भारतीय अफवाहका कारण नेपाली चियाको गुणस्तरमा प्रश्न, उत्पादन घटेपछि दुष्प्रचार

भारतीय अफवाहका कारण नेपाली चियाको गुणस्तरमा प्रश्न, उत्पादन घटेपछि दुष्प्रचार

A+ A A-

नेपालमा उत्पादन भएको चिया र कफीको पहिचान विश्वबजारमा राम्रो छ । जसका कारण नेपाली चिया–कफीको विदेशी बजारमा माग बर्सेनि बढ्दो छ । नेपाली चिया–कफी भन्नेबित्तिकै अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा अर्ग्यानिक र गुणस्तरीय हुन्छ भन्ने छाप नै छ । तर, भारतीय व्यापारीले तीन दशकयता गुणस्तरमा प्रश्न उठाएर नकारात्मक प्रचार गर्दै आएका छन् ।

गत पुसमा भारतीय पक्षले नेपाली चियाको गुणस्तरमा प्रश्न उठाउँदै दुई साता चिया निर्यातमा रोक लगाएकाे थियाे । गत वर्ष पनि भारतले नेपाली चियाको गुणस्तरमा प्रश्न उठाउँदै दुई महिनासम्म निर्यात रोकेको थियो ।

भारतले नेपाली चियाको गुणस्तरमा तीन दशकयता प्रश्न उठाउँदै आएको राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डले जनाएको छ । बोर्डका अनुसार, भारतमा चिया–कफीकाे उत्पादन बढेपछि भारतीय व्यापारीले नेपाली चिया–कफीको गुणस्तरमा प्रश्न उठाएका हुन् ।

मुख्य समस्या

सरकारले नेपाली चिया–कफीको गुणस्तर नेपालमै परीक्षण गरेर व्यापार गर्न सकेको छैन । जसका कारण विभिन्न समयमा निर्यातमा समस्या आइरहेको अवस्था छ । नेपालमा उत्पादित चिया र कफीले भारतको कलकत्तास्थित सेन्टर फुुड ल्याबमा गुणस्तर परीक्षण गराएर मात्र निर्यातकाे अनुमति पाउँछ ।

नेपाली चियालाई विश्वबजारमा पुग्न भारतीय चिया बोर्डले स्वीकृति दिनुपर्छ । भारत सरकारभन्दा पनि केही भारतीय चिया–कफी व्यापारीले नै नेपाली चियाको गुणस्तरमा प्रश्न खडा गर्ने गरेको राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डका प्रवक्ता डा. दीपक खनाल बताउँछन् ।

नेपाली चिया–कफीको गुणस्तर भारतमा उत्पादन भएका चिया र कफीको भन्दा राम्रो छ । जसका कारण भारतमै ८० प्रतिशत नेपाली चियाको माग र व्यापार हुने गरेको बोर्डका प्रवक्ता डा. खनाल बताउँछन् । ‘नेपाली चिया तेस्रो देशभन्दा भारतमै ८० प्रतिशत व्यापार हुन्छ । यो ठूलो बजार हो । भारतमा नेपाली चिया भन्नेबित्तिकै अर्ग्यानिक मानिन्छ’, उनले भने, ‘केही भारतीय चिया ब्रोकर र व्यापारीले नेपाली चियाको गुणस्तरमा नकारात्मक प्रचार गरेर आफ्नो चियाको व्यापार बढाउन कोसिस गर्दैछन् । नेपाली चियाको गुणस्तरमा कुनै समस्या छैन ।’

चिया–कफीको गुणस्तर परीक्षण गर्दै आएको कलकत्तास्थित सेन्टर फुुड ल्याबले पनि गुणस्तरमा प्रश्न नउठाएको उनको भनाइ छ । नेपाली चियाका बोट (बुस) हरू जवान (योङ) खालका हुन्छन् । नेपाली चिया गुणस्तरीय हुँदाहुँदै पनि बेला–बेलामा गुणस्तरका नाममा चिया निर्यातमा अवरोध हुने गरेको बोर्डको अध्ययनमा समेत उल्लेख छ ।

नेपाली चिया व्यवसायीहरूले विगतदेखि नै भारतले नेपाली चिया–कफीको गुणस्तरमा मनपरी गर्दा विदेशी बजारमा नराम्रो असर पर्ने गरेको भन्दै आवाज उठाउँदै आएका छन् । तर, यो समस्या समाधान गर्न सरकारले कूटनीतिक पहल नगरेको उनीहरूको गुनासो छ ।

दार्जिलिङलगायत वेस्ट बंगालमा चिया उत्पादन घटेपछि नेपाली चियाको विदेशी बजारमा माग राम्रो रहेको गोर्खा टी स्टेटका सञ्चालक उदय चापागाईंले बताए । नेपाली चियाको गुणस्तर राम्रो भएका कारण व्यापार घटाउन यस्तो हल्ला हुने गरेको उनको दाबी छ ।

भारतीय चिया व्यापारीले नेपालको चियासँग मिसाएर दार्जिलिङको ब्रान्ड बनाएर व्यापार गर्न नपाएपछि गुणस्तरमा प्रश्न उठेको उनको आरोप छ । ‘नेपाली चिया वनस्पतिजन्य उत्पादनजस्तै हुन्छ । त्यसको गुणस्तरलाई प्रभाव पार्ने तत्त्व भनेको हावापानी, माटो र भूगोल मात्र हो । नेपालको ‘भर्जिन ल्यान्ड’मा उत्पादन भएको नेपाली चियाको गुणस्तरमा प्रश्न उठाएको हो’, उनले भने, ‘भारतीय चिया बोर्डले नेपाली चियाको गुणस्तरमा पटक–पटक प्रश्न उठाउँदै आएको छ । बोर्डले चियाको गुणस्तरमा प्रश्न उठाउने मात्र होइन, निर्यातमा समेत प्रतिबन्ध लगाउँदै आएको छ ।’

नेपाली चियाको गुणस्तरलगायतका अन्य समस्या देखाउँदै निर्यातमा पटक–पटक अवरोध र समस्या सिर्जना गर्नु नेपालका लागि राम्रो नभएको उनको भनाइ छ ।

भारतमा वार्षिक १ अर्ब ६० करोड किलाेग्राम चिया उत्पादन हुँदै आएको थियो । विगत एक दशकयता भारतमा चिया उत्पादनमा ३० प्रतिशतले गिरावट आएको छ । दार्जिलिङमा करिब १ करोड किलाेग्राम चिया उत्पादन हुँदै आए पनि अहिले घटेर ६० लाख किलाेग्राममा झरेका कारण नेपाली चियाको माग विदेशी बजारमा बढ्न थालेको व्यसायीहरूले दाबी गर्दै आएका छन् ।

नेपालका २८ वटा जिल्लामा व्यावसायिक चिया खेती हुने गरेको राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डको तथ्यांक छ । बोर्डका अनुसार नेपालमा वार्षिक १४ करोड रुपैयाँबराबरको चिया आयात हुने गरेको छ भने साढे ३ अर्ब रुपैयाँबराबरको चिया निर्यात हुने गरेको बोर्डको तथ्यांक छ ।

नेपालमा सीटीसी चिया २ करोड २० लाख केजी उत्पादन हुने गरेको छ । जसमा ४० प्रतिशत भारतलगायत तेस्रो देश निर्यात हुने गरेको बोर्डले जनाएको छ ।

त्यसैगरी, नेपालमा अर्थोडक्स चिया ६० लाख केजी उत्पादन हुन्छ । यो चिया ९० प्रतिशत तेस्रो मुलुकमा निर्यात हुने गरेको बोर्डले जनाएको छ । बोर्डको तथ्यांकमा ग्रीन टी, ब्ल्याक टी र मिक्स चिया उत्पादन भएर निर्यात हुने गरेको छ । नेपाली चिया विदेशी बजारमा ग्रीन टी, स्पेसल चिया, इलाम चिया, गोर्खा टी आर्ग्यानिक चियाका रूपमा माग हुँदै आएको छ ।

विशेषगरी, पूर्वी नेपालको इलाम, पाँचथर, ताप्लेजुङ र झापामा उत्पादन हुने चिया भारतहुँदै तेस्रो मुलुक निर्यात हुने गरेको छ । कुल १६ हजार ९ सय ५ हेक्टर क्षेत्रफलमा चियाखेती हुने गरेको बोर्डले जनाएको छ । भारतीय पक्षले नेपाली चियामा मात्र होइन, अदुवा, अलैँची, अम्रिसो र अन्य कृषिजन्य वस्तुको निर्यातमा समेत बेला–बेलामा अवरोध खडा गर्दै आएको छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, फागुन ८, २०७८ ०६:१३