के छ नमस्तेको 'सकारात्मक सोच, खोज र रोज'भित्र ?

A+ A A-

आजभन्दा २० वर्षअघि झाडापखालाले झण्डै १५००० नेपाली बालबालिकाकाे ज्यान लियाे । मूल कारण थियाे- खुल्ला दिसा ।

यो अन्तरालमा देशभरि खुल्ला दिसामुक्त अभियानको एक आँधी चल्यो । यसको मूल अगुवा नमस्ते लाल भूमि थिए । तिनको पछि-पछि देशैभरिका राजनैतिक पार्टीका नेता र कार्यकर्ताहरू, सरकारी कर्मचारी, सञ्चारकर्मी, गैरसरकारी संस्थाहरू र अरु अभियन्ता थिए ।

नमस्ते यूएनको वरिष्ठ सरसफाई विज्ञ हुन् । तथापि उनी यो अन्तरालमा नेपालको ७७ जिल्लाभरि हिँडेर, गुडेर र उडेर पनि पुगे । सबैलाई जगाए । यो सवाल समाजका सम्पूर्ण मानिसहरूको जनजीवन, स्वास्थ्य र संस्कृतिसँग सम्बन्धित भएकाले सबैको सहयोग मिल्यो र परिणाम पनि देखियो- २०७७ सालमा देशभरि झाडा पखालाबाट केटाकेटीकाे मृत्युदर संख्या ३००० मा आयाे ।

एउटा व्यक्तिको नेतृत्वमा भएको अभियानले बीस वर्षमा ८०% मृत्युदर घट्न पुग्नु भनेको ठूलो उपलब्धि हो । यसरी हेर्दा न्यूनतम १ लाख २० हजार केटाकेटीकाे ज्यान र जीवन बचेको देखिन्छ । के थाहा, भविष्यमा यी बाँचेकाहरू देश र जनताका अब्बल दर्जाका नागरिक पनि बन्न सक्छन् ।

खुल्ला दिसापिसाब मुक्त क्षेत्रको घोषणा कार्यक्रम मूलत: गरिबसँग अधिक घनिष्ठता राख्छ । किनकि, धनी ठूला घर हुन्छन्, त्यसभित्र चर्पी हुन्छ । तिनका केटाकेटीहरू झाडापखाला चल्दा अस्पतालमा सजिलै उपचार गर्न सक्छन् । बाल मृत्यु शून्यजस्तै हुन्छ ।

गरिबसँग सुविधासम्पन्न घर हुँदैन । चर्पी हुँदैन । यिनैका बालबालिकाहरू झाडापखालाको बिमारले आक्रान्त बन्छन् । शहर लगेर उपचार गर्न पनि कठिन हुनाले मृत्युदर अत्यधिक हुन्छ । यसरी नमस्तेको अभियान धनी मानीहरूका लागि भनेर केही विद्वानहरूले प्रचार गरे पनि त्यो झुठ हो, बरु गरिब मजदुर, किसान, दूर-दराजका जनताका लागि खुल्ला दिसामुक्त तुल्याउने नमस्तेको अभियानलाई सबैले साथ दिएर सहयोग र समर्थन गर्नुपर्छ । नमस्तेलाई सबैले ऊर्जा दिनपर्छ । यसमा राष्ट्र र जनताको अनि भावी सन्तति सबैको हित छ, भलो छ ।

मंसिर २०६२ बाट थालिएको क्रान्ति भनौँ, दोस्रो जन-आन्दोलनको बेला आन्दोलनको राँको बाल्न सुदूरपश्चिमको तत्कालीन रापती हो वा सेती अञ्चलको पहाडको विकट जिल्लामा पनि आन्दोलनकारी नेताहरूको माग हुन्छ । नागरिक समाजका अगुवा कृष्ण पहाडी र खगेन्द्र संग्रौलालाई हेलिकप्टरबाट पठाइन्छ । हजारौँ जनताको बीचमा यी दुई अगुवाहरूले गणतन्त्रको लागि, संविधानसभाको लागि र नेपाली जनता राष्ट्रको नेता बन्नको लागि ज्ञानेन्द्र शाहको हुकुमी शासनको जरोकिलो उखेलेर फ्याँक्न ऐक्यबद्ध बनी जुर्मुरिएर उठ्न पर्छ भनेर बेजोडको भाषण गर्छन् । जनतालाई उत्साहित तुल्याउँछन् ।

कार्यक्रम सकिएपछि यी दुई विद्वान हेलिकप्टर चढ्छन् शायद नेपालगञ्जतर्फ जान । त्यही बेला एक महिला रुँदै र बिन्ती गर्दै यी विद्वानसामु आफ्नो दुखेसो पोख्दै भन्छिन्, 'हजूर ! मेरी छोरी सुत्केरी व्यथाले छट्पटाई रहेछिन्, डाक्टरले यहाँ सक्दैन, नेपालगञ्ज लैजाऊ वा काठमाडौं लान् भनेका छन् । कसरी जाने ? हिँडेर हप्ता दिन लाग्छ । हजूर दया गर्नुस् ! धर्म गर्नुस् ! गरिबलाई माया गर्नुस् ! मेरो छोरी र उसको पेटको बच्चाको ज्यान बचाई दिनुहोस !'

हेलिकप्टर सानु, केवल दुई सिटको मात्र हुन्छ । संग्रौला र कृष्ण पहाडी मुख हेराहेर गर्छन् । एकछिनपछि हेलिकप्टर चउरको धूलो उडाउँदै आकाशमा उठ्छ र बेतोडले दक्षिणतिर धनुकाण हानेझैँ उड्छ । बूढीआमै त्यही भुइँमा निराश बनी ढल्छिन् ।

सुत्केरी छोरी र तिनको बच्चालाई के हुन्छ ? कसैलाई वास्ता हुन्न । त्यसको केही हप्तापछि एकदिन कान्तिपुर दैनिकमा खगेन्द्र संग्रौलाको एउटा लेख छापिन्छ, उक्त घटनाबारे । संग्रौला भन्छन्र '……एक महिला विलाप गर्दै आफ्नो वेथा लागेको छोरीलाई बचाई दिन हामीसँग दयाको भिख माग्छिन्…….. म त छोराछोरी परिवार भएको, मायाजालमा परेको बरु कृष्ण पहाडी गेरु बस्त्रधारी छोराछोरी परिवार क्यै नभएकोले सिट छोडेको भए कति राम्रो हुने थियो……. ।'

यी शब्दहरूले संग्रौलाप्रति कृष्ण पहाडी क्रुद्ध बन्छन् । त्यसबेला आन्दोलनको बेला थियो । उहाँहरूका ज्ञानेन्द्र शासन र तिनका सेना, प्रहरीहरूका दमन, हत्या र गिरफ्तारीविरुद्ध अनि आन्दोलनको समर्थनमा व्यक्त विचारहरू अवश्य नै महत्त्वपूर्ण थिए । पालनायोग्य थिए । तर हेलिकप्टरमा आफ्नी छोरीको र पेटको बच्चाको ज्यान बचाउन अस्पताल लैजान हेलिकप्टरको सहयोग माग्ने महिलाको लागि संग्रौला र कृष्ण पहाडी दुवैले सीट छोडिदिन पर्थ्यो । किनकि, २ घण्टापछि सो हेलिकप्टर पुनः त्यहाँ फर्कन सक्थ्यो ।

पैसाको अभाव भएमा त्यहाँ भाषण सुन्न आएका जनतालाई आह्वान गरे पनि १ ला जम्मा हुन सक्थ्यो । त्यो सफल नभए काठमाडाैं आएर आग्रह गरेको भए त्यस आन्दोलनको घडीमा १ करोड जनताले ५/५ रूपैयाँ मात्र उठाए पनि ५ करोड रूपैयाँ जम्मा हुन सक्थ्यो । जुन रकमले त्यस्तो फिस्टे २ सीटे हेलिकप्टर ३ वटा आउँथ्यो । यो आफैँमा ऐतिहासिक हुन्थ्यो । आफूले सिट नछोडेर कृष्ण पहाडीलाई दोष देखाउनु खगेन्द्र संग्रौलाको ढोंगी प्रवृत्ति हो । यस्तो प्रवृत्तिले अरूमा दोषै दोष देख्ने अनि आफूलाई चाहिँ सर्वज्ञानी, सर्वगुणी देख्नने प्रवृत्तितर्फ धकेल्छ ।

माथिको प्रसङ्ग यहाँ किन जोडियो भन्दा नमस्ते लालभूमि आफ्नो सरसफाई तथा खानेपानीको अभियानमा लाग्दा २०५०/५१ तिर एकदिन विराटनगरमा थिए । त्याे बेला एउटा पिकअप गाडीले एक महिलालाई ठक्कर दिएर बेजोडले भाग्याे । नमस्तेले देख्दा घाइतेलाई बचाउन ह्याङ्ग नाउँको विदेशी साथीलाई भने । तर, उनले ‘क्यै भएमा प्रहरीले हामीलाई फसाउँछ’ भनेर डर देखाउँछन् । नमस्ते लाल भन्छन् ‘त्यसो भए तिमी जाऊ, मलाई यही छोड, अस्पताल लग्छु । तर पछि खुट्टा भाँचिएकी ती महिलालाई अस्पताल लगिदिउँ भनेर नमस्तेले बिन्ती गरेपछि ह्याङ्ग तयार हुन्छन् र विराटनगर अस्पताल लगेर छोड्छन् ।

यही हो सकारात्मक सोच भनेको । ‘नमस्ते आधा करोडको गाडीमा सैर गर्छन् । युएनको जागिर, मान, दाम र सवार उनको भव्य छ’ भनी संग्रौलाले व्यङ्ग्य पनि हान्छन् । तर, नमस्तेको गाडी चिनेका जोकोहीका लागि सार्वजनिक जस्तो छ । समस्या र संकटमा परेकाहरूको लागि एम्बुलेन्सजस्तो पनि छ भनेर पंक्तिकार स्वयंले देखेको छ, भोगेको छ ।

झण्डै ५ वर्षअघि नमस्तेसँग पंक्तिकार बन्दिपुरबाट काठमाडाैं जाँदै थियो । कृष्णभीर कटेर ओरालो लागेपछि केही मान्छेहरूले गाडी रोक्न इशारा गर्‍याे र दुःख बिसाउँदै भन्यो 'यो महिला सिकिस्त छ, यहाँ एम्बुलेन्स क्यै छैन, बिरामी देखेर राम्रो बसहरू रोक्दैनन्, उपाय क्यै भएन, हजूर ! सहयोग गरिदिनु पर्‍याे….।'

बिरामी र तिनलाई हेर्ने २ जनासहित ३ जनालाई पछाडिको सिटमा राखेर नमस्तेले गाडी हाँके । बीचमा कतै पनि नरोकी काठमाडौं लैजान ।

हाम्रो गाडी एम्बुलेन्सजस्तो थियाे । भित्र बिरामी भएकाले, संकटकालीन बत्ती बालेर गाडी बेतोडले कुदिरह्यो । राजमार्गमा हिँड्ने आधाजति बाहन चालकहरूले साइड दिन्थे तर आधाजतिले हाम्रो संकटकालीन बत्तीलाई बेवास्ता गर्थे । कुनै ठग भन्ने उनीहरूको अनुमान होला ! यसले गर्दा गाडीको क्लच धेरै पाली चलेर नै हुनुपर्छ नागढुङ्गामुनि झ्याप्से खोलामा गाडी बिग्रियो, डिग चलेन । बिरामीलाई काठमाडौं लैजानु छ, अब के गर्ने ?

हामीले अरू बसहरू रोक्न प्रयास गर्‍याैँ, कुनै बसहरू रोकेनन् । साना राता प्लेटका गाडीहरू त कुरै छोडौँ । एउटा सेताे प्लेटको सरकारी गाडीलाई रोक्यौं र समस्या बतायौँ तर उनले हाम्रा सबै कुराहरू सुनेपछि गाडीको ढोका खोल्ला भनेको त सरर गाडी पो गुडायो । मान्छेहरू घोर व्यक्तिवादी, लोभी र पापी प्रवृत्तिको परिणाम पनि हो, अरूको दुःख र समस्या नबुझ्ने भएको ।

गरिब दुखीहरूलाई हेप्ने गरेको मलाई समग्र सामाजिक संरचनाप्रति तीव्र घृणा जाग्यो । रातको झण्डै ८ बजे मैले एउटा जुक्ति निकालेँ । सडकको देब्रेतिर ३/४ वटा मुढाहरू तेर्स्याएँ । त्यसपछि एउटा बस रोकियो र बिरामीलाई लान अनुरोध गर्‍याैँ, चढायौँ ।

कण्डक्टर रिसाउँदै थियो, 'यस्तो बिरामी देखेपछि गाडी रोकिहाल्थ्यौँ नि ! सडकमा मुढै तेर्स्याउनु पर्छ?'

'हो हो तपाईं सज्जन पर्नुभएछ । मूर्खहरूका लागि यस्तो गर्न बाध्य बनायो……..' मैले जवाफमा भनेँ । राति १० बजेतिर मात्र एउटा गाडी हामीलाई लिन आईपुग्यो, जुन गाडीले हाम्रो गाडीमा टुचेनले बाँधेर घिसार्दै काठमाडाैं सितापाईलानजिकको कारखानामा राति ११ बजेतिर पुर्‍यायो । केही दुःख हामीले पायौँ तर एउटा बिरामीको सेवा गर्न पाउँदा हामी दुवै धेरै खुसी थियौं ।

नमस्ते जीवनभरि नै शान्तिपूर्ण मार्गबाट आएको तर म क्रान्तिपूर्ण मार्ग पछ्याउँदै आएको भए पनि गरिब, दुखीपीडीत, समस्या र संकटमा परेका मानिसहरूको उद्वार र उत्थानमा सक्दो भूमिका निर्वाह गर्दै आएको अनभूति हामी दुवैको आ-आफ्नो खालको छ ।

नमस्तेको हालै प्रकाशित ‘सकारात्मक सोच, खोज र रोज’ पुस्तक पाँच भागमा विभाजित छ । जुन सबै सकारात्मक चिन्तन र विचारबारे उनले व्याख्या र विश्लेषण गरेका छन् । त्यसमा पाँचौं भागमा जीवनको पथमा देखेका र भोगेका अनुभवको कठोर सत्यताका घटना परी-घटनाहरू सार संक्षेपमा प्रस्तुत छन् ।

नमस्तेको दुई जेहेनदार विद्यार्थीकाे झाडापखालाले निधन भएपछि मर्माहत भई उनी लेख्छन् 'दुवैको मृत्युले मलाई ठूलाे दर्द र शिक्षा दियो । त्यसैले आज पनि म झाडा पखालाबाट कोही पनि बच्चा नमरुन भनेर सर सफाईमा दिल, दिमाग र देहलाई समर्पित भएर लागिरहेछु ।'

झण्डै ५० वर्षअघि तनहुँको एक स्कुल भन्सार-थप्रेकबाट त्यसबेलाको शहर नारायणगढमा राष्ट्रियस्तरको फुटबल प्रतियोगितामा भाग लिन जानु र वीरेन्द्र क्याम्पसलाई हराउनु चानचुन हैन । अनि स्थापित लालीगुराँस क्लबसँग हार्नु स्वाभाविक हो ।

यहाँ मूलतः नमस्तेको आँट र हिम्मत हो, जुन विशेषता उनमा जीवन्तता छ । त्यसैले त अनगिन्ती बाधा अडचनहरू छिचोल्दै नेपालालाई खुल्ला दिसामुक्त क्षेत्र बनाउन उनी सफल भए । चर्पी मानव संस्कार सँस्कृतिसँग सम्बन्धित भएकाले नमस्तेको अनुपस्थितिमा पुन: आज ५% सम्मले खुल्ला दिसा गरिरहेको चर्चा भइरहेछ । जुन कारणले गरिब र गाउँबस्तीका मजदुर किसानहरूका बालबच्चाहरूका मृत्युदर फेरि बढ्दै जाने चिन्ता छ । यसले नमस्तेको निरन्तर नेतृत्वको खाँचो दर्शाइरहे छ, देशैभरि ।

वास्तवमा बनेका पक्कीकच्ची पाईखानामा खसीबोका पाल्नु, कुखुरा हाँस थुन्नु, दाउरा र पराल थुपार्नु ती मान्छेहरूकाे न्यून चेतनाकाे परिणाम हाे । नेपालको हिमाल, पहाड, तराईभरि स्वच्छ वातावरणका लागि खुल्ला दिसामुक्त अभियानलाई निरन्तरता दिनु, स्तराेन्नति गर्नु, व्यापक जनचेतना फैलाउनु राज्यको नेतृत्व गर्ने र सुविधाहरू प्राप्त गर्ने सरकारी, गैरसरकारी, संघसंस्थाहरू र राजनैतिक पार्टीहरूकाे कर्तव्य हैन ? सामाजिक र सांस्कृतिक अभियन्ताहरूकाे पनि कर्तव्य हैन र ?

सकारात्मक सोचले मान्छेलाई अरुको भलो चिताउने, भलो गर्ने र सेवा गर्ने विचार र व्यवहारहरूमा प्रेरित गर्छ । नमस्तेको रगतको कणकणमा त्यस्तो गुणहरू देखिन्छन्, जुन गुणहरू हरेक व्यक्तिमा सञ्चार हुन जरुरत छ । एक दिन आफ्नो खुल्ला दिसामुक्त तथा स्वास्थ्य सरसफाईको अभियानकाे उकालो लागिरहँदा खोटाङको लामीडाँडाको एकान्तमा एक महिला बच्चा पाउने व्यथाले छट पटाइरहेकी थिइन् । नमस्तेले साथीलाई गाउँलेहरूलाई सूचना दिन लगाई आफू ती महिलालाई कुरेर बसे । एकछिनपछि गाउँले महिलाहरू आए ।

बागलुङ तितौरेमा चर्पी बनाउँदा गाउँलेहरूले डिजाईन फेर्नुपर्ने प्रस्ताव व्यवहारतः अगाडि सारेपछि नमस्तेले स्वीकार्दै त्यसलाई पालना गरे । उक्त सूत्र सबै ठाउँमा नमस्तेमार्फत पुग्यो- खाडलमाथि सिधै आची गर्दा वर्षाको बेला पानी जमेको हुन्छ । जिउभरि फोहर लाग्छ । तसर्थ चर्पीको प्वाल अगाडि बन्न पर्छ र खाडल पछाडितिर । जनतामा अपार ज्ञानको भण्डार छ, तिनलाई आत्मासात गर्न नमस्ते सकृय देखिन्छन् ।

नमस्ते सरल र सफा कपडामा विश्वास गर्छन्, तडक भडकमा हैन भन्ने एउटा घटना छ । एकदिन काठमाडाैंबाहिर जान प्लेन टिकेटका लागि उनी दरबारमार्गको यती ट्राभल्समा पुग्छन् । स्टाफले टिकट दिँदै गाडीमा टाइसुट, पाइन्ट लगाएको ड्राईभरतर्फ औँल्याउदै भन्छिन्, 'नमस्ते भूमि भनेको उनै हुन् ?'

'हैन उनी त ड्राईभर हो' नमस्तेले भन्छ, 'नमस्ते त तपाईंको अगाडि छ ।'

खलंगा दार्चुलाबाट पहाडतर्फ लाग्दा माघको झरीले वातावरण जाडो र कठाङ्ग्रिदा आफ्नो सहयोगी पथ प्रदर्शक ठण्डीले लुगलुग काम्छ । नमस्तेले उपहारस्वरुप कुनै साथीबाट पाएको स्विटर उक्त सहयोगीलाई दिन्छन् । जसले आफ्नो पारिश्रमिकबाहेक न्यानो कपडा पाउदा हर्षको आँसु झार्छ ।

ऐतिहासिक तथा पुरातात्विक वस्तुको संरक्षण हुनपर्छ भनेर सम्प्रेषण गर्दै नमस्ते सिन्धुलीगढीको दरबारमा पुग्दा भन्छन्,' इतिहास बोकेको स्थानलाई बचाइराख्न सके देशकै लागि गौरवको विषय हुन्थ्यो । यसका लागि सरकार र स्थानीय तहको अग्रणी भूमिकामा भर पर्छ ।'

खुल्ला दिसामुक्त अभियानको क्रममा तराईका जिल्लाहरूमा कार्यक्रम सञ्चालन गर्न कठिन भएको नमस्तेको थुप्रै अनुभवहरू छन् । त्यसमध्ये सिराहा-सप्तरी जिल्लाका गाउँ बस्तीहरूमा जाँदा सडकको दुवैतिर मानव विष्ठाले ढाकिएका हुन्थे । त्यस्तो सडकमा टाई सुट पाईन्टले ठाँटिएका ड्राईभरहरू गाडी चलाउन मान्थेनन् र भन्थे, 'सर ! तपाईं हिँडेर जानुस् ! म यहीँ पर्खी बस्छु……'

नमस्तेले सम्झाउँदै नम्र शब्दहरूमा भन्थे, 'हिँडेर साध्य छैन, थुप्रै गाउँहरूमा जानु छ, बरु गाडी धुन म पनि सहयोग गर्छु……'

तराई खुल्ला दिसामुक्त हुन ती दुई ड्राइभरहरूको योगदान ठूलो भएको स्मृति गर्दै नमस्तेले अगाडि भन्छन्, 'आज ती दुवै ड्राईभरहरू छैनन् तर उनीहरूकाे योगदान ठूलो छ……….'

एकपटक सुदूरपश्चिमका जिल्लाहरूमा खुल्ला दिसामुक्त क्षेत्रको अनुगमन सकेर फर्कदा बाटामा एउटा टाँगा ढिस्कोमा ठक्कर खाएर पल्टिन्छ र ४ जना साथीहरू उछिटिन्छ अनि घोडा हावामा झुण्डिन्छ । टाँगावाला कुनामा चेपिन्छ । त्यो संकटपूर्ण घडीमा नमस्तेले टाँगाको डण्डीमा झुण्डिएर पहिला घोडालाई जमिनमा टेकाउँछन् र टाँगालाई ठाउँमा ल्याएर पूर्वअवस्थामा पुर्‍याउँछन् ।

कठिन घडीमा प्राय मान्छेहरू आफ्नो ज्यान बचाउनतर्फ लाग्छन् र जोखीम मोल्न चाहँदैनन् । अनि कुनै-कुनैमा सेवाको भावना र विचार भए पनि संकटपूर्ण घडीमा के गर्ने के नगर्ने भनेर अलमलमा पर्छन् । जहाँ सेकेण्ड-सेकेण्डको ठूलो महत्त्व हुन्छ । नमस्तेमा त्यो उच्च विशेषता रहेछ, हिम्मत, धैर्यता, बुद्धिमता र सेवाको उच्च भावना । विरलै मान्छेहरूमा यस्तो गुण हुन्छ ।

पारिवारीक संरचना एकनिष्ठ र आर्थिक संरचना निजी सम्पत्तिले गाँजेको समाज र संसारका सामाजिक परिवेशले यहाँ जताततै शोषण, दमन, चोरी डकैत, हिंसा र प्रतिहिंसाले आक्रान्त छ । त्यसको मारमा प्राय गरिब दुखी, सिधासाधा र परिश्रमी मानिसहरू पर्छन् । नमस्ते पनि त्यस्तो दुःखद घटनामा परेको यहाँ दुईटा सबूत प्रमाणहरू छन् ‘सकारात्मक सोच, खोज र रोज’ पुस्तकमा ।

प्रथम- रोम ईटालीको घटना, घुम्न जाँदा लञ्च प्याक लिन गएका नमस्तेका बाऊ छोरी ५ मिनेटमा फर्कदा प्रहरी अफिससामुन्ने पार्किङ गरेको गाडीको झ्यालको सिसा फुटाएर चोरहरूले ल्यापटप, पासपोर्ट, मनी ब्यागसहित बहुमूल्य वस्तुहरू गायब गर्छन् ।

प्रहरी कार्यालयमा उजुर गर्न जाँदा प्रहरीहरूका उदासीन र झर्को व्यवहार भोग्छन् । ईशा पूर्व ७२ मा यही रोमको झण्डै मध्यतिर पर्ने रंगशालामा दास कमाण्डर स्पार्टाकसको नेतृत्वमा महान दास विद्रोह भएको थियो, जुन विद्रोहमा अरु पचासौं हजार दासहरू मुक्त भएका थिए र युरोपभरि हलचल पैदा भयो । यो महान् दास विद्रोहलाई दमन गर्न त्यसबेला ग्रीस, साईप्रस, फ्रान्स, जर्मन जताततैका दास मालिक हरूका शक्ति र श्रोत जुटाएर निर्मम दमन चक्र गरेको थियो ।

खुद स्पार्टाकस पनि युद्धमा मारिएका थिए । हजारौं र लाखौं कलाकर्मी र श्रमिकहरूका सयौँ वर्षदेखिको असीमित श्रमशक्ति र सीपले बनेको सुन्दर रोम शहरमा स्पार्टाकसको भावनाजस्तै विचार भएको नमस्तेलाल भूमिको अमूल्य वस्तुहरू दिनदहाडै चोरी हुँदा प्रहरीहरूले वेवास्ता गर्नु, अझ झर्किनु भनेको त्यहाको सत्तामा दासमालिक प्रवृत्तिकै बोलबाला छ भनेर पुष्टि हुन्छ । तर अत्याचारीहरूका दिग्विजय सधैं रहँदैनन्, स्पार्टाकसका आत्मीय सन्ततीहरू नीतिमा भूल नगरी अगाडि बढ्नेछन् र संसारभरि उज्यालो ज्योति छर्नेछन् ।

दोश्रो– भारतको प्रसिद्ध ताजमहल भएको शहरमा नमस्तेले ४ वटा टिसर्ट ३ सयमा किन्छन्, आफूलाई नेपाल फर्कन बाटो खर्च नपुग्ने देखेर पुनः सो फुटपाथे पसलमा गएर बिन्ती गर्दै भन्छन् 'मलाई दुई सय मात्र लेऊ, तिम्रो सामान फिर्ता गर्छु' तर सो फुटपाथे पसले नमस्तेको कुनै बिन्ती र वेदना सुन्न तयार हुँदैन जबकी उनलाई सय नाफा स्पष्ट छ, कपडा फिर्तासहित ।

मान्छेलाई त्यति निर्मम, कठोर, निर्दयी, अविवेकी के कुराले बनाउँछ? समाजशास्त्रमा स्नातक गरेको नमस्तेको आफ्नै आँकलन होला तर पंक्तिकारको मतचाहिँ कुनै पनि व्यक्तिलाई उसको सामाजिक, आर्थिक, धार्मिक परिवेश, संस्कार, संस्कृति प्रवृत्ति र परम्परा, मूल्य मान्यता, गन्यमान्यहरूका बोली व्यवहार, तिनका चिन्तन र स्वभावहरूले मान्छेका भनौं हरेक व्यक्तिहरूमा सम्प्रेषण हुन्छन् र प्रस्फुटन हुने आचार, विचार र व्यवहारहरू पनि त्यही अनुरुप बन्छन् ।

नमस्तेले ३ दशकअघि भोगेको एक फुटपाथे व्यापारीको कुरा आज सिङ्गो नेपालले भारत राष्ट्रबाट भोगिरहेको छ । गत वर्षामा धार्चुलामा महाकाली नदीमाथिको तुईन तार काटेर जयसिंह धामीको निर्मम हत्या, नेपाल भारत सिमामा कैयौँ खोलाहरूमा अनाधिकृत बाँध बाँधेर हजारौं हेक्टर नेपाली भूभाग डुबानमा पारेको, नेपालको कालापानी लिपुलेक, लिम्पियाधुरामा जबर्जस्त सडक निर्माण गरेको, नेपालको झण्डै ६०००० हेक्टर भूभाग नियन्त्रणमा लिएकोजस्ता कैयौँ घटनाहरू छन् तर तिनको पतन ध्रुवसत्य छ । जब नेपालमा एक दूरदर्शी , साहसी नेतृत्व जन्मन्छ ।

नमस्तेको ‘सकारात्मक सोच, खोज र रोज’ एक मानेमा रसिलो मौरीको चाकाजस्तो अनुभूति हुन्छ । जुन पुस्तकको आद्योपान्त मान्छेलाई राम्रो कुराहरू सोच्न र क्रियाशील गराउन उत्प्रेरणाहरू दिन्छ । पुस्तकमा कमी कमजोरीहरू पनि छन् । जस्तै- एक ठाउँमा ‘काट गुण, काट बैगुन’ मगर भाषाको उखानलाई उहाँले गुरुङ्ग भाषाको भनेर भन्नुभएको छ । ‘मेरा उत्कृष्ट पाँच सरसफाई सेवा’, ‘मेरा उत्कृष्ट पाँच सामाजिक सेवा’ भनेर उहाँले बुँदाहरू टिपेर भित्री कभर पेजको अगाडि र पछाडि छाप्नुभएको छ । जुन सबै सत्य हुन्, तर ती कुराहरू अरूले भन्न पर्ने र लेख्न पर्ने विषयहरू हुन् ।

आफैँले लेख्दा अनर्थको अनुभूति हुन्छ । यो कमजोरी साहित्यको भाषा सम्पादन गर्ने व्यक्तित्वको पनि हो । किनकि, पाठकहरूमाझ अनर्थ कुरा सम्प्रेषण हुने कुनै शब्द र विचार दिन हुँदैन भनेर सचेत भएको पाइएन । आउँदा दिनहरूमा नमस्ते यस्तो कुराहरूमा सचेत बन्ने नै छन् ।

पुस्तकको ठाउँठाउँमा विभिन्न दुखद् र संकटपूर्ण घटना परिघटनाहरूमा नमस्तेले हे भगवान ! हे ईश्वर ! भनेर पुकारेका छन् । मानिस जीवन र मृत्युको दोसाँधमा आमा ! बाबा पनि भन्न पुग्छन् । भगवान र ईश्वरलाई पुकार्ने एउटा परम्परा, प्रवृत्ति, संस्कार र संस्कृति हो, आफ्नो आस्थाको महान धरोहरलाई त्यस्तो घडीमा सम्झने गर्छन् । जबकि ईश्वर, भगवान, रामकृष्ण भनेका सबै कपोकल्पित हुन् ।

महान् र सर्वोपरी कुरा त यो धर्ती हो, प्रकृति हो, पर्‍यावरण भनौं वातावरण भनौं यो पृथ्वी भनौं ग्रह हो, अरु सबै कल्पना हुन् । जीवनको अघिपछि हाम्रो महान् प्रकृति तथा पर्यावरण भनौं यहाँको वन जंगल, खोला नदी, हिमाल, वन्य जीवजन्तु, समुन्द्र, ताल, माटो ढुङ्गा, पत्थरहरूबारे चिन्तन, मनन र त्यसको संरक्षणबारे क्रियाशीलताले हरेक मानवलाई प्रकृतिप्रेमी बनाउँछ । जुन संस्कार र संस्कृतिको रूपमा स्थापित भएर हाम्रो कण कणमा धरतिप्रेमी विचार र व्यावहारहरू प्रदर्शित हुन्छन् । तब यो मानव समाज र सभ्यताको चिरस्थायु हुन्छ ।

कम्बोडियाको विश्वको सबभन्दा ठूलो हिन्दू मन्दिर घुम्न जाँदा एउटा साधुले आफ्नो साथीलाई भुलाउँछ, महादेवको मूर्ति, रुद्राक्ष माला, भविष्यको प्रगति उन्नति सुनेर नमस्तेको साथी नशाले लठ्ठिन्छ । योचाहिँ अति भयो भनेर नमस्तेले हात समातेर साथीलाई उठाउँछ र मन्दिरभित्र छिर्छ । साधुचाहिँ अझ पछिपछि आइरहन्छ । नमस्तेका यी शब्दहरू धर्म भीरुलाई एक गतिलो झापड हो ।

विश्वका सबै खालका धर्म भीरूहरू स्वर्ग र नर्क, भगवान र ईश्वरको दुहाई दिँदै दुनियाँको दिलदिमाग रुढीबुढी, भ्रष्ट र पतित तुल्याइरहेछन्, ती सबैलाई नङ्ग्याउनु र सम्पूर्ण मानव जातिको ध्यान प्रकृतिको भनौं यहाँको जल, जमिन र आकाशभरि फैलिएको प्रदूषणलाई हटाउनु धरति योद्धाहरू (Planet Fighters) का परम कर्तव्य हुन आएको छ ।

अन्तमा, समाज र संसारभरि खुल्ला दिसामुक्त क्षेत्र बनाउने अभियान पर्यावरणीय दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण छ । किनकि, मानव मलमूत्रले मिथेन ग्याँस निकाल्छ । जुन ग्याँसले पृथ्वीको तापक्रम बढाउन कार्बन डाईअक्साईड ग्यासले भन्दा २१ गुणा अधिक भूमिका खेल्छ । अनि मिथेन ग्याँस भनेको ऊर्जामय ग्याँस हो । तसर्थ व्यक्तिको चर्पीलाई १-२ घनमिटर र टोलटोलको मल मूत्रलाई जम्मा गरेर १००-२०० घनमिटरको वायोग्याँसमा पनि परिणत गर्न सकिन्छ । पंक्तिकारले आफ्नो कृषि फर्ममा ६ घनमिटरको वायोग्याँस निर्माण गरेको छ भने काभ्रेको पनौती जाने बाटोमा पर्ने एउटा गाउँमा २०० घन मिटरको वायोग्याँस निर्माण गरेको छ, जहाँ गाउँभरिको मल मूत्र प्लाण्टमा पुग्छ ।

नमस्तेले युएनको जागिर खाएर धेरै धन कमाए, आधा करोडको गाडीमा सयर गर्छन्……भनेर पनि प्रहार गर्छन् । ‘वास्तवमा युएनको जागिरमा मैले जति तलब पाएँ, त्योभन्दा बेसी मैले विदेशबाट संस्थालाई पैसा ल्याएको छु’ भनेर नमस्ते भन्छ, जुन यूएनको इतिहासमा बिरलै होला । २०३०/३२ सालतिर भन्सार थप्रेकको स्कुलमा जागिर खाँदा मासिक ३ सय २५ रुपैयाँ तलब पाउँदा पनि उनले यहाँको पद्म पुस्तकालयको पुस्तकाध्यक्ष चिजकुमार श्रेष्ठलाई मासिक ४५ रुपैयाँ पठाउँथे तर युएनको जागिरमा मासिक लाखौं प्राप्त हुँदा पनि १५-२०% सामाजिक कार्यक्रमहरू र सेवालाई उनी समर्पण गर्छन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन ७, २०७८ १३:२६