रुपमा गीतहरु बढी नै आएका छन् । त्यो गलत हो । यो गीतमाथिको आक्रमण हो,’ अहिलेको गीत संगीत ट्रेन्डबारे उनले भने ।

‘गीत संगीत व्यापार मात्रै होइन’

बजारीकरणका लागि र युट्युबमा राख्न होडबाजी गर्दा गम्भीर खालको गीत छाया पर्ने खतरा देख्छन् उनी । उनको बुझाइमा यसले गीत संगीतको महत्त्व कम हुन्छ । त्यो क्रमभंगता हुने खतरा गीत संगीतमा देखिँदै छ ।

गीतलाई पूजाआराधना गरेर समर्पित हुनुपर्ने उनको धारणा छ । तर, पछिल्लो समय गीतलाई व्यवसायको साधन मात्रै बनाउने प्रवृत्ति बढेप्रति उनी चिन्ता गर्छन् । ‘पछिल्लो समय गीतमा नेपाली मौलिकता हराउँदै गएको छ,’ उनले भने ।

‘गीत संगीतलाई सरकारले उच्च महत्त्व दिएको छैन । गीत गाएर पनि पेट पाल्न सक्ने अवस्था छैन । जसले देश विदेशमा गएर स्टेज कार्यक्रममा गएर पैसा आर्जन गर्छन्,’ उनी भन्छन्, ‘रोयल्टीको कुरा उठ्यो तर प्रभावकारी कार्यान्वयन भएन ।’

यस्तो परिस्थितिबीच पनि म गाइरहेको छु । कतिपयले ‘किन गीत गाएको ?’ भनेर सोध्छन् । यस्तो सोध्नेले गीत संगीत नबुझेको जस्तो लाग्छ उनलाई ।

गीत संगीत भनेको देशको संस्कृति र सम्पदा हो । यसको जर्गेना नभएसम्म देशको उन्नत र समृद्ध समाज निर्माण हुँदैन । उनको विचारमा गीतको समृद्धि धेरै कमले बुझेका छन् ।

गीत संगीत भनेको मनोरञ्जनको साधन मात्रै होइन । देशको सम्पदा हो । गीतलाई प्रवर्द्धन गर्न गीतलाई प्रमोसन गर्नुपर्छ । यसप्रति स्रष्टा पनि उत्तिकै जिम्मेवार हुनुपर्छ ।

कतिपय गीत १ वर्षभन्दा बढी समय खर्चर पनि रचेको छु । २०५२ सालमा कालीप्रसाद रिजालको शब्दमा गाएको ‘मौनताको सहरमा हल्ला चलेको छ’ गीतले चर्चा पायो ।

उनले रेडियो नेपालमा २०४९ सालमा पहिलो गीत रेकर्ड गराए। २०५३ सालमा वकिलको लाइसेन्स हात पर्यो । त्यसपछि संगीत यात्रा अलि सेलायो । र, ‘मौनताको सहर’ एल्बम निकाले । जुन यात्रा अहिले पनि निरन्तर छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार १४, २०७६ २०:३६