भरतपुरमा नागरिकता बनाउन आएकाहरू भन्छन्- पहिलोचोटि गाडी चढेको, रिङ्गटा लाग्यो

भरतपुरमा नागरिकता बनाउन आएकाहरू भन्छन्- पहिलोचोटि गाडी चढेको, रिङ्गटा लाग्यो

A+ A A-

चितवनकाे राप्ती नगरपालिका–१३, कान्दाकी ५२ वर्षीया शान्तिमाया चेपाङ जीवनमै पहिलोपटक आइतबार गाडी चढिन् । एकाबिहानै वनतरुल, पुर्वेलीतरुल (इस्कुस) उसिनेर झोलामा पोको पारेपछि उनको यात्रा भरतपुरका लागि तय भयो । मनमा उत्साह र डर बोकेर उनी सदरमुकामसम्म नागरिकता बनाउन आएकी थिइन् ।

‘पहिलोचोटि गाडी चढेको, रिङ्गटा लाग्यो । ज्यान पनि दुख्यो नि । तैपनि रमाइलो लाग्यो’, उनले गाडी चढ्दाको अनुभूति सुनाउँदै भनिन्, ‘हामीलाई नागरिकता बनाउनुपर्छ भन्ने नै थाहा भएन । अहिले छोराछोरीले पनि पठाए । वडाअध्यक्षले पनि बनाउनुपर्छ भन्नुभयो ।’

१६ वर्षको उमेरमा विवाहबन्धनमा बाँधिएकी उनले ११ सन्तान जन्माइन् । तीमध्ये दुईजना बितिसके । आमाको नागरिकता बनेपछि छोराछोरीले राम्रोसँग पढ्न पाउँछन् भन्ने शान्तिमायाले सुनेकी रहिछन् । अहिले ९ जना छोराछोरीमध्ये कोही पढ्दैछन् भने कसैको विवाह भइसक्यो । तीन जना छोराछोरीको नागरिकता बनिसकेको छ भने ६ वटाको उमेर नपुगेकाले बनेको छैन ।

‘नागरिकता बनाएपछि बच्चाबच्ची पढ्न पाउँछन् कि भनेर हो । अहिले त आमाको नागरिकता पनि चाहिन्छ भन्छन्’, उनले भनिन् । उनकै टोलीमा आएकी ६० वर्षकी ठूलीमाया प्रजाको पनि छोराछोरी हुर्काउँदै जीवनको ६ दशक बित्यो । देशमा संघीयता आयो । गाउँठाउँमै ‘सिहदरबार’ आयो । तर उनले नागरिकता बनाउने मेसो पाइनन् । नागरिकता नभएपछि उनी राज्यका आधारभूत अधिकारबाट बन्चित थिइन् ।

‘छोराछोरी पाल्दै ठिक्क भयो । नागरिकता बनाउने थाहा नै भएन’, १० जना छोराछोरीकी आमा ठूलीमायाले भनिन् । उनका १४ सन्तानमध्ये अहिले चार जनाको मृत्यु भइसक्यो । ६ भाइ छोरा र चार बहिनी छोरी छन् । उनले नाति, पनाति पनि देखिसकिन् । तर राज्यको नागरिक हुनुको प्रमाणपत्र नागरिकता भने देख्न पाएकी थिइनन् । नागरिकता बनाउन आउनु पर्ने सदरमुकाम भरतपुर उनको लागि ‘सुदुर’ हो । भरतपुरदेखि भण्डारा ४० मिनेटको बसयात्रा, त्यहाँबाट साढे दुई घण्टा कालिटारसम्म पुनः बसयात्रा । त्यसपछि हिँडेर तीन घण्टामा बल्ल पुगिन्छ ठूलीमायाको गाउँ कान्दा ।

आइतबार जिल्ला प्रशासन कार्यालय भरतपुरमा नागरिकता पाएपछि खुसी हुँदै उनले भत्ता पाइने आशा व्यक्त गरिन् । उनको घरमा आम्दानीको खास स्रोत केही छैन । आधा वर्ष मकै, कोदोले भ्याए पनि बाँकी ६ महिना जंगलको कन्दमूलमै भर पर्नुपर्ने हुन्छ ।

कान्दाबाटै नागरिकता बनाउन आएका टोलीमा थिए ६८ वर्षीय साजुराम चेपाङ । बिहानै घरबाट हिँडेका साजुराम घरबाटै लिएर आएको चिसो फापरको रोटीले आफ्नो भोको पेट भर्दै गरेका भेटिए राहादानी फाँट अगाडि आइतबार । वडाले भरतपुरसम्म ल्याउन गाडीको आऊजाऊको व्यवस्था गरे पनि खानाको व्यवस्था गर्ने जिम्मा उनीहरूकै भएकाले सबैले आ–आफ्नो घरबाट केही न केही खानेकुरा बोकेर आएका थिए ।

खान लाउनकै दुःखमा रुमल्लिरहेका साजुरामलाई कहिल्यै नागरिकता बनाउनुपर्छ भन्ने भेउ नै भएन । ‘हामी त अनिकाले मान्छे, नागरिकता चाहिन्छ भन्ने लागेन,’ उनले भने । नागरिकता बनेपछि भने वृद्धभत्ता पाइने कुराले उनलाई पेटभरि खान पाइन्छ कि भन्ने आशा जगाएको छ । नागरिकता बनाउनका लागि छोराहरूले पनि आग्रह गरेपछि भरतपुर आएको उनले बताए ।

३० जना चेपाङको नागरिकता बनाउने टोलीको नेतृत्व गरेर आएका थिए राप्ती नगरपालिका वडा नम्बर १३ का अध्यक्ष सूर्यबहादुर प्रजा । ‘टोली गाउँमै आउँछ भनेर कम्प्युटर, ल्यापटप, फोटोकपी भाडामा लगेर ३ सय जनाको फर्म भरेका थियौँ । तर सफल भइएन’, वडाअध्यक्ष प्रजाले भने ।

राप्ती–१३ भरतपुरदेखि झण्डै ७० किमी टाढा पर्छ । पहाडी बाटोहुँदै आउने भएकाले भरतपुर आऊजाऊ गर्न सहज छैन । ‘सोझो जाति छ । हामी खटेर नगरेसम्म उहाँहरु आफैँ सक्नुहुन्न’, उनले भने । पछिल्लो तीन दिनमा ५० जनाको नागरिकता बनाउन सफल भएको उनले बताए ।

‘अहिले पनि ८० हाराहारी उमेरका व्यक्तिको फर्म भरेर राखेका छौँ । तर कसरी झार्ने योजना बनाउँदै छौँ । पहाडको बाटो उति सजिलो छैन’, उनले भने, ‘शिक्षा र स्वास्थ्यबाट बन्चित भएकाले नागरिकता बनाउनुपर्छ भन्ने पहिलेको पुस्तालाई थाहा भएन । नागरिकता नभएपछि छोरा, नातिसम्मलाई नागरिकता बनाउन असर परेपछि चासो लिएको देखियो ।’

नागरिकता सहजीकरणका लागि टोली लिएर आएका कान्देश्वरी आधारभूत विद्यालयका प्रधानाध्यापक बालकृष्ण थपलियाले अधिकांशको नागरिकता भौगोलिक विकटताको कारण अहिलेसम्म बन्न नसकेको बताउँछन् । ‘अहिले सामान्य कोरोनाको खोप लगाउन पनि नागरिकता चाहिने भएपछि महत्व बढ्दै गयो’, उनले भने, ‘प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रमको जागिर खान पनि नागरिकता चाहिने भयो । त्यसपछि नागरिकताको महत्व पनि बढ्दै गयो ।’

पुरुषभन्दा धेरै नागरिकताविहीन महिला रहेको थपलियाले बताए । हातमुख जोड्नै धौधौ हुने चेपाङ समुदायलाई नागरिकता पाएपछि राज्यले दिने आधारभूत अधिकारको पहुँचमा पुर्‍याउन मद्दत पुग्ने उनले विश्वास व्यक्त गरे ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन १०, २०७८ ०७:३८