सेतीको आँसु

A+ A A-

नदी आमा हुन् । प्राण हुन् । नदीबिनाको धर्ती कल्पना गर्न सकिँदैन, जीवजन्तु र मानव जीवनको कुरा त धेरै परको हो । तर, अहिले नदीमाथि भएको आक्रमण सहिसक्नु छैन । यस्तो लाग्छ, नदीमाथि दिनदहाडै बलात्कार भइरहेको छ । अर्थात्, आमामाथि आक्रमण भइरहेको छ ।

जननीमाथि खुलेयाम आक्रमण वा बलात्कार हुँदा एक सुपुत्रले कसरी सहन सक्छ ? हो, म त्यही पीडा भोगिरहेछु । पीडाबीच आक्रोश उब्जिरहेछ ।

जननी सेती नदीमाथि बढेको आक्रमणका कारण उत्पन्न आक्रोश हो ।

वरपर हरिया जंगल र उर्बर फाँटबीचै बगिरहेकी छन्, सेती आमा । सेतीको सुस्केरा चित्कारजस्तो लाग्छ । पहिला निरन्तर खुसीको गीत गाएजस्तो लाग्थ्यो, अहिले रोइरहेझैं लाग्छ ।

तिमी साइपाल हिमालबाट जन्मेर अनवरत बग्दै गर्दा गंगा दिदीसँग भेट्छ्यौ र महासागरमा मिसिन्छ्यौ । तर, अचेल तिमीमाथि आक्रमण भएको दृश्यले मन चसक्क हुन्छ । साइपालको काख, भोपुर, चैनपुर, देवल, गोलाई, सुवेडा, तमैल, भाँडेबगर, झनना, झोता, देउरा हुँदै डोटीका आलिताल, गोपघाट र पिपल्लालगायत ठाउँमा तिमीमाथि भएको निर्मम अतिक्रमण कम्ती पीडादायी छैन । कति दुख्दो हो तिम्रो मन ! त्यसैले त रोइरहन्छ्यौ, निरन्तर !

तिमीले ‘खाऊ बस’ भन्दै दिएको सुविधा बिर्सेर आफ्नै सन्तानले तिमीलाई बाग्मती बनाउने दुष्प्रयास गरिरहेका छन् । तिम्रा पेटभित्र हुर्कंदै गरेका माछालगायतका जलचर प्राणीलाई पनि खतरा बढिसक्यो होला । सन्तानले सिसा, प्लास्टिक जस्ता जैविक–अजैविक सबै चीजवस्तु तिम्रै छातीमा फालेर तिम्रो छातीमा दाग बसाउन खोजिरहेछन् ।

मलाई थाहा छ, तिम्रो नाम अहिले सेती नदी भए पनि आठौं शताब्दीमा सीता थियो । महर्षि वेद व्यासले लेखेको हिन्दुहरूको धार्मिक ग्रन्थ ‘मानसखण्ड’मा तिमीलाई सीता भनिएको छ  । उक्त ग्रन्थमा पुलह नाम गरेका ऋषिले उरु क्षेत्र (अहिलेको उरैलेक)मा वर्षाैंसम्म भगवान् शिवको तपस्या गरेपछि तिम्रो जन्म भएको कुरा उल्लेख छ ।

कैलाश पर्वतबाट उत्पन्न हुने गंगा नदीको जल गर्भस्थ भई उरु क्षेत्रमा प्रकट भएको र कालान्तरमा तिमीलाई सेती नामले पुकारिन थालियो   त्यसैले तिमी पनि गंगाझैं पवित्र छ्यौ । तिमी र तिम्रा ६ बहिनीहरु नन्दिनी, नलिनी, मालती, महापदा, विष्णुपदा र विसंभृत्य मिलेर गंगा नदी बनेको पनि मलाई राम्ररी थाहा छ ।

यसैगरी, पौराणिक कालमा तिम्रा अंगका रुपमा रहेका सुनिगाड, कालंगा, बाहुलीगाडलगायत विभिन्न खोलाका संगम स्थलमा और्य, अत्रीलगायत ऋषिमुनिले तपस्या गरेर सिद्धि प्राप्त गरेको कुरामा समेत पूर्ण जानकार छु । अनि, तिमीलाई थाहा नै होला, और्य ऋषिले तपस्या गरेको स्थान आगर र अत्रीले तपस्या गरेको स्थान तपोवनमा अहिले पनि स्थानीयले श्रद्धापूर्वक पूजाआजा गर्छन् ।

गंगा नदीकै स्वरूप भएका कारण तिम्रोे जल वर्षौंसम्म भरेर राख्दा पनि कीरा नपर्ने र नगन्हाउने गरेको तिम्रो धार्मिक महत्वबारे लामो अध्ययन गरेका पूर्वसचिव विष्णुप्रसाद खत्रीले मलाई बताएका छन् ।

‘गंगा नदीको जति धार्मिक महत्त्व छ, त्यत्तिकै धार्मिक महत्त्व तिम्रो पनि छ,’ उनी भन्छन्, ‘अहिले पनि तिम्रा हरेक दोभान र त्रिवेणीमा भएका शक्तिपीठले तिम्रो पवित्रता पुष्टि गरेको छ ।’

केही वर्षअघिसम्म तिमीलाई तिम्रा सन्तानले गंगा नै भन्ने गरेको र तिम्रा किनारका सन्तानले पाहुनाको स्वागतका लागि तिमीलाई नै चढाउने चलन थियो । तर, अहिले त्यति सुन्दर तिम्रो स्वच्छता बिग्रँदै गएकोप्रति केही सन्तान चिन्ता व्यक्त गर्छन् । ७–८ वर्षयता तिमी साहै्र कुरूप देखिन थालेकी छ्यौ । अब त तिमी पनि बहिनी बाग्मती जस्तै बन्छ्यौ होला है !

अचेल त तिम्रा छातीमा सन्तानले मदिरा सेवन गरी सिसाका बोतल तथा घर, पसल, अफिसलगायतका स्थानबाट निस्केको फोहोर मिल्काउन थाले । ती टुक्राले तिम्लाई कति घोच्दो हो, कति दुख्दो हो ?

७–८ वर्ष अघिसम्म ढुक्क भएर म तिमीलाई पिउँथें तर अब त तिमी नुहाउन र लुगा धुनसमेत प्रयोगमा नआउने भएकी छ्यौ ।

अब यी तिम्रा सन्तानको मनमा कहिले दया पलाउला, कहिले चेत पस्ला ? त्यति सुन्दरी तिमी कुरूप भइसक्यौ भन्ने त सबैलाई थाहा छ । तर, यिनीहरु किन तिम्रो अस्मितामाथि खेल्न छोड्दैनन् ? के यी सन्तानलाई तिमीप्रति माया नै छैन ?

म त तिमी भएनौ भने यो धर्तीको हराभरा र तिम्रा छेउछाउका उब्जाउ भूमि नै सकिन्छन् भन्नेमा चिन्तित छु । मेरो हरेक श्वासमा तिमी छ्यौ । म हरेक रात तिम्रै एकोहोरो सुसाहट सुनेर मात्रै निदाउँछु । हरेक कुरा बिग्रेपछि चेत पस्नुभन्दा बिग्रन नदिनु उपयुक्त लाग्छ मलाई । तिमी त बाग्मतीभन्दा कैयौं गुणा सुन्दरी छ्यौ सेती आमा ।

बाग्मतीझैं कुरुप बन्यौ भने त तिम्रा यी सन्तानलाई पनि विभिन्न्न महामारीले सिध्याउनेछ । तिमी यति धेरै शक्तिशाली छ्यौ ।

तिमीले चाह्यौ भने सिंगो सुदूरपश्चिम समृद्ध हुन्छ, सिंगो नेपाल उज्यालिन्छ । तिमीमा तिम्रा हात जस्ता फाँटलाई झन् उर्बर बनाएर सन्तानलाई सुखसँग पाल्ने क्षमता छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार १४, २०७६ १७:०३