इक शंहशाह ने
दौलत का सहारा ले कर
हम गरीबो की
मोहब्बत का उडाया है मजाक
मेरे महबूब,
कहीं और मिला कर मुझ से ।
– साहिर लुधियानवी
साहिर लुधियानवीको जन्म एक सय वर्षअघि -8 MARCH 1921- मा पन्जाबको लुधियानामा भएको थियो । आफू जन्मेको शहरलाई आफ्नो नाममा जोडेर यी हिन्दी एवम् उर्दू कवि–गीतकारले लुधियानालाई साहित्य तथा सिनेमाको संसारमा अमर बनाए ।
र, उनी स्वयम् अमर भए कालजयी गीत एवम् कविता लेखेर ।
मैले पहिलोपटक उनलाई एउटा गीतमार्फत चिनेको हुँ । उनको नामसित परिचित भएको हुँ । २०/२१ वर्षको उमेरमा मैले सुनेको त्यो प्राचीनजस्तो लाग्ने गीतको मुखडा थियो: जिन्दगी भर नहीं भूलेगी वो बर्सात की रात, एक अन्जान हसीना से मूलाकात की रात ऽऽऽ
अवश्य पनि मेरो जिन्दगीमा कुनै–अन्जान हसीना–थिएन, जसलाई बर्सातको रातमा याद गर्न सकियोस् । टु हेल विथ कलेजेज् एन्ड विश्वविद्यालयज् भन्दै घाटहरूतिर डुलिहिँड्ने विचित्रको आदत मभित्र झाँगिँदै थियो । घाटहरूमा बर्सातका ऐकान्तिक रातहरूमा कुनै मायावी मयजुसित मुलाकात हुने सम्भावना नभए पनि यदाकदा काल्पनिक प्रेमिकाको स्वैरकाल्पनिक यादमा म गुनगुनाउने गर्थें: मेरे नग्मो मे जो बसती है वो तस्वीर थी वो, नौजवानी के हसीं ख्वाब की ताबीर थी वो ऽऽऽ
आसमानो से उतर आई थी
जो रात की रात
जिन्दगी भर नहीं भूलेगी
वो बर्सात की रात ।
साहिर लुधियानवीलाई मैले एक दिन प्रसूतिगृह–मार्गमा अवस्थित/व्यवस्थित –Ekta Books Distributors- को बुकशेल्फमा भेट्टाएँ । डायरी–पुस्तकको रूप, अवतारमा । जसको नाम थियो, 2021 Diary: In the Year of Sahir !
साहिर लुधियानवी जन्मेको एक सय वर्ष भएको अवसरमा उनको स्मृति एवम् सम्मानमा hyphen films ले एकत डायरी–पुस्तक छापेको रहेछ । त्यसको डिजाइनले मलाई लोभ्याइहाल्यो । बायाँ पानामा साहिरसित सम्बन्धित सिने–मनुवाजका संक्षिप्त संस्मरण पढ्नुस् अनि दायाँ पानामा तपाईं आफ्नो दैनिकी लेख्नुस् । कस्तो गज्जब । मैले दुई प्रति लिने भएँ । एउटा आफूसित राख्न र अर्काे कसैलाई उपहार दिन ।
उठीउठी डायरी–पुस्तकका पाना पल्टाएँ । एउटा पानामा उल्लेखित प्रसंगले मेरो ध्यान खिचिहाल्यो । प्रसंग थियो फिल्म निर्माता–निर्देशक रमेश सिप्पीको, जसले आफ्नो जमानामा SHAAN (1980), SHAKTI (1982), ANDAZ (1971), SEETA AUR GEETA (1972), SHOLAY (1975) जस्ता ब्लकबस्टर फिल्महरू बनाएका थिए । जसका पिता जीपी सिप्पी स्वयम् एक घघडान फिल्ममेकर थिए ।
जीपी सिप्पी -MARINE DRIVE (1955)- नामक थ्रिलर बनाउने क्रममा थिए । उनले साहिर लुधियानवीलाई फिल्मका गीतहरू लेख्न अनुबन्ध गरे । पिता र गीतकारबीचको उद्घाटन प्रसंगलाई रमेश सिप्पीले डायरी–पुस्तकमा चर्चा गरेका छन् ।
।। रमेश सिप्पी उवाच ।।
एक साँझ साहिर सा'ब हाम्रो घर पाल्नुभयो । उहाँ पिताजीसित गीतबारे छलफल गर्न बस्नुभयो । संयोगले त्यस दिन म पनि कोठाको एउटा कुनामा चुपचाप बसेको थिएँ । म तिनताका यस्तै आठ वर्षजतिको फुच्चे हुँदो हुँ । हातमा ह्विस्कीको गिलास च्याप्प समाती बसेका साहिर सा'बले आफूले लेखेको गीत सुनाउन थाल्नुभयो:
अब वो करम करे या सितम
मै नशे मे हुँ
मुझको न कोई होश न गम
मै नशे मे हुँ ।
पिताजीलाई गीत बबाल मन पर्यो । उक्त गीतलाई फिल्ममा राख्ने इच्छा प्रकट गर्दा साहिर सा'बले भने ठाडै इन्कार गरिदिनुभयो । पिताजीले गीतको डबल पैसा दिन्छु भन्दा पनि गीतकारले मान्नुभएन । हुन्न कि हुन्न, गीत त म मरे पनि दिन्नँ पो भन्नु थाल्नुभयो । पिताजी मदिरा–मैत्री–मानव हुनुहुन्नथ्यो । उहाँले मदिरा सेवन त टाढाको कुरा, सुँघ्नुसमेत भएको थिएन । मदिरालाई थर्ड डिग्रीको घृणा गर्ने मान्छे भनी फिल्म इन्डस्ट्रीले उहाँलाई चिनेको–बुझेको थियो । साहिर सा'बले पिताजीको हल्का व्यंग्य गर्दै फ्याट्ट भन्नुभयो, 'म आफ्नो मदिरा–मैत्री–गीत तपाईंजस्तो कुख्यात मदिरा–अमैत्री–मानवको हातमा कसरी सुम्पन सक्छु ?'
त्यो साँझ पिताजीले ह्विस्की–बोतलको बिर्काे खोल्नुभयो र आफ्नो गिलासमा मदिरा खन्याउनुभयो । साहिर लुधियानवीको गीतका खातिर पिताजीले जीवनमा पहिलो पटक मदिरा पिउनुभयो । र, गीतलाई आफ्नो बनाउनुभयो ।
०००
2020 को –fuckdown उर्फ lockdown– मा मैले १०० देशका १०० फिल्महरू हेरिभ्याएको थिएँ । प्रसूतिमार्गको किताब पसलमा IN THE YEAR OF SAHIR नामक डायरी–पुस्तकमा गीतकार प्लस फिल्मकारबीच भएको मदिरा प्रसंग पढेपछि मेरो खप्परभित्र एउटा इम्पल्सिभ आइडिया फुर्योः क्युँ न इस साल –2021– मे बलिउड मेमोयर्स पढा जाये !
नट अ ब्याड आइडिया, यु सी !
प्रत्येक महिना बलिउडसित सम्बन्धित–अभिनेता, अभिनेत्री, निर्देशक, संगीतकार–इत्यादिका आत्मकथा, जीवन, संस्मरण पढ्ने सोचले आफैँ रोमाञ्चित भएँ । पसलको ननफिक्सन अड्डातिर लम्किएँ । बायोग्राफी खण्डमा यसो हेर्छु त -Oh my goodness- श्रीदेवी पो भेट्टाएँ ।
श्रीदेवीलाई –फटाक से– उठाएँ । किताबको नाम थियो SRIDEVI: THE ETERNAL SCREEN GODDESS ! नयाँ वर्ष 2021 को जनवरी महिनालाई श्रीदेवीमा समर्पण गर्ने विचार गरेँ ।
०००
जनवरीदेखि पढ्न सुरु गरिएको bollywood memoirs डिसेम्बरको अन्त्यसम्ममा एक्काईस थान पुगे । तर यो क्याजुअल लेखका निम्ति मैले केवल बाह्रवटा किताबहरूको छनोट गरेको छु, बाह्रजना बलिउडियन्सलाई मात्र समावेश गरेको छु, जसलाई मैले तत्तत् महिना पढेको थिएँ ।
छनोटमा नपरेका किताबहरूको म यहाँ नाम मात्र उल्लेख गर्नेछु, जसलाई–आशा छ–तपाईंले उल्लेखनीय ठानेर पढनु हुनेछ र उत्तिकै मन पराउनुहुनेछ ।
- BAD MAN: GULSHAN GROVER / autobiography
- HEMA MALINI : BEYOND THE DREAM GIRL / biography
- DHARMENDRA: NOT JUST A HE-MAN/ biography
- NAGME, KISSE, BAATEIN, YAADEIN: The life & Lyrics of Anand Bakshi, written by his son Rakesh Anand Bakshi
- NETA ABHINETA: BOLLYWOOD STAR POWER IN INDIAN POLITICS
- AN ACTOR'S ACTOR : SANJEEV KUMAR/ biography
- GOLDIE : THE MAN AND HIS MOVIES / biography
- THE STARS IN MY SKY: DIVYA DUTTA / memoir
- KHULLAM KHULLA : RISHI KAPOOR, UNCENSORED / autobiography
महमुद आफ्नो जमानाका निकै प्रसिद्ध एवम् प्रभावशाली कलाकार, कमेडियन एवम् फिल्म निर्माता–निर्देशक थिए । कुरा इस्वी संवत् १९७२ को हो, जब उनी -BOMBAY TO GOA- बनाउँदै थिए । फिल्म रिलिज हुने क्रममा थियो, जसलमा अमिताभ बच्चन हिरो थिए ।
एक दिन अमिताभ बच्चन एक जना साथीलाई लिएर महमुदको घर गएछन् । महमुदका भाइ अनवरले नवागन्तुकको परिचय मदमुदसँग गराइदिएछन् । हल्का नशामा रहेका महमुदले तत्कालै खल्तीबाट पाँच हजार रुपैैयाँ निकालेछन्, अनवरको हातमा थमाइदिएछन् र भनेछन्, 'यो पैसा अमिताभको साथीलाई दिनू ।'
महमुदको आकस्मिक एवम् अप्रत्याशित व्यवहारले आश्चर्यचकित परेका अनवरले –यो पेसा केका निम्ति– भनी सोधी पठाउँदा महमुदले भनेछन्, 'अमिताभको साथी अमिताभभन्दा निकै ह्यान्डसम छ । गोरो, चिटिक्क परेको र ज्यादै स्मार्ट ! यो नवयुवक एक दिन –international star– बन्नेछ । यो गुड लुकिङ म्यानलाई म अर्काे फिल्मको हिरो बनाउँछु । यो पाँच हजार उसको signing amount भयो, ऊ मेरो फिल्ममा booked भयो ।'
त्यो गुड लुकिङ ह्यान्डसम नवयुवकको नाम थियो: राजीव गान्धी । महमुदले. इन्डियाको –future prime minister– लाई पाँच हजार रुपैयाँ दिएका थिए र आफ्नो फिल्ममा –booked– गरेको थिएँ ।
विचरा महमुद ! उनको signing amount व्यर्थमा खेर गयो ।
यो प्रसंग मैले NETA ABHINETA : BOLLYWOOD STAR POWER IN INDIAN POLITICS बाट उद्धरण गरेको हुँ । यस्तै खालका रोचक प्रसंग तथा घटनाहरू मैले माथि उल्लेख गरेका किताबहरूमा बग्रेल्ती पाउन सक्नुहुनेछ ।
अब भने आउनुस्, हामी ती बाह्र bollywood creatures बारे चर्चा, परिचर्चा गरौँ जसलाई मैले बाह्र महिनाका निम्ति रोजेको छु ।
०००
JANUARY: SRIDEVI
स्क्रिनमा श्रीदेवीको झटक–पटक, नयन–मटक देखेर म भुतुक्कै हुन्थेँ । बैँसले कुतकुत्याउने उमेर जो थियो ।
आफू किशोर वय एवम् कालको ट्रान्जिटबाट जवानीको लय एवम् तालमा ट्रान्सफर भएको पत्ता–खबर मैले श्रीदेवीद्वारा अभिनित –सदमा, चाँदनी, चालबाज, लम्हे– जस्ता फिल्महरू हेरेर पाएको थिएँ ।
उमेरको त्यो ट्रान्जिटकालमा मैले श्रीदेवीको पोस्टकार्ड जति जम्मा गरेँ, त्यति मैले अरु कुनै पनि अभिनेत्रीको गरिनँ ।
अनिल ‘झकास’ कपुरका दाइ अर्थात् फिल्म निर्माता बोनी कपुरले श्रीदेवीसित गुपचुप विवाह गरेपछि अझ भनूँ, मेरी स्वप्ननायिकालाई तिनले भुँडी बोकाइदिएपछि मैले पोस्टकार्डहरू जम्मा गर्नै छाडिदिएँ । भएका केही पोस्टकार्ड पनि अरुलाई दिएँ । केही जलाइदिएँ ।
अचेल ती पोस्टकार्डहरूको मलाई माया लागेर ल्याउँछ ।
चार वर्षको उमेरदेखि फिल्म खेल्न थालेकी श्रीदेवी कसरी हिन्दी सिनेमाकी पहिलो female superstar बनिन् भन्ने कुरा स्क्रिनराइटर सत्यार्थ नायकले लेखेको किताब SRIDEVI: THE ETERNAL SCREEN GODDESS ले बताउँछ ।
५ भाषामा ३०० फिल्ममा अभिनय गरेर श्रीदेवीले बलिउडमा ५० वर्षको सिनेयात्रा तय गरिन् । मजस्तै करोडौँ युवाहरूको मनमा राज गर्ने सिल्भर स्क्रिनकी स्वप्नदेवीलाई भुँडी बोकाउने बोनी कपुरलाई मैले आफ्नो प्राइभेट दुस्मन या सोसरह ठानेँ ।
यो किताबमा उनीहरूबीचको गहिरो लभ अफेयर्स पढेपछि भने निज निर्मातासँग कुँडिएको आफ्नो मनलाई मैले वर्षौंपछि थुमथुम्याएँ । श्रीदेवीका चरम पीडा एवम् दुःखका दिनहरूमा अनि प्राणप्यारी आमाको देहान्त भएको शोकमग्न समयमा बोनी कपुरले जसरी तिनको साथ दिए, त्यो पढेर मेरो मनले प्राइभेट दुस्मनलाई भन्योः स्याबास केटा ! ठीक गरिस् ।
०००
1989 मा श्रीदेवीले दुईटा फिल्ममा अभिनय गरिन् । दुवै फिल्मले सिनेसंसारमा उधुम मच्चायो । एउटा थियो पंकज पराशरद्वारा निर्देशित फिल्मः चालबाज । अर्काे थियो, यश चोपडाकोः चाँदनी ।
स्मरणीय कुराचाहिँ के भने दुवै फिल्मबाट श्रीदेवी फिल्मफेयर अवार्डको best actress category मा मनोनीत भइन् । यश चोपडा र श्रीदेवी स्वयम् ‘चाँदनी’ बाट पुरस्कार जित्नेमा ढुक्क थिए । तर, पंकज पराशरले श्रीदेवीलाई भने, 'तपाईं ढुक्क हुनुस् । ‘चालबाज’ले बाजी मार्नेछ ।'
भयो पनि त्यस्तै । ‘चालबाज’बाट श्रीदेवीले उत्कृष्ट अभिनेत्रीको फिल्मफेयर अवार्ड जितिन् । विचरा यश चोपडा ! उनी निकै चिढिए कुँडिए, अमिलिए । श्रीदेवीका निम्ति उनले अर्काे फिल्म बनाएः लम्हे ।
LAMHE मलाई अत्यन्त मन परेको फिल्म । श्रीदेवीले –LAMHE– बाट पनि उत्कृष्ट अभिनेत्रीको फिल्फेयर अवार्ड जितिन् । यश चोपडाको चिढिएको, कुँडिएको अमिलिएको मन त्यसपछि उजेलियो ।
‘चालबाज’बाट पुरस्कार जित्दा श्रीदेवीलाई अमिताभ बच्चनले ट्रफी हस्तान्तरण गरेका थिए । अब अमिताभ–श्रीदेवीका रोचक एवम् घोचक प्रसंग बारे चर्चा भइजाओस् ।
अमिताभ नम्बर एक नायक । श्रीदेवी नम्बर एक नायिका । दुवैलाई एउटै फिल्ममा देख्ने दर्शकहरूको धोको । दुवैलाई एउटै फिल्ममा खेलाउने फिल्म इन्डस्ट्रीको धोको । श्रीदेवीसित फिल्म खेल्ने मिस्टर बच्चनको झन् ठूलो धोको ।
सम्पूर्ण जीवातहरूको सामूहिक धोकोलाई भने श्रीदेवीले who the hell cares भनिदिइन् ।
शशि कपूरले –AJOOBA (1991)- मा श्रीदेवीलाई अभिताभसित खेलाउन निकै प्रयास गरे । श्रीदेवीले who cares भनिदिइन् । ‘शोले’का निर्देशक रमेश सिप्पीले दुवैलाई फिल्ममा खेलाउन खोज्दा, उनलाई पनि लेडी सुपरस्टारले who cares भन्दिए पछि अमिताभ बच्चनले एउटा जुक्ति निकाले ।
CHANDNI मा एउटा गजबको दृश्य छ । एकत दृश्यमा रिषि कपूरले हेलिकप्टरबाट श्रीदेवीलाई फूलहरू बर्साउँछन् । मिस्टर बच्चनले त्यही दृश्यको सिको गर्दै हेलिकोप्टर त होइन, एउटा ट्रक भाडामा लिए । श्रीदेवीलाई फकाउन उनले एक ट्रक फूलहरू पठाइदिए ।
प्रख्यात कोरियोग्राफर सरोज खानका निम्ति त्यो एक अभूतपूर्व घटना थियो । एकत घटनालाई सरोज खान किताबमा यसरी स्मरण गर्छिन्, 'हामी आउटडोर सुटिङमा थियौँ । श्रीदेवीलाई म डान्स–स्टेप सिकाइरहेकी थिएँ । यस्तैमा गुलाफले भरिएको एउटा ट्रक आइपुग्यो । श्रीदेवी उभिएको जमिनमा सम्पूर्ण गुलाफका फूलहरू झारियो । ती फूलहरू अभिताभ बच्चनले पठाइदिएका रहेछन् ।'
गुलाफ प्रकरणपछि श्रीदेवीको मन पग्लियो क्यारे ! उनले अन्ततः मिस्टर बच्चनसित एउटा फिल्म खेल्ने ‘चासो’ देखाइन् । ‘चासो’ के देखाइन, फिल्ममेकरहरू उनको द्वारमा लामबद्ध हुन आइहाले ।
तिनताका एक जना निर्देशक थिए, जो बिग बजेटका मल्टी स्टारर फिल्महरू बनाउनमा नामी–दामी थिए । उनको नामः मुकुल आनन्द । जसका लार्जर द्यान लाइफ शैलीका फिल्महरूको म ठूलो प्रशंसक थिएँ । जसले MAHA-SANGRAM (1990), AGNEEPATH (1990), HUM(1991) जस्ता ब्लकबस्टर फिल्महरू निर्देशन गरेका थिए ।
हृदयाघातका कारण 1997 मा पैँतालीस वर्षको अल्पायुमै यिनको निधन हुँदा म निकै दुःखी भएको थिएँ । यिनको grand scale मा बन्ने फिल्महरू आइन्दा हेर्न नपाइने भयो भनी म उनको मृत्युमा शोकमग्न भएको थिएँ ।
जेहोस् । एक दिन तिनै मुकुल आनन्द -KHUDA GAWAH (1992)- को स्क्रिप्ट लिएर श्रीदेवीसामु गए । स्क्रिप्ट पढेपछि लेडी सुपरस्टारले निर्देशकलाई भनिन्, 'अमिताभ बच्चनसित यो फिल्म खेल्न म तयार छु । तर, मलाई डबल रोल चाहिन्छ ।'
श्रीदेवीको कुरा नमान्ने कसको बाउको ताकत ! उनलाई डब्बल रोल नै दिइयो ।
यसरी गुलाफ–प्रकरणको सुखद अन्त्य भयो । श्रीदेवीसित फिल्म खेल्ने अमिताभ बच्चनको धोको पूरा भयो । त्यसपछि दुवै जना प्लेन चढी नेपाल आए । मुस्ताङ पुगे र जोमसोमको चिसो सिरेटोमा मोहम्मद अजीज र कविता कृष्णमूर्तिको पार्श्व आवाजमा युगल गीत गुनगुनाएः रब को याद करुँ एक फरियाद करुँ, बिछडा यार मिला दे ओए रब्बा ऽऽऽ
०००
श्रीदेवीको जीवनमा बाथरुम दुःखद प्रसंगहरूको रूपमा जोडिएको छ । आउनुस्, त्यसबारे छोटो चर्चा गरौँ ।
रामु उर्फ राम गोपाल वर्मा श्रीदेवीको आजन्म प्रशंसक हुन् । नियले आफ्नो किताब GUNS & THIGHS:THE STORY OF MY LIFE मा श्रीदेवीका निम्ति एउटा च्याप्टर नै छुट्याएका छन्, जसमा यिनी लेख्छन्: श्रीदेवीलाई म देवीतूल्य मान्छु । श्रीदेवीको पूजा गुर्छ । श्रीदेवीसामु श्रद्धाले शिर निहुँर्याउँछु ।
रामगोपाल वर्माले आफ्नो तेलुगु फिल्म –GOVINDA GOVINDA (1994)- मा श्रीदेवीलाई खेलाएका थिए । फिल्मको छायांकनताका एक दिन श्रीदेवी बाथरूममा मूर्च्छित अवस्थामा भेटिइन् । फिल्मका नायक नागार्जुन र रामगोपाल वर्माले श्रीदेवीलाई बाथरुमबाट निकाले र उपचार गराए ।
CHAALBAZZ का निर्देशक पंकज परासरले वर्षौंपछि श्रीदेवीलाई -MERI BIWI KA JAWAAB NAHIN (2004)- नामक फिल्ममा अक्षयकुमारसित कास्ट गरे । सुटिङको पहिलो दिन श्रीदेवी बाथरुममा ढलिन् र अचेत भइन् । उनलाई बाथरुमबाट निकालियो र उपचार गरियो ।
आउनुस् अब अर्काे बाथरुम–चर्चा गरौँ ।
श्रीदेवी पति बोनी कपूर र कान्छी छोरी खुशीसित आफन्तको विवाहोत्सवमा भाग लिन श्रीदेवी दुबई गएकी थिइन् । उत्सवपछि बाबु–छोरी भारत फर्के । आफ्नी जेठी छोरी जहान्वीको आगामी वर्थडेको किनमेल गर्न श्रीदेवी दुबईको होटलमै बसिन् ।
अघिल्लो दिन भारत फर्किसकेका बोनी कपूरलाई परदेशमा एक्लै छाडिएकी पत्नीको खुब याद आएपछि उनी अर्काे दिन पुनः दुबई पुगे र पत्नीलाई सर्प्राइज दिए । श्रीदेवीकै मनप्रिय रेस्टुराँमा डिनरका निम्ति लैजाने भए ।
तर एकछिन ल ! बाथरुम जान्छु र फ्रेस भएर आइहाल्छु: श्रीदेवीले भनिन् । बाथरुम छिरिन् ।
यो दिनलाई भारतीय फिल्मको इतिहासले सम्झिरहनेछ । दिन थियोः 24 FEBRUARY 2018 ! बाथरुम छिरेकी श्रीदेवीलाई बोनी कपूर पर्खी बसे । बीस मिनेटसम्म पर्खंदा पनि बाहिर ननिस्केपछि ढोका ढकढकाउँदै उनले पत्नीलाई बोलाए ।
भित्रबाट कुनै आवाज आएन । चाइँचुइँ केही सुनिएन ।
भयभीत बोनी कपूर ढोका खोलेर बाथरुम छिरे । श्रीदेवीलाई बाथरुममा डुबेको अवस्थामा देखेपछि उनी शीतांग भए । बाथरुम छिरेकी श्रीदेवीलाई यसपटक मृत्युले क्षमादान गरेन । लगभग यही समयमा –कुन टेलिप्याथिक इम्पल्समा हो कुन्नि– भारतमा रहेका अमिताभ बच्चनले एउटा ट्वीट पोस्ट गरे । जहाँ यस्तो लेखिएको थियो: नजाने क्युँ, एक अजीब सी घबराहट हो रही है !
FEBRUARY : R.D. BURMAN
राष्ट्रिय पुरस्कारप्राप्त पुस्तक R.D BURMAN: THE MAN, THE MUSIC ले बर्मनद्वारा रचित सिनेमाका संगीतहरूलाई जसरी केस्रा–केस्रा गरी केलाइवरी पाठकमाझ प्रस्तुत गरेको छ, त्यो –wonderful o wonderful- होइन, अद्भुत–ओ–अद्भुत नै छ ।
संगीतमाथि यति सुन्दर एवम् मिहिन ढंगले लेखिएको यस्तो सारगर्भित किताब कम्तीमा मैले यसअघि कहिल्यै पढेको थिइनँ ।
आरडी बर्मन -chainsmoker- थिए । गीतकार आनन्द बक्षी पनि चेनस्मोकर थिए । गीतकार र संगीतकारको यो चेनस्मोकर जोडीले 1971 मा इन्डियन सिनेमालाई एउटा कालजयी गीत दिएको थियो । त्यसको रोचक प्रसंग आनन्द बक्षीको बायोग्राफी -NAGME, KISSE, BAATEIN, YAADEIN- मा तपाईं भेट्न सक्नुहुन्छ ।
एकत किताबमा आनन्द बक्षीले आरडी बर्मनलाई थुप्रै पानाहरूमा प्रेमिल याद गरेका छन् । पेज नम्बर 92 मा उनी यसो भन्छन्: देव आनन्दको फिल्म –हरे राम हरे कृष्ण (1971)- मा काम गर्दा आरडी बर्मनले एक दिन मसँग भने, 'I like your style of smoking ! ऐसा लगता है आप सिगरेट नहीं पी रहे है, आप–दम–मार रहे है !'
चेनस्मोकर संगीतकारले त्यसो भनेपछि चेनस्मोकर गीतकारलाई गीतको मुखडा फुरिहाल्यो । दिमागमा फुरेको गीतलाई उनले तत्कालै कागजमा लेखिहाले: दम मारो दम मिट जाए गम, बोलो सुबह शाम हरे कृष्ण हरे राम ऽऽऽ ।
चेनस्मोकरद्वयको -smokership- या भनूँ सिगरेट्यौली सहकार्यबाट जन्मेको गीतलाई देव आनन्दले काठमान्डुको काष्ठमण्डमा खिचेर अमर बनाइदिए ।
आरडी बर्मनलाई उनका हितैषी, मित्र–मण्डली एवम् फिल्म इन्डस्ट्रीले प्रेमपूर्वक पञ्चम दा भन्ने गर्थे । यो टेक्स्टमा हामी पनि उनलाई ‘पञ्चम’ भन्नेछौँ । ‘दा’ चाहिँ नेपाली जनजिब्रोमा त्यति प्रीतिकर नसुनिने भएकाले हटाइदिनेछौँ । उनको कम्पोजिसनलाई पञ्चम–मेलोडी भन्नेछौँ ।
मजस्तै तपाईं पनि गीत–संगीतको पारखी हुनुहुन्छ भने आफ्नो मानसिक मौसमअनुरुप पञ्चम–मेलोडीलाई तपाईं कुनै पनि मुड एवम् जीवनको मोडमा सुन्न सक्नुहुन्छ । मन बहलाउन सक्नुहुन्छ ।
प्रेयसीलाई मनको कुरा सुनाउन मन लाग्यो, यो गीत गुनगुनाउनुस्: हमे तुमसे प्यार कितना ये हम नहीं जानते, मगर जी नहीं सकते तुम्हारे बिना ऽऽऽ
कथंकदाचित् जिन्दगीसित गुनासो भए गुनगुनाउनुस्: तुझ से नाराज नहीं जिन्दगी हैरान हुँ मै, तेरे मासुम सवालो से परेशान हुँ मै ऽऽऽ
निष्ठुरी प्रेमिकालाई अर्कै केटासँग कफी पिउँदै गरेको देखेमा यो गीत गाइहाल्नुस्: क्या हुवा तेरा वादा ? वो कसम वो इरादा ? ऽऽऽ
तपाईसँग यदि संसार एवम् मानिसहरूबाट विरक्तिएको या उनीहरूको नजरबाट गिरेको मन छ भने त्यो मनको गिरेवान समात्नुस्, आफ्नो गला सफा गर्नुस् र आफूलाई किशोर कुमार नै ठानेर गुनगुनाउनुस्: कुछ तो लोग कहेंगे लोगो का काम है कहेना, छोडो बेकार की बातो में कहीं बीत न जाए रैना ऽऽऽ
तपाईं पनि यदि मजस्तै डिभोर्सी हुनुहुन्छ भने एकान्त रातमा दिवंगत प्रेमको यादमा यो गीत गुनगुनाउनुस्: मेरा कुछ सामान तुम्हारे पास पडा है ऽऽऽ
०००
जीवनको तीर्थयात्रामा हिँडेका–मुसााफिर–हरूलाई एक पटक एउटा गायक एवम् संगीतकारले सामूहिक प्रश्न सोधेका थिए: वहाँ कौन है तेरा मुसाफिर ? जाएगा कहाँ ? दम लेले घडी–भर, ये छय्याँ पाएगा कहाँ ? ऽऽऽ
प्रश्न सोध्ने मनुष्यको नाम थियोः सचिन देव वर्मन । छोटकरीमा एसडी बर्मन । राहुलदेव वर्मन उर्फ आरडी बर्मनका पिता ।
पञ्चम सानो छँदा -high scale note- मा चिच्याउँदै रुँदा रहेछन् । पिताले पुत्रको चिच्याहटपूर्ण रोदनको -musical measurement- गर्दा यस्तो गुह्य कुरो पत्ता लगाएछन्: छोरो सांगीतिक नोटसनको G-scale अर्थात् पञ्चम सुरमा रुँदो रहेछ । तसर्थ यसको नाम अबउप्रान्त ‘पञ्चम’ !
पञ्चमले आफ्नो नामको सांगीतिक लाज जोगाए । उनी फिल्म–संगीतको संसारमा सुविख्यात भए । करोडौँ प्रशंसकहरू कमाए ।
०००
पञ्चमको घरमा एक दिन टेलिफोनको घण्टी बज्यो । उनले फोन रिसिभ गरे । एउटी युवतीले भनी, 'म तपाईंको अटोग्राफ हन्टर । मलाई चिन्नुभयो ?'
अटोग्राफ लिने त कति हुन्छन् कति ! कसरी चिन्ने ? पञ्चमले युवतीलाई एक शब्दको जवाफ दिए: चिनिनँ ।
युवती ः दार्जिलिङमा हाम्रो भेट भएको थियो नि त !
पञ्चम ः ए, हो र ?
युवती ः हो त । बिसर्नुभयो ?
पञ्चम ः सम्झेँ, सम्झेँ ।
युवती ः रिगल थिएटरमा जेम्स बोन्डको फिल्म चल्या छ, हेर्ने हो ?
पञ्चम ः कुन फिल्म ?
युवती ः GOLDFINGER ! आउनुस्, सँगसँगै फिल्म हेरौँ ।
केही समयअघि संगीतकारद्वय लक्ष्मीकान्त–प्यारेलालसित पञ्चम छुट्टी मनाउन दार्जिलिङ गएका थिए । हुलमुलमा एउटी युवतीले उनको अटोग्राफ लिएकी थिई । एकत घटनाको स्मरण भएपछि पञ्चम भोलिपल्टको अपराह्न ठाँटिएर रिगल थिएटर पुगे । र, युवतीलाई पर्खे ।
युवती कालो एम्बेसडर कारमा आई । उसले आफ्नो नाम बताई: रीता पटेल ।
दुवै जना जेम्स बोन्डको –GOLDFINGER- हेर्न थिएटरभित्र छिरे । सिल्भर स्क्रिनमा विज्ञापनहरू आउँदै गर्दा मिस पटेलले ‘एकछिन ल’ भनी र उठेर गई । फिल्म सुरु भइसक्दा पनि युवती फर्केर नआएपछि पञ्चमको मनमा चिसो पस्यो ।
उनी बाहिरिए । संयोगले कालो एम्बेसडर कारमा उनको नजर परिहाल्यो । युवती उनकै सामूबाट, उनलाई बाल नदिई, गाडी कुदाउँदै गई र दृश्यबाट अलप भई । उनले पनि गाडी स्टार्ट गरे र युवतीलाई पछ्याउँदै गए । तर कसै गरी पनि भेट्टाएनन् ।
बडो विचित्रकी युवती रहिछे । पञ्चमलाई पर्नु पिर पर्यो ।
उनले आफ्ना साथीद्वय मनोहरि सिंह र सचिन भौमिकसित मनको वह पोखे । तीन जना मिली एकत रहस्यमय युवतीलाई कुनै पनि हालतमा खोजेरै छाड्ने योजना बनाए । कैयौँ दिन उनीहरू भौँतारिए । एक दिन बम्बेको churchgate railway station नेर कालो एम्बेसडरमा युवती देखा परी । मित्रत्रयले कारलाई गुपचुप पिछा गरे ।
पछ्याउँदै जाँदा एम्बेसडर कार अन्ततः एउटा विशाल कस्मोपोलिटन बिल्डिङभित्र प्रवेश गर्यो ।
एकत क्षेत्रमा बसोबास गर्ने पटेल थर भएका मान्छेहरूको खोजी गर्न पञ्चम एन्ड कम्पनीले Bombay Telephone Directory को सहारा लिनुपर्ने भयो ।
टेलिफोन डाइरेक्टरीमा ‘पटेल’ हरूको टेलिफोन नम्बर भेटियो । पञ्चमले पालैपालो फोन डायल गरे । तेस्रो फोन रीता पटेल स्वयम्ले उठाई । पञ्चमले मिजासिलो अन्दाजमा युवतीलाई सोधी पठाए, 'मलाई चिन्यौ ?' युवतीले केवल एक शब्दको जवाफ दिईः चिनिनँ ।
पञ्चम ः दार्जिलिङमा हाम्रो भेट भएको थियो नि त !
युवती ः ए, हो र ?
पञ्चम ः रिगल थिएटरमा दोस्रो भेट भएको थियो ।
युवती ः ए हो है ।
पञ्चम ः मलाई थिएटरमा एक्लै छाडी तिमी किन गायब भयौ ?
युवती ः त्यो त कुरा यस्तो हो । मैले साथीहरूसित बाजी ठोकेकी थिएँ ।
पञ्चम ः कस्तो बाजी ?
युवतीः साथीहरूसित दार्जिलिङ घुम्न जाँदा मैले तपाईंसित अटोग्राफ लिएकी थिएँ । साथीहरूलाई धाक दिँदै मैले भनेकी थिएँ, 'यो ह्यान्डसम म्युजिसियनलाई म आफ्नो रूपमा फसाउन सक्छु र मेरोपछि लगाएर हिँडाउन सक्छु ।' उनीहरूले पत्याएनन् । बाजी ठोक्यौँ । GOLDFINGER हेर्ने दिन मेरा साथीहरू थिएटरभित्रै थिए । जब म तपाईंलाई पछि लगाएर थिएटर भित्र छिरेँ, बल्ल उनीहरूले मेरो कुरा पत्याए । मैले बाजी मारेँ । साथीहरूबाट बाजीमा जितेको पैसा लिएँ र थिएटरबाट बाहिरिएँ । त्यो दिन जेम्स बोन्डको GOLDFINGER तपाईंले पूरै हेर्नुभयो त ?
MARCH: OM PURI
18 OCTOBER 2017 शुक्रबारको दिन । दिउँसो एक बजे शिल्पी थिएटरका कलाकारहरूलाई क्लास लिन जानु थियो । केही समय बाँकी भएकाले टीभी खोलें । एउटा च्यानलमा प्रियदर्शनको कमेडी फिल्म –MALAMAAL WEEKLY ( 2006)– प्रसारण भइरहेको रहेछ । हेर्न बसेँ ।
परेश रावल र ओम पुरीको हँसीमजाक चल्दाचल्दै स्क्रिनमा कमर्सियल्स आउन थाल्यो । च्यानल चेन्ज गर्दै जाँदा एउटा च्यानलको ब्रेकिङ न्युजले मेरो ध्यान खिच्यो ।
ब्रेकिङ न्युजले भन्योः ओम पुरीको देहान्त भयो ।
०००
ओम पुरीलाई म इन्डियन सिनेमाको मात्र होइन, विश्व सिनेमाकै एक कुशल एवम् असल अभिनेता मान्छु । उनलाई ‘अभिनयको पाठशाला’ नै ठान्छु ।
मेरो कुरामा तपाईंलाई थोरै मात्र सन्देह भए ओम पुरीको -CITY OF JOY (1942)- हेर्नुस् । SADGATI (1981) हेर्नुस् । GHASHIRAM KOTWAL (1976) हेर्नुस् ।
AAKROSH (1980) हेर्नुस् ।
ARADH SATYA (1983) हेर्नुस् ।
JAANE BHI DO YAARO (19823) हेर्नुस् ।
AAGHAAT (1985) हेर्नुस् ।
DHARAVI (1942) हेर्नुस् ।
DROHKAAL (1994) हेर्नुस् ।
AROHAN (1982) हेर्नुस् ।
मैले नाम लिएका फिल्महरू तपाईंलाई मन नपर्न पनि सक्छ । मुला नगरकोटीले मानसिक रोगी बनाउने खालका तथाकथित् आर्ट फिल्महरूको मात्र नाम लियो भन्ने तपाईंलाई लाग्न सक्छ । त्यस्तो लागेको खण्डमा त्यस्तै लागोस् । अब के नै पो गर्न सकिन्छ र ?
किताबको नाम UNLIKELY HERO: OM PURI अभिनेताको जीवनमा मेल खाएको छ । किताबको शीर्षक ओम पुरीलाई खुब सुहाएको छ ।
ओम पुरीका आजीवन अभिन्न मित्र नसीरुद्धिन शाहले किताबको भूमिकामा लेखेका छन्: The story of Om Puri is in fact every struggling actor's fantasy ; that a thoroughly ordinary guy can get ahead with nothing but good talent as godfather, hard work as insurance and the best of intentions as guide !
ओम पुरीलाई एक पटक आफ्नो नाम परिवर्तन गर्ने भूत सवार चलेछ । अरु दुई अभिनेता अमरिश पुरी र ओम शिवपुरीबीच आफ्नो नाम चेपुवामा परेको देखेर उनी दिक्क भएका रहेछन् ।
नयाँ नाम सुझाउनुपर्यो भनी ओम आफ्ना परम मित्र नसीरुद्धिन कहाँ गएछन् । परमा मित्रले दुइटा नाम जुराइदिएछन् । एउटा नाम: विनम्रकुमार । अनि अर्काे नाम: अन्तिम खन्ना ।
विनम्रकुमार र अन्तिम खन्ना ! यो कस्तो उटपट्याङ नाम हो ? ओम पुरीले साथीलाई हकारेछन् । झाँको झारेछन् ।
किताबकी लेखिका नन्दिता ओम पुरीकी अर्धाङ्गिनी हुन् । जसले आफ्नो भविष्यका पतिलाई कलाकत्तामा पहिलो पटक भेटेकी थिइन् । जहाँबाट प्रकाशित हुने पत्रिका 'Telegraph' मा उनी फ्रिलान्सरको रूपमा पत्रकारिता गर्थिन् । 1971 मा कलकत्ता (हाल कोलकोता) –CITY OF JOY- फिल्मको छायांकनका कारण चर्चामा थियो । Telegraph का सम्पादकले एक दिन नन्दितालाई भनेछन्, 'CITY OF JOY मा शवाना आजमी र ओम पुरीले महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेका छन् । जाऊ र उनीहरूको अन्तर्वार्ता लिएर आऊ ।'
नन्दिताले ओम पुरीलाई होटलमा भेटिन् । लामो कुराकानी गरिन् ।
अरु दुई/चार पटक उनीहरूको भेटघाट भयो । कुराकानी भयो । विवाहित ओम पुरीलाई अविवाहित नन्दिताको कुरा गर्ने अन्दाज मन पर्यो, आवाज मन पर्यो, अनुहार मन पर्यो । एक दिन उनले नन्दितालाई भने, 'विवाहसिवाह गर्दै गरौँला । त्यसअघि हिँड हनिमुन मनाउन नेपाल जाऔँ ।'
त्यसपछि हनिमुन मनाउन उनीहरू प्लेनबाट काठमान्डु ओर्ले । प्रेमका सुन्दर पल र आत्मीय क्षणलाई सेलिब्रेट गर्न धुलिखेल गए । आफ्नो pre-honeymoon period- लाई अविस्मरणीय बनाए ।
०००
इशान यो प्रेमजोडीको प्रेम–प्रोडक्ट हुन् ।
एकपटक स्कुलको निबन्ध प्रतियोगितामा यी फुच्चेले पनि भाग लिएका रहेछन् । एघार वर्षीय इशानको निबन्ध किताबमा जस्ताको तस्तै छापिएको छ, जसलाई पढेर म प्रफुल्लित भइगएँ । पेज नम्बर 95–96 मा छापिएको निबन्धको शीर्षक छ: My Father, My Baba, जसमा एउटा नाबालक पुत्रको आफ्नो प्यारो पिताप्रति प्रेमिल भाव प्रकट भएको छ । त्यसो त ओम पुरीसित उसका केही गुनासा पनि छन् । एक प्रसंगमा फुच्चे इशान यस्तो लेख्छन्:
मलाई बाबाले सिगरेट पिएको कत्ति पनि मन पर्दैन । मैले उहाँलाई मेरो अगाडि धुवाँको मुस्लो नउडाउन धेरै पटक आग्रह गरेँ तर उहाँ मेरो कुरा फिटिक्कै सुन्नुहुन्न । एक दिन मैले सिगरेटको बट्टालाई बिल्डिङको सातौँ तल्लाबाट मिल्काइदिएँ । तर, उहाँ त खुरुखुरु तल जानुभयो, बट्टा टिप्नुभयो र माथि लिएर आउनुभयो । म पनि के कम ? त्यसपछि मैले बट्टाबाट एक/एक गरी सप्पै खिल्ली निकालेँ र झ्यालबाट हुर्याइदिएँ । बाबा फेरि मुनि जानुभयो र सप्पै खिल्लीहरू बटुलेर ल्याउनुभयो । मलाई त कम्ता झोँक चलेन । अनि मैले साप्पै खिल्ली भाँचिदिएँ र डस्टबिनमा फ्याँकिदिएँ । वर्षाैंदेखि म यस्तै गर्दै आइरहेको छु । मेरो जन्मदिनमा बाबाले सिगरेट त्याग्ने वाचा गर्नुुभएको थियो । तर, आज उहाँले फेरि बग्रेल्ती सिगरेट पिउनुभयो ।
०००
दिउँसो एक बजे म शिल्पी थिएटर पुगेँ । स्टेजमा गएँ र अडिटोरियममा बसेका कलाकारहरूलाई सम्बोधन गर्दै भनेँ, 'तपाईंहरू आज मलाई सुन्न यहाँ उपस्थित हुनुभएको छ । साहित्य र मेरो लेखनयात्राबारे जान्ने आशा राख्नुभएको छ । तर, म त्यसबारे केही बोल्ने छैन । आज हामी सबैका प्यारा कलाकार ओम पुरीको छैसठ्ठी वर्षको उमेरमा हृदयाघातका कारण मृत्यु भएको छ ।'
हल पिन–ड्रप–साइलेन्ट भयो ।
दर्शकहरूसितै स्तब्ध भई बसेका नाटक निर्देशक घिमिरे युवराजकन मैले भनेँ, 'यो स्टेजमा मलाई सिगरेट पिउन अनुमति छ ?'
घिमिरे युवराजको उदारता हेर्नुस् । COMA: A POLITICAL SEX का निर्देशकले मकन भने, 'अरुलाई अनुमति नभए पनि ओम पुरीको यादमा आज नगरकोटीलाई सिगरेट पिउन अनुमति छ ।'
खुक्स सल्काउँदै मैले भने, 'to hell with nagarkoti, to hell with his writing and literary journey ! तपाईहरू नाटकका कलाकार । तसर्थ आज म ओम पुरी National School of Drama मा छँदा, उनले शबाना आजमी र नसीरुद्धिन शाहसित खेलेका नाटकहरूबारे मात्रै चर्चा गर्नेछु । तर, त्यसअघि यसो गरौँ । कसो गरौँ भने आज दिवंगत भएका कुशल एवम् असल अभिनेताको सम्मान र सम्झनामा एक पल मौनधारण गरौँ ।'
आफ्नो जीवनमा मैले ‘मौनधारण’ को नेतृत्व त्यही एकपटक गरेको थिएँ । मात्र एकपटक । हामी आ–आफ्नो आसनबाट उठ्यौँ । आँखा चिम्ल्यौँ र आ–आफ्नो गच्छेअनुसार ओम पुरीलाई स्मरण गर्यौँ र मनमनै भन्यौँ: अलबिदा ॐ अलबिदा !
APRIL : REKHA
म रेखाको आलमन्ड आँखामा जुन sex appeal छ, त्यसभन्दा बढी सेक्स अपिल उसको आवाजमा छ । त्यो आवाजलाई मैले आफ्नो पहिलो सर्रियल उपन्यास –मिस्टिका– मा प्रेमपूर्वक चलाएको छु ।
उपन्यासको जंगलमा एउटा सैनिक भेटिन्छ, जो डिट्टो रेखाको आवाजमा voice modulation मा संवाद गर्छ । पुरुषको मुखारविन्दबाट किन–कसरी स्त्रीको कामुक आवाज आइरहेको छ ? निज सैनिक जवानलाई सोधिन्छ, 'तपाईंको स्वर किन आइमाईको जस्तो ? तपाईंको आवाज किन रेखाको जस्तो ?'
'को रेखा ?' ऊ भन्छ, 'देखा !'
'कसरी देखाउनु ? इन्डियन हिरोइन हो ।' उसलाई बताइन्छ ।
आफ्नो आवाजबारे सैनिक जवान यसो भन्छ, 'बुझ्नु भो ! यो सब मेरो रुद्रघण्टीको कमाल हो । म उत्तेजित हुँदा रुद्रघण्टी सक्रिय हुन्छ र मेरो आवाज पुरुषको जस्तो हुन्छ । सामान्य कुराकानी गर्दा रुद्रघण्टी निष्क्रिय हुन्छ र मेरो आवाज रेखाको जस्तो हुन्छ ।'
०००
मुजफ्फर अलीद्वारा निर्देशित –UMRAO JAAN (1981)- मलाई रेखाको सबैभन्दा ‘खुबसुरत’ फिल्म लाग्छ । र, मलाई लाग्छ: यो फिल्मले रेखाको वास्तविक जीवनको एक होइन, अनेक प्रेमकथाको दुःखान्त नियति दर्शाउँछ ।
उसको प्रेमकथा मलाई ग्रीक ट्राजेडीजस्तो लाग्छ ।
मेरो अल टाइम फेभरेट गीत रेखाले –उमराव जान– मा गुनगुनाएकी छे: इन आँखो की मस्ती के मस्ताने हजारो है, इन आँखो से वाबस्ता अफसाने हजारो है ऽऽऽ
गीतले भनेझैँ रेखाका ती सुन्दर एवम् जीवन्त couple of almond eyes लाई मन पराउने हजारौँ होइन, लाखौँ दिवाना–मस्तानाहरूमध्ये म पनि एक थिएँ, हुँ र रहिरहनेछु । गीतको पहिलो अन्तराले यसो भन्छ:
एक तुम ही नहीं तन्हा
उल्फत मे मेरी रुसवा
इस शहर मे तुम जैसे
दीवाने हजारो है
इन आँखो की मस्ती के
मस्ताने हजारो है ।
रेखा पटकपटक प्रेममा परी तर प्रेमीहरूको नजरमा पटकपटक मरी । जितेन्द्र, विनोद मेहरा, किरणकुमार, अमिताभ बच्चन इत्यादि अभिनेताहरू उसको जीवनमा प्रेमी बनेर आए तर सबैले उसलाई असीम पीडा र अपुरणीय एकान्त दिएर गए ।
ऊ एक अवैध प्रेमिका ।
ऊ अवैध सम्बन्धबाट जन्मिएकी अवैध सन्तान । जसलाई पिताले आफ्नो ठानेन । जसलाई प्रेमीले स्वीकारेन । जसलाई बलिउडले कहिल्यै वैध स्त्री ठानेन । तर, मेरो कुरा अर्कै छ । उमेरको कुनै पनि मोडमा रेखालाई मेरो मनले कहिल्यै अन्देखा गर्न मानेन ।
जीवनमा मैले हेरेको पहिलो हिन्दी फिल्म रेखाकै थियो । फिल्मको नाम –सिलसिला– थियो । फिल्मको गीत: ये कहाँ आ गए हम, यु ही साथ–साथ चल के ऽऽऽ जब कहीं कतै सुन्छु, तब एकतमासले भावुक, व्याकुल भइजान्छु । रेखालाई पहिलो पटक स्क्रिनमा देखेको थिएँ, म रुकुमको चौरजहारीमा हुँदा । उमेर दश वर्ष छँदा ।
०००
REKHA: THE UNTOLD STORY पढ्दा तपाईंलाई यी अभिनेत्रीको खुब माया लागेर आउनेछ । यस्ती अभिनेत्री जसलाई कामुकताकी देवी भनियो । sex siren भनियो । sex symbol भनियो ।
त्यही अभिनेत्रीलाई बलिउडले witch hunter भनिदियो । black widow भनिदियो । man-eater भनिदियो । ‘अर्काको लोग्ने खोस्ने क्रूर आइमाई’ को संज्ञा दिँदै छिःछि:, दुरदुर गरिदियो ।
बलिउडले उसलाई ‘तवायफ’ बनाइदियो । ‘रखैल’ बनाइदियो ।
०००
‘टाकिज: सिनेमा का सफर’ पढिरहेको थिएँ । एक दिन । अपराह्न । किताब अन्तर्वार्ताहरूको संग्रह हो, जसमा इम्तियाज अली, राजकुमार हिरानी, मधुर भंडारकर, सुधीर मिश्रा, अभिषेक चौबेजस्ता मलाई मनपर्ने निर्देशकहरूले आ–आफ्नो मनको कुरा ज्यादै क्यान्डिड–अन्दाजमा बोलेका छन् ।
यस्तैमा अनुराग कश्यपले एक ठाउँमा भनेको कुरा मेरो मनमा बस्यो । मिस्टर कश्यप निर्धक्क भन्छन्, 'मै अडियन्स की रखैल हुँ ।'
‘रखैल’ शब्दले –किन हो कुन्नि– मलाई रेखाको याद दिलायो । लगत्तै ‘पठाओ’ बोलाएँ र मोटरसाइकल चढी ‘मण्डला बुक पोइन्ट’ गई REKHA: THE UNTOLD STORY किनें । किताब पल्टाउँदा पेज नम्बर पचहत्तरमा आँखा पर्यो, जहाँ यस्तो वाक्य थियो: Rekha in love is a dangerous woman ! Impulsive, irresponsible and reckless !
किताबले भन्छ,: जितेन्द्र, विनोद मेहरा, किरण कुमार अनि अमिताभ बच्चनजस्ता प्रेमीहरूबाट रेखाले प्रशस्त आघात, पीडा बेहोरिसकेकी थिई । मिस्ट्रेस, अदर वमुन, रखैलजस्ता उपाधि पाएकी ऊ एकान्तवासी भएकी थिई ।
यस्तैमा उसको जीवनमा एउटा पुरुषको आगमन भयो । जो गैरफिल्मी थियो । फिल्मी प्रेमीहरूबाट पाएको चोटलाई सुमसुम्याउन, मल्हमपट्टी लगाउन आइपुगेको यो गैर–फिल्मी–प्रेमी एक बिजनेसम्यान थियो । जसको नाम मुकेश अग्रवाल थियो ।
मुकेश अग्रवालसित रेखाले प्रेम गरी । Dangerously प्रेम गरी । Impulsively प्रेम गरी । Irresponsibly प्रेम गरी । Recklessly प्रेम गरी ।
प्रेम मात्र होइन, मिस्टर अग्रवालसित उसले विवाह नै गरी ।
लन्डनको हनिमुनमा एक दिन मिस्टर अग्रवालले रेखालाई भन्यो, 'तिम्रो जीवनमा AB भएझैँ मेरो जीवनमा पनि AB छ ।'
रेखाको AB अर्थात् अमिताभ बच्चन भएझैँ मिस्टर अग्रवालसित पनि AB अर्थात् आकाश बजाज नाम गरेकी आइमाई रहिछे । यहाँ पनि रेखा other woman ! यहाँ पनि रेखा रखैल ! यहाँ पनि रेखा mistress ! यहाँ पनि रेखा अर्काको लोग्ने खोस्ने क्रूर आइमाई !
हनिमुन अन्ततः डिभोर्समा परिणत भयो ।
विवाहको छ महिनापश्चात् एक अपराह्न मुकेश अग्रवाल आफ्नो फार्महाउस गयो । भान्सेलाई ‘मीठो खाना पकाऊ, भोक लागेको छ’ भन्यो र बेडरुमभित्र प्रवेश गर्यो । रेखाको दुपट्टा घाँटीमा बेर्यो । र, सिलिङ फ्यानमा झुण्डिएर आत्महत्या गर्यो ।
रेखा अहिले –gracefully old woman- भएकी छे । मलाई लाग्छ, सम्बन्धहरूको दुःखान्त एवम् प्रेमपीडाका कालरात्रिहरूबाट ऊ मुक्त भइसकेकी छे । म उसलाई अचेल पनि त्यति नै प्रेम गर्छु, जति मैले उसलाई ‘सिलसिला’ मा पहिलो पटक देख्दा गरेको थिएँ ।
आगामी दिनहरूमा पनि म उसलाई फिल्महरूमा देख्ने नै छु । किनभने उसले कुनै दिन भनेकी थिई: I'll quit films only when I'm pregnant!
MAY: KABIR BEDI
तैँले पढेका एक्काईस थानमध्ये सब से बढिया पोस्तक या the most engaging book कुन हो भनी तपाईंले मलाई सोध्नुभयो भने, म ढुक्कैसँग भन्दिन्छु: कबिर बेदीको STORIES I MUST TELL ! The Emotional Life of an Actor !
कबिर बेदी । एक बिन्दास पात्र । एक यस्ता colourful character जसमाथि रोचक बायोपिक नै बनाउन सकिन्छ ।
आचार्य रजनीशमाथि डकुमेन्ट्री सिरिज -WILD WILD COUNTRY- निर्माण गर्ने जुलियाना लेम्बीको ध्यान कबिर बेदीको यो संस्मरणात्मक पुस्तकमा अझैसम्म किन नपरेको ? अनुराग कश्यप, दिवाकर ब्यानर्जी अनि तिग्मांशु धूलियाले आफ्ना नयाँ प्रोजेक्टहरूलाई -go to hell- भन्दै खुरुक्क यो किताबलाई स्क्रिनप्लेमा ढालिहाल्नु नि ! बात करता है ?
उडी अलेनको एउटा फिल्म छ जसको नाम हो: YOU WILL MEET A TALL DARK STRANGER (2010) । यो फिल्मको टाइटलमा प्रयुक्त tall dark stranger ले मलाई सधैँ कबिर बेदीको याद दिलाउँछ, जो बलिउडका निम्ति स्ट्रेन्जर नै रहे ।
बलिउडमा एक जना –actor turned director- छन् । राकेश रोशन । हृतिक रोशनका पिताश्री । जो अंग्रेजी अक्षर 'K' का अघोरी फ्यान हुन् । जो आफ्ना फिल्महरूको नामकरण 'K' अक्षरबाट गर्छन्: KRISH (2006 -13), KOYALA (1997), KHUDGARZ (1987), KHEL (1992), KING UNCLE (1993), KARAN ARJUN (1995), KOI MIL GAYA (2003), KAHO NAA PYAR HAIN (2000) आदि/इत्यादि ।
यिनै 'K'-obsessed निर्देशकले 1988 मा मेरी मनप्रिय नायिका रेखालाई लिएर एउटा सुपरहिट फिल्म बनाएका थिए । फिल्मको नाम थियो: KHOON BHARI MAANG ! त्यो फिल्ममा एउटा tall & dark vaillain थियो । जसको नाम थियो कबिर बेदीे ।
यो फिल्मबाट रेखाले filmfare best actress को पुरस्कार हासिल गरेकी थिइन् ।
यो फिल्म मैले स्कुलमा हेरेको थिएँ । यही फिल्ममा कबिर बेदीलाई मैले पहिलोपटक देखेको थिएँ । 007 जेम्स बोन्ड फिल्म -OCTOPUSSY- मा रोजर मुरलाई हायलकायल पार्ने भिलेनको रूपमा कबिर बेदीलाई देखेपछि म यिनको instant fan बनेको थिएँ ।
०००
कबिरको जिन्दगीसित जोडिएका मान्छेहरूको किस्सा–ओ–कहानी ज्यादै रोचक छन् । ती मान्छेहरूबारे पनि गज्जबको बायोपिक बनाउन मिल्दो हो ।
किताबमा कबिर आफ्नी आमा -Freda Bedi- को चर्चा गर्छन् । जो बेलायती महिला थिइन् । जसले भारतीय प्रेमी –कबिरका पिता– लाई आफ्नो पति बनाएकी थिइन् । जो अमिताभ बच्चनकी आमा तेजी बच्चनकी सहेली थिइन् ।
दुई सहेली कलेजमा सँगसँगै पढाउँथे । सुन्दरी एवम् सर्वगुणसम्पन्न तेजीबारे फ्रेदा भन्छिन्, 'विचरी तेजी ! उसको के हुने हो ? हरिवंश राय बच्चन नाम गरेको एउटा गरिब कविको प्रेममा ऊ चुर्लुम्म डुबेकी छे ।'
फ्रेदा बेदीले अहिंसा आन्दोलनमा भाग लिएकी थिइन् । सत्याग्रहमा गान्धी स्वयम्ले यिनलाई अघि सारेका थिए । पछि यिनी बर्मा गइन् र भिक्षुणी बनिन् । रोचक त के भने आमाको पछि लागेर गएका नाबालक कबिर पनि भिक्षु बने ।
फ्रेदा बेदीले भिक्षुणीकै जीवन अपनाइन् र मानव सेवामा जीवन समर्पण गरिन् । तिब्बती शरणार्थी तथा दलाई लामाले यिनलाई प्रेम एवम् सम्मानपूर्वक माँ अर्थात् आमा भनी सम्बोधन गरे । उनीमाथि किताब नै लेखियो –The Revolutionary Life of Freda Bedi : British Feminist, Indian Nationalist, Buddhist Nun !
किताबमा कबिर आफ्ना पिता –बाबा प्यारेलाल बेदी– को चर्चा गर्छन्, जो writer थिए । जो phychic थिए । जो philosopher थिए । जसलाई अनुयायीहरूले इटाली लिएर गए । दार्शनिक गुरुको रूपमा यिनले इटालीमा ठूलो सम्मान प्राप्त गरे । लाखौँ अनुयायीहरूमाझ यिनले लगभग cult figure को छवि बनाए ।
कबिर बेदी इटालीको सुपरस्टार भइसकेपछिको कुरा हो । आफ्ना पिताको प्रसिद्धीबारे किताबमा यिनी लेख्छन्: 'म बाबा प्यारेलाल बेदीको छोरा मात्र नभई सुपरस्टार थिएँ । मजस्तो मान्छेलाई समेत उहाँलाई भेट्न अपोइन्टमेन्ट लिनुपर्थ्यो । त्यो पनि सितीमिती पाइँदैनथ्यो ।'
तपाईंलाई एउटा कुरा थाहा छ कि छैन कुन्नि ! थाहा छैन भने थाहा पाउँदा रमाइलो लाग्ने एउटा प्रसंग बाबा प्यारेलाल बेदीको सन्दर्भमा म यहाँ जोड्न ज्यादै उत्सुक छु । त्यो के भने २००७ सालको नेपाली प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा आफ्नो भरपूर साथ–सहयोग–समर्थन जनाउँदै यी महानुभावले राजा त्रिभुवनलाई सिमलाबाट गुप्त चिट्ठी नारायणहिटी दरबारमा पठाएका थिए । 'Erika and the King Tribhuvan' नामक किताबमा उक्त प्रसंग पढेर म चकित परेको थिएँ । किताबमा चिट्ठीको व्यहोरासमेत महत्त्वका साथ छापिएको छ ।
आफ्नो किताबको पेज नं. 249 मा एरिकाले मिस्टर बेदीउपर यस्तो लेखेकी छिन्: Bedi is one of the gretest men produced by the struggle of Indian Indenpedence and certainly the best-loved man in northwestern India. He is a descendant of Guru Nanak, founder of Sikh religion, yet he is himself neither Sikh nor Hindu !
कबिर किताबमा पत्नी –प्रोतिमा बेदी– को चर्चा गर्छन्, जोसित उनले open marriage गरेका थिए । जो प्रख्यात मोडल थिइन् । जसले कुनै बेला सर्वांग नग्न फोटो खिचाएर बलिउड मार्केटलाई गरम बनाएकी थिइन् । जो कालान्तरमा संन्यासिन बनिन् मात्र होइन, पारंगत शास्त्रीय तृत्यंगना एवम् गुरुआमा पनि बनिन् । जसको कैलाश मानसरोबरमा तीर्थयात्रा जाँदा हिमपहिरोमा परी दुुःखद निधन भयो ।
किताबमा कबिर प्रेमिका परवीन बबीको चर्चा गर्छन्, जो स्वयम् एक चर्चित अभिनेत्री थिइन् । फेसन आइकन थिइन् । जो कालान्तरमा paranoid schizophrenia जस्तो गम्भीर मानसिक रोगको सिकार भइन् । जसले डेनी डेन्जोङ्पा, कबिर बेदी र महेश भृट्टजस्ता बलिउडका हस्तीहरूलाई प्रेमी बनाएकी थिइन् । जसले ती तीनजना प्रेमीलाई तन–मन सुम्पेकी थिइन् । अनि बदलामा ‘तीन एकान्त’ पाएकी थिइन् । जसले तीन एकान्तबाट मुक्ति पाउन अध्यात्मको बाटो रोजिन् । जो spiritual anti guru युजी कृष्णमूर्तिको शरणमा गइन् । जसको एकान्त एवम् एकलोपनाका कारण चुपचाप मृत्यु भयो । जसको विक्षिप्त एवम् विदीर्ण लास मुम्बईको जुहु फ्ल्याटमा चार दिनपछि मात्र फेला पर्यो ।
किताबमा कबिर प्रख्यात इटालियन फिल्ममेकर्स फेडरिको फेलिनी एवम् बर्नार्डो बेर्तोलुचीको चर्चा गर्छन्, जो उनीसित भेट्न पाएर दंग–मक्ख पर्छन् ।
फेलिनी र बेर्तोलुची नै दंग–मक्ख पर्ने ? किन पर्ने ? किनभने कबिर बेदीको इताल्वी टीभी सिरिज ––SANDOKAN- यति चर्चित एवम् लोकप्रिय भएको थियो कि इटालीमा उनलाई नचिन्ने मान्छे पाउन मुस्किल पर्थ्यो । इटालीमा त उनी सर्वाधिक लोकप्रिय थिए नै, कैयौँ युरोपियन मुलुकमा समेत उनको अकल्पनीय प्रसिद्धी थियो ।
विश्वसिनेमाको कुरा गर्दा बातचितमा फेडरिको फेलिनीको चर्चा भएन भने मान्नुपर्छ, त्यो बातचितमा कुनै वजन छैन । त्यस्तो बातचितमा संलग्न हुनु भनेको लाजको भारी बोक्नु या सोसरह हो ।
तिनै फेलिनी, द ग्रेटले एक दिन कबिरलाई लन्चको निम्तो दिए । मिस्टर बेदीको अविश्वसनीय लोकप्रियताबारे कुरा गर्दै आश्चर्यको भावमा तिनले प्रश्न गरे, 'Mister Bedi, how have you captured the imagination of Italy ? '
मिस्टर बेदीले सहज जवाफ दिए, 'Sir, sometimes actors got lucky!'
०००
एउटा कार्यक्रममा कबिर बेदीलाई स्पेनमा आमन्त्रण गरिएको छ । मेड्रिडमा उनलाई भव्य स्वागत गरिएको छ । शहरको सबैभन्दा विशाल डिपार्टमेन्ट स्टोरमा कार्यक्रम राखिएको छ । जसको दशै तल्ला उनका diehard fan हरूले खचाखच भरिएको छ । जो उनलाई देख्न, छुन, सुन्न चाहन्छन् । जो उनीहरूसित अटोग्राफ लिन चाहन्छन् ।
मान्छेहरूको भिड यसरी ओइरिएको छ कि डिपार्टमेन्ट स्टोरले उनीहरूको भार थेग्न नसक्ने भएको छ । कार्यक्रम नै रद्द गर्ने अप्रिय निर्णय गरिएको छ । आफ्नो फेभरेट एक्टरलाई केवल एकपटक छुन चाहने प्रशंसकहरूको भिडबाट सुरक्षा दलले कबिरलाई बब्बलतल्ल जोगाउँदै बाहिर निकालेका छन् ।
बाहिर त उनी जसोतसो निस्कन्छन् तर सडकमा जम्मा भएका पागल प्रशंसकहरूको घेराउमा परिहाल्छन् । यो पागल–भिडलाई किताबमा उनले ‘सुनामी’ को दर्जा दिएका छन् । प्रशंसकहरूको घेराउबाट बच्न उनी भाग्न थाल्छन् ।
शहरको ट्राफिक अस्तव्यस्त भएको छ । कारहरूको हुट–हुटहुँदै, बोनेट–बोनेट चढ्दै दगुर्न थाल्छन् । प्रशंसकहरू पनि के कम ? लखेट्न थाल्छन्, खुट्टा समात्न खोज्छन्, कपडा च्यातेर लुछालुछ गर्न चाहन्छन् । फ्यानहरूबाट ज्यान जोगाउन उनी गाडीहरूको छतमा कुद्याकुद्यै गर्छन् । एउटी युवतीले चिच्याउँदै भनेको सुन्छन्: 'I want to have your baby !'
कबिरसित युवतीको इच्छा पूरा गर्ने समय छैन ।
उनी त गाडीका छतहरूमा कुदिरहेका छन् । प्रशंसकहरूले लखेटिरहेका छन् । जसोतसो ज्यान जोगाउँदै होटल पुगेका छन् । सुस्ताएर आराम गर्न पाएको छैन, टेलिफोनको घन्टी बज्न थाल्छ । फोन उठाउँछन् र कपडा फेरेर पुलिस चिफलाई भेट्न चौकीतिर जान्छन् ।
चौकीमा नगरका प्रहरी प्रमुखले कबिरलाई भन्छन्, 'तपाईंका कारण आज ट्राफिक जाम भयो । सडक अस्तव्यस्त भयो । कारहरूको बोनेट ध्वस्त भयो । अब जरिवान तिर्नुस् ।'
JUNE : KARAN JOHAR
शाहरूख खान उर्फ बलिउडका बादशाहले किताबको ब्लर्बमा एउटा पक्ति लेखेका छन्: Karan Johar will remain the most BEAUTIFUL BOY I have ever seen in my life !
यस्तो ब्युटिफुल ब्वायले लेखेको किताबको नाम चाहिँ An Unsuitable Boy ! ह्वाट ननसेन्स ? तैपनि पाटनढोकाको पसलबाट किताब उठाएँ र घरमा ल्याएर पढ्न बसिहालेँ ।
करन जोहर त होइन, बरु तिनका पिता यश जोहरसित मेरो पुरानो चिनारी हो । आउनुस्, पिताबाट विषय प्रवेश गरौँ र क्रमशः पुत्रसम्मको शाब्दिक यात्रा तय गरौँ ।
यश जोहर दयालु, इमानदार एवम् मनकारी फिल्म निर्माता थिए । उनीसित काम गरेका या नगरेका प्रायःले यसै भन्ने गर्थे । उनले निर्माण गरेका –DOSTANA (1980), AGNEEPATH (1990), GUMRAH (1993)- जस्ता फिल्महरू मैले स्कुलमा हेरेको थिएँ ।
प्रहरी स्कुलमा हुँदा हाम्रो कपडा धुन भक्तपुरतिरका धोबी होस्टलमा आउने गर्थे । हाम्रा मैला–धैला कपडाहरू लिएर जान्थे र धोइपखाली गरीवरी आइरन लगाएर ल्याइदिन्थे । हामी तिनलाई आइरन–म्यान भन्ने गर्थ्यौं, जो कालो वर्णका निकै दुब्ला एवम् होचो कदकाँठीका थिए ।
ती आइरन–म्यानले मेरा खातिर फिल्म म्याग्जिनहरूको स्मग्लिङ गर्थे ।
सबैबाट लुकाएर राखेको पैसा म आइरन म्यानलाई दिन्थेँ । अनि तिनले कपडाहरूभित्र लुकाएर –मायापुरी, फिल्मफेयर, SCREEN, CINEBLITZ, STARDUST- जस्ता फिल्मी म्यागेजिनहरू स्मग्लिङ गरी मकन ल्याइपुर्याउँथे ।
विशेष गरी ‘मायापुरी’ मा बुलिवुडियन हिरोहिरोइनका ठेगाना छापिएका हुन्थे । ती ठेगानामा म चिट्ठी लेखी पठाउँथे । गोविन्दा, सञ्जय दत्त, मिथुन चक्रवर्ती, अमरिश पुरी, कादर खान, यहाँसम्म कि आदित्य पञ्चोलीसमेतलाई चिट्ठी पठाएँ । तर कसैले रिप्लाई गरेन ।
यसै मेलोमा यश चोपडा र यश जोहरलाई चिट्ठी पठाएँ । परन्तु यी मुलाहरूले पनि मलाई बाल दिएनन् । जब एक दिन माधुरी दीक्षितको चिट्ठी मेरो नाममा आइपुग्यो, त्यसपछि मैले पनि अरुलाई बाल दिन छाडिदिएँ । बाँकी चिट्ठी लेख्न बन्द गरिदिएँ ।
यश जोहरसित मेरो चिनारी यसैगरी स्थापित भएको थियो । सबैले यिनलाई इन्डस्ट्रीका भलाद्मी मानिस भन्थे, म्याग्जिनहरूमा पढेर थाहा पाएको हुँ । उनले स्थापना गरेको 'Dharma Productions' बारे जानेबुझेको हुँ । वर्षौंपछि जब काठमान्डुुका सिनेमा हलहरूमा म्युजिकल ड्रामा -KUCH KUCH HOTA HAI ( 1998)- चल्यो, त्यसमा निर्देशकको नाम करन जोहर देखेर म छक्क परिगएँ ।
यो फुच्चे केटो उर्फ junior johar ले कस्तो फिल्म बनाएछ भनी हलमा छिरेँ । फिल्ममा शाहरूख खानले युवतीहरूलाई 'squeeze me, please' भनेको खुब मन पर्यो । मानौँ शाहरूख खानको रुद्रघण्टीमा पिलो पलाएको छ र युवतीहरूलाई उनी भनिरहेका छन्: पिलो निचोर्नुस् प्लिज !
मलाई लागेको कुरा नि । डेब्यु फिल्ममा एउटा डेब्यु डिरेक्टरले शाहरूख खान, सलमान खान, काजोल प्लस रानी मुखर्जीजस्ता कलाकाहरूलाई कसरी एकट्ठा गर्न सक्यो ? एक जना नवनिर्देशकको फिल्ममा यस्तो स्टारकास्ट कसरी सम्भव भयो ? यसको जवाफ मैले करन जोहरको किताब An Unsuitable Boy मा पाएँ ।
०००
किताबले भन्छ: करन जोहर लहैलहैमा फिल्मको मायावी संसारमा प्रवेश गरेका रहेछन् । आफ्नो जिग्री दोस्त आदित्य चोपडाको करकाप एवम् जोरजुलुमपश्चात् -DILWALE DULHANIA LE JAYENGE (1995)- मा सहायक निर्देशक बन्न राजी भएका रहेछन् ।
यश चोपडाका पुत्र आदित्य चोपडाको पहिलो फिल्म थियो DDLJ, जसमा जश जोहरका पुत्र करण जोहरले सहायक निर्देशन मात्र होइन शाहरूख खानको वार्डरोवको पनि जिम्मा लिए र उनको कस्ट्युम डिजाइनसमेत गरिदिए ।
करन जोहरको ड्रेन्स सेन्सबाट निकै प्रभावित भएका शाहरूखले एक दिन उनलाई भने, 'तिमी यश जोहरका छोरा हौ । तिमी आफैँ फिल्म निर्देशन गर । तिमीलाई म दुई वर्षको म्याद दिन्छु । फिल्म लेख र मलाई देखाऊ । तिम्रो डेब्यु फिल्ममा म अभिनय गर्छु । तिमीलाई मेरो वाचा भयो ।'
यो कुरा करनले आदित्य चोपडालाई सुनाए । आफ्नो साथीप्रति अत्यन्त खुसी हुँदै आदित्यले भने, 'सुन करन, DDLJ पछि शाहरूख खान सुपरस्टार बन्ने निश्चित छ । सुपरस्टारले तिम्रो पहिलो फिल्म खेल्छु भनेको ठट्टा होइन । शाहरूखले दिएको दुईवर्षे म्यादभित्र तिमी आफ्नै फिल्म लेख । तिमी आफ्नै खालको फिल्म बनाऊ । तिमीलाई सहयोग गर्न म हरहमेसा तयार छु ।'
साथीको हौसलाले उनको मनमा आत्मविश्वासको बीजारोपण भयो । त्यसपछि करनले फिल्मको कथा बुने । स्क्रिनप्ले लेखे । स्किप्टका खाली ठाउँहरूमा डाइलग भरे । अनि एक दिन फिल्मको पाण्डुलिपि बोकी शाहरूख खान र काजोललाई भेट्न गए ।
DDLJ ले एतिहासिक सफलता प्राप्त गरिसकेको थियो । फिल्म इन्डस्ट्रीमा काजोल–शाहरूखको जोडीले सुनामी ल्याएको बेला थियो । यो जोडीले जब करनको कथा सुन्यो, तत्काल खेल्न राजी भयो ।
आदित्य चोपडाले फिल्मको नाम –कुछ कुछ होता है– भनी जुराइदिए । अनि मित्रलाई भने, 'सुन करन, तिम्रो फिल्ममा एउटा होइन दुइटा सुपरस्टार भइगए । अब अरु दुईटा स्टार हिरो–हिरोइन खोज । कसलाई कास्ट गर्ने, सोच !'
अर्काे हिरोमा कसलाई कास्ट गर्ने ? जो फिल्ममा फगत स्पेसल अपियरेन्समा देखिइन्छ । करन त्यस रोलका निम्ति सैफ अली खानलाई भेट्न गए । मिस्टर सैफले –point black- अस्वीकार गरिदिए । त्यसपछि करनले चन्द्रचुड सिंहलाई रोल अफर गरे । जसले भर्खरै मात्र गुलजारको फिल्म –MAACHIS (1996)- मा बुलन्द अभिनय कौशल देखाएर प्रशस्त प्रशंसा बटुलेका थिए ।
चन्द्रचुडले शाहरूखको फिल्ममा साइड रोल खेल्न इन्कार गरिदिए ।
एक दिन चङ्की पाण्डेले आयोजना गरेको पार्टीमा करनलाई झोक्राएर उदास भई बसेको देखेर सलमान खानले साधे, 'के भयो करन ? किन यति दुःखी छौ ?' करनले आफ्नो व्यथा पोखे । आफ्नो फिल्ममा साइड रोलमा कसैले खेल्न नमानेको दुःख बिसाए ।
सलमान खानले भने, 'कुनै हिरोले त्यस्तो साइड रोल किन पो गर्ला र ? यो इन्डस्ट्रीमा एक मात्र इडियट छ, जसले त्यो रोल गर्न सक्छ । र, त्यो इडियट म हुँ ।'
सलमान खानले पछि करनलाई आफ्नो घरमा बोलाएर भने, 'यो फिल्म म तिम्रो पिता यश जोहरका निम्ति खेल्दैछु । किनभने तिम्रो पिता इन्डस्ट्रीका असल मान्छे हुन् । तर मेरो एउटा सर्त छ । फिल्ममा काजोललाई तिमी जति पैसा दिन्छौ, मलाई पनि त्यति नै पैसा दिनुपर्छ । ओके ?'
ओके ! फिल्मको साइड हिरो भेटियो । अब साइड हिरोइन खोज्नुपर्ने भयो ।
त्यसका निम्ति करन आफ्नो बाल्यकालकी साथी ट्विंकल खन्ना –हाल अक्षयकुमारकी पत्नी– कहाँ गए । ट्विंकललाई काजोलको तुलनामा आफ्नो रोल गौण लाग्यो । 'दर्शकहरूले काजोल शाहरूखलाई सम्झने छन्, याद गर्नेछन् । मलाई कसले सम्झनेछ, याद गर्नेछ ?' ट्विंकलले भनिन्, 'तिम्रो फिल्ममा सबैले बिर्सने खालको रोल म किन गरुँ ?'
करन दुःखी भए । तैपनि साइड हिरोइनको खोजीकार्य जारी राखे ।
करनले त्यसबेला चलेका नामी दामी हिरोइनहरूलाई रोल अफर गरे । रविना टन्डन, तब्बु, ऐश्वर्या राय, करिश्मा कपुर, उर्मिला मतोन्डकर इत्यादिका द्वारमा गई ‘भिक्षाम देही, भिक्षाम देही’ भनेर हारगुहार गरे । परन्तु सम्पूर्ण –leading ladies- ले उनलाई द्वारबाट रित्तो कमण्डलु फर्काइदिए ।
यस्तैमा एक दिन आदित्य चोपडाले करनलाई फोनमा भने, 'शहरमा एउटी नयाँ केटी आएकी छे । नाम राखी मुखर्जी । त्यो केटीबारे एकपटक सोची हेर त !' त्यसको दुई घण्टापछि शाहरूख खानको फोन आयो ।
'भर्खरै मैले एउटा फिल्मको प्रोमो हेरेको थिएँ । त्यसमा एउटी नयाँ केटी रहिछे । नाम रानी मुखर्जी हो क्यारे ! उसको लुक्स र एक्सप्रेसन मलाई गज्जब लाग्यो ।' शाहरूखले भने, 'त्यो केटीबारे एकपटक सोची हेर त !'
दुवै जनाले पालैपालो त्यो केटीबारे सोची हेर भनेपछि मान्नैपर्यो । करनले सोचे मात्र होइन, केटीलाई पर्सनल्ली भेटेर हेरे पनि । जहाँसम्म आदित्य चोपडाको कुरा छ, उनी अझ एक कदम आगे देखिए । उनले त उक्त केटी अर्थात् रानी मुखर्जीलाई कालान्तरमा विवाह नै गरिदिए ।
JULY: A.R. RAHMAN
मसँग एउटा वाकम्यान थियो । त्यसमा म प्रायः हिन्दी गजलहरू सुन्ने गर्थें । मेरो कानलाई गजलगायिका चित्रा सिंहको एनिग्मेटिक आवाजको लत लागेको थियो । स्कुलको स्टेजमा म चित्रा सिंहको गजल माइकमा गुनगुनाउने गर्थें: पसिने पसिने हुए जा रहे हो, ये बोलो कहाँसे चले आ रहे हो ऽऽऽ
त्यो लत कालान्तरमा कुलतमा बदलियो । तपाईं त्यसलाई कर्ण–कुलत भन्न सक्नुहुन्छ ।
चित्रा सिंहपछि जगजित सिंह । जगजित सिंहपछि चन्दन दास । दाससम्म त ठीकै थियो सायद, परन्तु त्यसपछि भने उदास भइयोः पंकज उदास ! अनि होस्टलका साथीहरूमाझ गुनगुनाइयो: दीवारो से मिलकर रोना अच्छा लगता है, हम भी पागल हो जायेंगे ऐसा लगता है ऽऽऽ
पंकज उदासपछि मेरो उजाड एवम् उदास मनलाई स्यानिटाइज गर्न गजलका उस्तादद्वय गुलाम अली र मेहदी हसन आइपुगे । अली–हसनपछि मरो मन स्वभावतः शास्त्रीय संगीततिर लहसिन थाल्यो । रवि शंकरको सीतार । बिस्मिल्ला खाँको सहनाई । जाकिर हुसेनको तबला । अनि हरिप्रसाद चौरसियाको बाँसुरी ।
फिल्म हेर्न मेरो पहिलो प्रेम थियो । दोस्रो प्रेम थियो गीत–संगीत सुन्नु । र, तेस्रो प्रेम किताब पढ्नु । सिनेमा, संगीत र साहित्य मेरा तिम्ल्याहा कुलत थिए ।
खैर, हाललाई भने कर्ण–कुलतकै कुरा गरौँ क्यारे !
कर्ण–कुलतको परिणाम के भइदियो भने मेरो मनले मसित नन–स्टप गनगन गर्न थाल्यो, मकन सुबहसाम भन्न थाल्यो, 'तँ अब शास्त्रीय गायन सिक् कुमार । नत्र बिमार भइजालास् ।'
मैले मनको कुरा मानेँ । कुपण्डोलको शास्त्रीय संगीत विद्यालयमा गएँ । भोकलका निम्ति आवेदन दिएँ । गुरुसित हार्माेनियममा– सारेगमपधनिसा, सानिधपमगरेसा– को नियमित अभ्यास गरेँ । अनि जीवनको पहिलो गीत पनि रेकर्ड गराएँ । परन्तु गाना–बजानासित मोहभंग भएपछि चटक्कै छाडी पनि दिएँ ।
प्यारो पाठक ! यो एसएलसीपछिको कुरा हो । म नराम्रोसँग बहकिएँ क्यारे ! हेर्नुुस् न, गीत–संगीतको जब कुरा चल्छ, तब मन बहकिहाल्छ । म वास्तवमा एसएलसीअघिको कुरा गर्दै थिएँ । जब मेरो परिवार नेपालगन्जमा बस्ने गर्थ्यो । जहाँ म जाडोको छुट्टी मनाउन जान्थेँ । अनि वाकम्यानका निम्ति चक्का किन्न टाँगा या रिक्सा चढी भारतीय बजार रुपैडिहासम्म पुग्थेँ ।
एक दिन रूपैडिहाको पसलमा –ROJA (1992)- फिल्मको चक्का किनेँ । फिल्मको गीतमा संगीत भरेका रहेनछन् एआर रहमानले । जसको नाम मैले त्यसअघि कहिल्यै सुनेको थिइनँ ।
‘ये उन दिनो की बात है’ भनेझैँ त्यसबेला फिल्म इन्डस्ट्रीमा लक्ष्मीकान्त–प्यारेलाल र आरडी बर्मनको समय अस्ताइसकेको थियो र सांगीतिक क्षितिजमा बप्पी लहरीपछि अन्नु मलिक, नदीन–श्रवण, आनन्द–मिलिन्द, रामलक्ष्मणजस्ता संगीतकारहरूको उदय भइरहेको थियो ।
रामलक्ष्मणद्वारा संगीतबद्ध –MAINE PYAR KIYA (1989)– फिल्मका गीतहरू संगीतपारखीहरूको मुखमुखमा झुण्डिएको थियो । नदीम–श्रवणद्वारा संगीतबद्ध –AASHIQUI (1990), SAAJAN (1991)- जस्ता फिल्मका गीतहरूले उधुम मच्चाएको थियो । आनन्द–मिलिन्दको जोडीद्वारा संगीतबद्ध –QAYAMAT SE QAYAMAT TAK (1989), DIL (1990)- जस्ता फिल्मका गीतहरू सर्वाधिक रुचाइएका थिए ।
यस्तो माहौलमा –ROJA– फिल्मको चक्का मेरो हातमा परेको थियो । एआर रहमान मेरो वाकम्यानभित्र पसेको थियो । उसको युनिक अन्दाजको कम्पोजिसन मेरो कानमा घुसेको थियो ।
फिल्मको गीत–संगीत यति नयाँ, नवीन, नौलो एवम् ताजगीपूर्ण लाग्यो कि म आश्चर्यचकित परिगएँ । मणिरत्नम निर्देशित ‘रोजा’ एआर रहमानको पहिलो फिल्म कम्पोजिनस रहेछ ।
1995 मा मणिरत्नमको अर्काे फिल्म –BOMBAY- रिलिज भयो । त्यस फिल्मको ‘हम्मा हम्मा’ र ‘कहेना ही क्या’ र ‘तु ही रे ’ जस्ता गीतहरूले मेरो मन हर्यो । त्यही साल रामु उर्फ RGV उर्फ रामगोपाल वर्माको -RANGEELA- रिलिज भयो ।
‘रंगिला’ को offbeat sound track ले काठमान्डुका, के युवा के बृद्ध, सबैमाझ धुम मच्चायो । सबैलाई मन्त्रमुग्ध बनाइदियो । त्यसलगत्तै अर्काे वर्ष मणिरत्नमकै –DIL SE (1996)- आयो । एआर रहमानको संगीतमा गुलजारको नयाँ रूप दर्शन गर्न पाइयो: चलो छैयाँ छैयाँ छैयाँ ऽऽऽ
आरडी बर्मनको देहान्तपछि गुलजार सेलाएका थिए । मलाई लाग्छ, एआर रहमानको संगीतमा गुलजार पुनः ज्युँदिए । गुलजारका शब्द एवम् एआर रहमानको संगीतले स्रोताहरूको मनमा राज गर्यो । ‘जय हो ’ गीतका लागि -SLUMDOG MILLIONAIRE (2009)- बाट ओस्कार अवार्ड जितेर यी दुईको जुगलबन्दीले अन्नतः इतिहास नै रच्यो ।
संगीतप्रतिको मेरो आगाध प्रेम अनि एआर रहमानबारे यतिका पार्श्व–गन्थन गरेपछि, आउनुस् अब यिनै संगीतकारको बायोग्राफी NOTES OF A DREAM बारे पनि थोरबहुत चर्चा गरौँ ।
NOTES OF A DREAM एउटा साधारण परिवारमा जन्मिएका एउटा साधारण युवकको असाधारण यात्राबारे लेखिएको एउटा साधारण किताब हो । 'Mozart of Madras' को उपनामद्वारा चिनिने एआर रहमानका रमाइला एवम् रोचक प्रसंगहरू किताबमा अनेक छन् । अनेकमध्ये मलाई सर्वाधिक रोचक लागेको एक प्रसंग म यहाँ राख्नेछु ।
सांगीतिक प्रस्तुतिका निम्ति एआर रहमान विश्वभ्रमणमा थिए । उनकी पत्नी सायरा घरमा एक्लै ! दिन थियो 10 september 2010 अर्थात् इदको दिन । सायरालाई आफ्नो घुमन्ते पतिको आवाज सुन्न मन लाग्यो ।
सायराले ट्राभल एजेन्टलाई फोन गरिन् र भनिन्, 'मलाई एआरसित कुरा गर्नु छ । उहाँसित मेरो सम्पर्क गराऊ ।'
सायराको कुरा सुनेर ट्राभल एजेन्ट हच्कियो । किनभने यो अल्मोस्ट इम्पोसिबल थियो । एआर दुबईको फ्लाइटबाट डेट्रोयट उडिसकेका थिए । उनी अन्तर्राष्ट्रिय आकाशमा थिए । उक्त ग्राउन्ड रियालिटी –sorry, sky reality- को जानकारी दिएपछि ट्राभल एजेन्टले भन्यो, 'म्याडम, तपाईं एआरसँग साँच्चिकै कुरा गर्न चाहनुहुन्छ ? आर यु स्योर ?'
किताबको पेज नम्बर 129 मा मिसेज रहमान त्यो दिनलाई स्मरण गर्दै उल्लेख गर्छिन्: It was EID that day, our most celebrated festival and AR wasn't here. And the festival felt utterly incomplete. I was really missing my husband that day !
ट्राभल एजेन्टलाई उनले भनिन्, 'can you please call up the air traffic control ? '
त्यसपछि कुरा कहाँदेखि कहाँसम्म पुग्यो । ट्राभल एजेन्टले दुबई अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको एयर ट्राफिक कन्ट्रोलमा फोन लगायो । बदलामा ट्राफिक कन्ट्रोलले एआर रहमान चढेको हवाईजहाजको फोन लगायो र भन्यो, 'मिसेज रहमान आफ्नो पतिसँग कुरा गर्न चाहनुहुन्छ ।' पाइलटले एयर होस्टेसलाई जानकारी दिँदै भन्यो, 'एआर रहमानको फोन आएको छ । उहाँलाई फोन रिसिभ गर्न ककपिटमा पठाइदिनुस् ।'
मस्तसित निदाइरहेका एआर रहमानलाई जगाउँदै एयर होस्टेसले फोन आएको जानकारी दिइन् । आश्चर्यचकित परेका एआर रहमान ककपिटमा गए र फोन रिसिभ गरे । पलभरको हाई–हेलो, सञ्चोबिसन्चोको खुलदुलीपछि उनले पत्नीलाई सोधे, 'यसरी किन फोन गरेकी ? केही अर्जेन्ट काम पो थियो कि !' सायराले मायालु बोलीमा भनी, 'तिम्रो आवाज सुन्न मन लाग्यो । त्यसैले तिमीलाई फोन गरेको ! इद मुवारक !'
AUGUST : PRIYANKA CHOPRA
सञ्जय लीला भन्सालीको –BAJIRAO MASTANI (2015)- हेर्नुस् । मधुर भंडारकरको -FASHION (2008)- हेर्नुस् । सोनाली बोसको –THE SKY IS PINK (2017)- हेर्नुस् । अनुराग बसुको –BARFI (2012) )- हेर्नुस् । अनि मेरो पर्सनल फेभरेट, विशाल भारद्वाजको –7 KHOON MAAF (2011)- पनि जरुर हेर्नुस् । यी फिल्महरूमा प्रियंका चोपडाको acting talent पर्गेल्नुस् ।
प्रियंकाले निर्वाह गरेको पात्र, चरित्र, किरदारलाई आत्मसात् गर्नुस् । मैले भनेको मान्नुहुन्छ भने आफ्नो ल्यापटपको स्क्रिनमा फेरि एकपटक ‘सात खुन माफ’ हेर्नुस् ।
UNFINISHED ! किताबको शीर्षकले सुझाएझैँ यो कुनै पञ्चवर्षीय योजनाविद्को unfinished project या सोसरह छ । मलाई प्रियंका चोपडाको बाल्यकालीन तथा किशोरकालीन जीवनका विविध पाटाहरूले जति झङ्कृत पार्यो, त्यति झङ्कृत उनी विश्व सुन्दरी भइसकेपछिका ग्लेमरकालीन जीवनले पारेन ।
त्यसो त प्रियंका चोपडाको नाममा झुण्डिएको 'JONAS' शब्दले पनि मलाई आकर्षित गरेन ।
खासमा कुरा यस्तो हो जनाब ! जया भादुरीलाई मैले कहिल्यै पनि जया बच्चन भन्न जानिनँ, सकिनँ । तपाईं आफैँ भन्नुस्, अनिल अम्बानीसित बिहे भयो भन्दैमा टीना मुनीमलाई कसरी टीना अम्वानी भन्न सकिन्छ ? अभिषेक बच्चनसित बिहे गर्दैमा ऐश्वर्या रायलाई तपाईं कुन मुखले एश्वर्या राय बच्चन भन्न सक्नुहुन्छ ?
टीना मुनीमको ‘अम्बानी’, ऐश्वर्या रायको ‘बच्चन’ र प्रियंका चोपडाको ‘JONAS' निकै काइते शब्द हुन् । यी शब्दहरूले मेरो पुरुष अहंकार, मनोग्रन्थीलाई दुत्कारेजस्तो लाग्छ । मेरो ईर्ष्याजन्य मनोभावउपर सिधै थर्ड डिग्रीको साइकोलोजिकल च्यालेन्ज गरेजस्तो लाग्छ ।
खैर, एनिवेज । यति भन्दै म अब प्रिंयका चोपडाको बाल्यकालतिर जान्छु । किताबमा मलाई मनपरेका दुई घटना छन् । दुवै घटना चित्रकलासित सम्बन्धित छन् । दुवै घटना विश्वविख्यात चित्रकारहरूका विश्वविख्यात चित्रकृतिसित जोडिएको छ । आउनुस्, आगे तिनैको खुलेआम चर्चा गरौँ ।
।। चर्चा नम्बर एक ।।
प्रियंंका चोपडा अमेरिकाको न्युयोर्क शहरमा अवस्थित –Robert F. Kennedy Community High School- मा कक्षा ९ मा पढ्थिन् । सानिमाको घरमा भाइबैनाहरूसित बस्थिन् । एक दिन सानिमाले प्रियंका र भाइबैनालाई चित्रकलाको चर्चित संग्रहालय –Museum of Modern Art- लिएर गइन् । त्यहाँ प्रियंकाले मोडर्न मास्टर्सका अनेक चित्रकला अवलोकन गरिन् । तर, अन्त्यमा उनी भिन्सेन्ट भ्यान गगको अद्भुत पेन्टिङ –starry night- सित मन्त्रमुग्ध भइन् ।
starry night को आकर्षणले प्रियंकालाई यसरी खिच्यो कि खिचिँदैखिचिँदै उनी पेन्टिङसामु नै गइन् र त्यसलाई हातैले स्पर्श गर्न पुगिन् ।
सेक्युरिटी गार्डले देखी त हाल्यो ।
त्यसपछि के थियो र ! सेक्युुरिटी गार्डले प्रियंका एन्ड कम्पनीलाई डोर्याउँदै एस्केलेटरबाट झार्दै संग्रहालयबाहिर लगेर छाडिदियो । किताब पढ्दै गर्दा मलाई लाग्यो, भविष्यकी विश्व सुन्दरीलाई संग्रहालयबाट धपाउने मुला सेक्युुरिटी गार्डले अत्यन्त झुर काम गर्यो ।
।। चर्चा नम्बर दुई ।।
अमेरिकाको स्कुले जीवन त्यागेर प्रियंका आमासित भारत फर्किरहेकी थिइन् । बीचमा पेरिस ओर्ले । घुमघाम किनमेल गरे । लुभ्र म्युजियम छिरे ।
म्युजियममा लियोनार्दाे दा भिन्चीको मास्टरपिस –मोनालिसा– लाई आँखैसामुन्ने देखेर प्रियंका दङदास परिन् । जाहिर सी बात है, उनलाई मोनालिसासामु उभिएर फोटो खिचाउन मन लागेर ल्यायो । उनले आमालाई फोटो खिचिदिन आग्रह गरिन् । आमाले ब्यागबाट क्यामेरा झिकिन् ।
म्युजियमको मुख्य आकर्षण मोनालिसावरपर मान्छेहरूको भिडभाड हुने भइहाल्यो । भनिन्छ, दैनिक पचास हजार मानिसले मोनालिसा हेर्छन् ।
भिडभाड छिचोल्दै प्रियंका मोनालिसानजिक पुगिन् । फोटोको निम्ति पोज दिइन् । आमाले छोरीको पोजलाई क्यामेरामा क्याप्चर गरिन्: खिचिक्क !
सेक्युरिटी गार्डले देखी त हाल्यो ।
त्यसपछि के थियो र ! सेक्युरिटी गार्डले आमाछोरीलाई डोर्याउँदै संग्रहालयबाहिर लगेर मिल्काइदियो । किताब पढ्दैगर्दा मलाई पुनः लाग्यो, भविष्यकी विश्व सुन्दरीलाई संग्रहालयबाट धपाउने मुला तोर्पे ठिस सेक्युरिटी गार्डले अत्यन्त झुर काम गर्यो ।
SEPTEMBER : VIDHU VINOD CHOPRA
जो स्क्रिप्ट लेख्छ, उसैको किताबको नाम UNSCRIPTED ! क्या गज्जब ! यो दामी कुरा हो ।
UNSCRIPTED बातचितको किताब हो । यसमा फिल्म निर्माता एवम् निर्देशक विधु विनोद चोपडासित अभिजात जोशी, the screenwriter ले लम्बेतान कुराकानी गरेका छन् ।
मिस्टर चोपडा मलाई मन पर्ने मानिस हुन् । यिनको घरमा अभिताभ बच्चन आइपुग्छन् र आफ्ना कवि पिता हरिवंश राय बच्चनका कविताहरू वाचन गर्छन । ब्यारिटोन भ्वाइसमा अमिताभ यिनीसित भन्छन्, ‘इस शहर मे मै कहाँ जाउँगा बाबुजी की पोयट्री रिसाइट करने !'
मिस्टर चोपडालाई तपाईं सुकेतु मेहताको बहुचर्चित किताब MAXIMUM CITY : BOMBAY LOST AND FOUND मा पनि भेट्न सक्नुहुन्छ, जसका अधिकांश पानाहरू यिनले ओगटेका छन् । यिनले ओगटेका कारण ती पानाहरू पढ्नलायक भएका छन् ।
यिनले निर्देशन या निर्माण गर्ने फिल्महरूको म बेसब्री–से–इन्तजार गर्छु ।
यिनको निर्देशनमा बनेका –KHAMOSH (1986), PARINDA (1989), 1942: A LOVE STORY (1994), EKLAVYA (2007)- मलाई अत्यधिक मन परेका फिल्महरू हुन् ।
यिनी निर्माता बनेका –3 IDIOTS (2009), PK (2014), SANJU (2018)- अनि ‘मुन्नाभाइ’ सिरिज इत्यादि मैले रुचाएका फिल्महरू हुन् जसलाई राजकुमार हिरानीले निर्देशन गरेका थिए । हिरानी–चोपडाको कम्बिनेसन मलाई दामी–ओ–दामी लागिजान्छ ।
यीबाहेक चोपडानिर्मित –FERARI KI SAWAARI (2012), WAZIR ( 2016), PARINEETA (2005)- जस्ता फिल्महरू पनि मैले उत्तिकै रुचाएको हुँ ।
किताबमा विधु विनोद चोपडाले आफ्नो जीवन र सिनेमाबारे मन फुकाएर कुरा गरेका छन्, जसलाई पढ्दा रोमाञ्चित–ओ–रोमाञ्चित भइन्छ । करन जोहरबारे लेख्दा मैले उनको प्रथम फिल्म ‘कुछ कुछ होता है’ को ब्याकयार्ड स्टोरी तपाईंसित साझा गरेको थिएँ । यी निर्देशक–मिस्टर चोपडा–को भने म त्यसो गर्ने छैन । म त बरु उनको फिल्म -1942: A LOVE STORY- मा समावेश गरिएका सुमधुर, कर्णप्रिय गीतहरूको पार्श्वकथा भन्नेछु ।
गीतकार जावेद अख्तर, गायक कुमार सानु र संगीतकार आरडी बर्मनबारे मिस्टर चोपडाले सुनाएका रोचक कुराहरू म तपाईंलाई सुनाउनेछु । तपाईंसित के मात्र मेरो विशेष अनुरोध छ भने यी प्रसंगहरू पढ्दा 1442: A LOVE STORY को साउन्ड ट्रयाक तपाईंको कोठामा गुञ्जियोस् । त्यस फिल्मका पार्श्व गीतहरू तपाईंकै मनभित्र रहेको विरानो चिहानमा प्रतिध्वनित होओस् ।
१) प्यार हुआ चुपके से ऽऽऽ
1942: A LOVE STORY को स्क्रिनप्ले सुनेपछि जावेद अख्तरलाई मनमा लागेछ, यो फिल्मले डिजर्भ गर्ने गीत मुम्बई शहरको कोलाहलमा लेख्न सकिँदैन किनभने गीतहरूलाई चाहिएको छ: a certain kind of purity !
गीतले खोजेको पवित्रता मुम्बईमा नभेटिने महसुस भएपछि उनी अजमगढ गए । तर, अजमगढ नै चाहिँ उनी किन गए त ?
किनभने आजमगढमा उर्दु कवि कैफी आजमीको घर थियो । कैफी आजमीको घरमा, शान्त एवम् पवित्र परिवेशमा जावेद अख्तरले गीत रचे: दिल ने कहा चुपके से, प्या हुआ चुपके से ऽऽऽ
किताबमा यो गीतको प्रसंग पढ्दै गर्दा मलाई जावेद अख्तर र शवाना आजमीको प्रेमप्रसंगको पनि पार्श्व–याद आइदियो । कैफि आजमीकी प्रतिभासम्पन्न सुपुत्री शबाना आजमी र जावेद अख्तरबीच त्यही घरमा प्रेमको बीज अंकुरण भएको थियो । मलाई लाग्यो, त्यही प्रेमको बीजलाई समर्पण गर्दै जावेद मियाँले त्यो गीत लेखेका हुन्: क्यों नये लग रहे है ये धरती गगन, मैने पुछा तो बोली ये पगली पवन ऽऽऽ प्यार हुआ चुपके से, ये क्या हुआ चुपके से ऽऽऽ
गीतलाई कविता कृष्णमूर्तिको nasal voice ले जीवन्त बनाइदियो । आरडी बर्मनको संगीतले अमर बनाइदियो ।
गीतमा ‘प्यार हुआ’ र ‘चुपके से’ को बीचमा जब तबलाको नाद सुनिन्छ, त्यसले आज पनि मेरो मनभरि अजीव किसिमको काउकुती लगाइदिन्छ ।
२. एक लड्की को देखा तो ऽऽऽ
विधु विनोद चोपडाका अनुसार स्क्रिनप्लेमा यो गीतको कुनै स्कोप या स्पेस थिएन । परन्तु जावेद मिँया भनिबस्दा रहेछन्ः यहाँ त एउटा गीत चाहिन्छ कि चाहिन्छ !
एक दिन धुनमाथि विचारविमर्श गर्न जावेद मियाँ बर्मन सा'बको घरतिर लागेछन् । घरबाट निस्कँदा उनीसित गीतको एउटा पङ्क्ति मात्र रहेछ । संगीतकारको घर पुगुञ्जेल गीतकारले गीतको पूरा–का–पूरा शब्दहरू लेखिभ्याएछन् ।
हार्माेनियम समाती बसेका बर्मन सा'बले गीत सुनेछन् । तत्कालै गीतको धुन कम्पोज गरेछन् ।
यो गीतले कुनै जमानामा मजस्ता हजारौँ/लाखौँ प्रेमीहरूको उद्धार गरेको थियो । प्रेमिकाहरूको अक्षुण्ण सौन्दर्यलाई काव्यको लयात्मक पङ्क्तिमार्फत बखान गर्न यो गीतले तमाम प्रेमीहरूलाई ‘भावनाका भोक्याबलरी’हरू नै दान गरेको थियो ।
कुनै लड्कीसामु कुमार सानुले झैँ लेघ्रो तानेर यसरी गुनगुनाए भैगो: एक लडकी को देखा तो ऐसा लगा, जैसे खिलता गुलाब जैसे । शायरका ख्वाब जैसे । उजली किरण जैसे, वन मे हिरन जैसे । चाँदनी रात जैसे । नरमी बात जैसे ऽऽऽ
लड्कीले अलिकति भाउ दिएको खण्डमा दोस्रो अन्तरा पनि घाँटी सफा गर्दै, रुद्रघण्टीमा औँलाले ट्याप–ट्याप हिर्काउँदै उल्लासपूर्वक गाए भैगो: एक लड्की को देखा तो ऐसा लगा, जैसे सुबह का रूप जैसे । सरदी की धूप जैसे । वीणा की तान जैसे । रागो की जान जैसे । बलखाये बेल जैसे । लहरो का खेल जैसे ऽऽऽ
३. कुछ ना कहो, कुछ भी ना कहो ऽऽऽ
यो गीतको पार्श्वकथाले जीवनको अन्तिम कालखण्डमा इन्डियन सिनेमाका म्युजिक लेजेन्ड आरडी बर्मन कुन दुःखान्त मनोदशाबाट गुज्रिरहेका थिए भन्ने कुरा दर्शाउँछ ।
जीवनको उत्तरार्द्धमा आरडी बर्मन चरम एक्लोपना र असुरक्षाको भावले गलिरहेका थिए । कुनै जमानामा इन्डस्ट्रीमा एकल राज गरेका उनलाई काम पाउन धौ धौ भएको थियो । उनका प्रियजन एवम् शुभचिन्तकहरू लाखापाखा लागिसकेका थिए ।
उनको आत्मविश्वास चकनाचुर भएको थियो ।
यस्तो चरम संकटको बेला विधु विनोद चोपडा उनको दैलोमा पुगेका थिए । परित्यक्त संगीतकारको परित्यक्त मनमा आत्मविश्वास जगाइदिएका थिए ।
‘कुछ ना कहो’ को धुन पहिले अर्कै थियो । मिस्टर चोपडा भन्छन्ः ‘जब मैले अरु वाद्यवादकहरूमाझ गीतको धुन सुनेँ, म छाँगाबाट खसेजस्तै भएँ ।'
बर्मन सा'बले जब धुन कस्तो लाग्यो भनी सोधे, तब सबै चेलाचपेटाहरूको सामुन्ने उनले सिधै भनिदिए, 'It's no good ! It's rubbish !! It's completely bullshit !!!' कोठामा भएका मानिसहरू ट्वाँ परे । अनि आ–आफ्नो बाटो लागे । एकान्तमा दुई जना कुरा गर्न थाले ।
चोपडा ः दादा, मलाई तपाईंको पुरानो मेलोडी चाहियो ।
बर्मन ः विनोद, तिमी कुरा बुझ्दैनौ । पुरानो मेलोडी अहिले चल्दैन ।
चोपडा ः चल्ने–नचल्ने मेरो जिम्मा, म फिल्मको प्रोड्युसर हुँ । तपाईं चिन्ता नलिनुस् । तपाईं केवल मनैदेखि संगीत कम्पोज गर्नुस् । पञ्चम मेलोडी मलाई दिनुस् ।
बर्मन ः मलाई त्यसो भए एक हप्ताको समय देऊ ।
चोपडा ः एक हप्ता मात्र होइन दादा, तपाईं एक वर्ष नै लिनुस् । म पर्खुंला ।
एक हप्तापछि मिस्टर चोपडा बर्मनको घर गए । संगीतकारले भने, 'मैले कुछ ना कहो को सयौँ धुन बनाएँ तर अझै पनि मैले चाहेको जस्तो भइरा'छैन । विनोद मलाई अर्काे एक हप्ताको समय देऊ ।'
मिस्टर चोपडा अर्काे हप्ता गए । धुन तयार थियो, सुने । र, खुसीले गद्गद् भए । गीतमा पञ्चम सिग्नेचर थियो । गीतमा पञ्चम मेलोडी ज्युँदिएको थियो ।
तर, गीत रेकर्डिङको दिन झमेला भयो ।
स्टुडियो बुक भइसकेको थियो । बर्मन, चोपडालगायत वाद्यवादकहरू गायक कुमार सानुलाई पर्खिबसेका थिए । तर, गायकको भने अत्तोपत्तो थिएन ।
नम्बर वान सिंगर आउन त आए तर तीन घण्टा ढिलो । आउनासाथ क्याबिनभित्र छिरेर गाउन थालिहाले । गाउन त गाए तर चोपडाको भाषामा झुरपट्याँस गाए । आवाजमा कुनै भाव संवेग थिएन । गायकलाई सम्झाउनुपर्यो भनी मिस्टर चोपडा अघि बढ्दा बर्मनले उनलाई रोक्दै भने, 'तिमी यही बस, म गएर सम्झाउँछु । कुमार सानु ठूला स्टार हुन् । अरु गायकले ऊजत्तिको गाउन सक्दैन । यो गीत उसैलाई गाउन दिनुपर्छ ।'
बर्मन क्याबिनमा गए र कुमार सानुलाई राम्रोसँग गाइदिन बिन्ती बिसाए । गायकले भने, 'दादा, गीत रेकिर्डङमा आज म दिनभर व्यस्त छु । गाउँदागाउँदैको गीत छाडेर तपाईंकै लागि भनी म यहाँ आएको छु । अरु दुइटा गीत भ्याउन जानु छ । यो गीत आधा घण्टाभित्रै सिध्याउनुपर्छ ।'
यो संवाद मिस्टर चोपडाले पनि सुने । उनको पारो तातिहाल्यो । क्याबिनको ढोका खोलेर उनी भित्र छिरे । किताबमा उनी भन्छन्: दाह्री काट्नसमेत फुर्सद नपाएका कुमार सानु पक्कै पनि दुई/चार दिनदेखि राम्रोसँग ननिदाएको हुनुपर्छ । मैले उनलाई तत्काल स्टुडियोबाट बाहिर जान भनेँ । उनी स्तब्ध भए र पञ्चम दासित यो मान्छे को हो भनी सोधे । दादा बोल्नुअघि म नै बोलेँ, 'Go home and rest. You look like a mess. We'll wait a week for you. If you don't have the time, never mind, we'll find someone else. By the way, I'm the producer and director of this film and my name is Vidhu Vinod Chopra.'
मिस्टर चोपडाको कुरा सुनेर निःशब्द–ओ–स्तब्ध भएका कुमार सानु त्यसपछि चुपचाप स्टुडियोबाट बाहिरिए ।
त्यसको तीन दिनपछि उनी पुनः स्टुडियोमा देखा परे । यसपटक उनले दाह्री सफाचट पारेका थिए । भरपूर निदाएर, आराम गरिवरी आएझैँ फ्रेस एवम् ह्यान्डसम देखिएका थिए । विधु विनोद चोपडालाई उनले एउटा फाउन्टेन पेन उपहार ल्याइदिएका रहेछन् । कलम टक्र्याउँदै उनले मुस्कानका साथ भनेछन्, 'This is for you Vinod. Thank you for the day!'
त्यसपछि कुमार सानु क्याबिनभित्र छिरे । अनि मस्तसँग गाए: कुछ ना कहो, कुछ भी ना कहो ऽऽऽ
यसपटक कुमार सानुले वास्तवमै हृदयदेखि गाए । जावेद अख्तरका शब्दहरूको मान राखे । र, आरडी बर्मनसितै आफू पनि यो गीतमा अमर भए ।
०००
1942: A LOVE STORY को सेटमा –new year's eve- को भव्य भोजको आयोजना गरियो । रात्रिभोजमा मिस्टर चोपडाका अनुसार, मदिराको खोलो नै बग्यो । कम्तीमा हजार जनाले मदिरा–स्नान गरे हुन् । उक्त रात्रि–भोजको जम्मै खर्च भने ज्याकी श्राफले बेहोरे ।
आरडी बर्मनको संगीतलाई सम्मान गर्न विधु विनोद चोपडाले त्यो पार्टीको आयोजना गरेका थिए । रातको एघार बजे बर्मन बुढा आइपुगे । उनी आउनासाथ लाउड स्पिकरमा ‘एक लड्की को देखा तो ऐसा लगा’ घन्क्यो, पटाका पड्कियो र धर्ती–आकाश झिलीमिली भई उजेलियो । सेतो कमिज, रातो मफलर र सिग्नेचर–क्यापमा सजधजिएका आरडी बर्मनलाई रात्रिभोजमा उपस्थित सबैले ताली बजाएर न्यानो प्रेम–अभिवादन प्रकट गरे ।
त्यसको चार दिन पछि 4 January 1994 मा आरडी बर्मन अस्तित्वबाट सदासदाका निम्ति विलीन भए । आफ्नो जीवनको अन्तिम कम्पोजिसन 'The Pancham Melody' ले संगीतको संसारमा कस्तो जादुई तरंग एवम् लहर ल्यायो भन्ने थाहा नै नपाईं उनी महाशून्यमा अस्त–मस्त भए ।
संसारले बिर्सेको, परित्याग गरिसकेको संगीतकारलाई विधु विनोद चोपडाले ज्युँदाए । उनकै पहलमा उहिल्यै अस्ताइसकेका आरडी बर्मन पुनः एकपटक संगीतको टाकुरामा उदाए । विधु विनोद चोपडाले जे गरे गज्जब–ओ–गज्जब गरे ।
OCTOBER: ANUPAM KHER
५३० भन्दा बढी फिल्महरूमा आफ्नो अभिनयमार्फत अनेक रूप प्रस्तुत गर्दै दर्शकहरूलाई छक्क एवम् ताज्जुब–ओ–ताज्जुब पार्ने अनुपम खेरर्ला बलिउडका –the most prolific actor- भन्न सकिन्छ ।
दुइटा राष्ट्रिय पुरस्कार, आठओटा फिल्मफेयर अवार्ड जितेका यी बहुआयामिक अभिनेताका मलाई मन पर्ने फिल्महरू बायाँ हातका औँलाहरूमा गन्न सकिन्छ । बायाँ हातका औँलाहरू मात्र उल्लेख गर्नाको कारण के हो भने दायाँ हातले त म यो लेख लेखिरहेको छु । तसर्थ दायाँ हातका औँलाहरू गन्न मिलेन ।
त्यसैले बायाँ हातका औँलाहरू गन्दै र भाँच्दै म भन्छु, मलाई लागेका अनुपम खेरद्वारा अभिनित पाँच उत्कृष्ट फिल्महरू यस प्रकार छन्ः
SAARANSH (1984)
DADDY (1987)
MAINE GANDHIKO NAHIN MARA ( 2005)
KHOSLA KA GHOSLA ( 2006)
A WEDNESDAY ( 2008)
Honourable Mention दिन चाहन्नँ । त्यसका निम्ति क्षमाप्रार्थी छु । यी ‘उत्कृष्ट पाँच’मध्ये पनि मलाई सबैभन्दा बढी मन परेको, मेरो मन छोएको फिल्मचाहिँ –MAINE GANDHIKO NAHIN MARA – हो, जसले अनुपम खेरलाई दोस्रो राष्ट्रिय पुरस्कार दिलाएको थियो ।
आउनुस्, एकछिन फिल्मफेयर अवार्डको कुरा गरौँ ।
1985 को बत्तीसौँ फिल्मफेयर अवार्डमा अनुपम खेर महेश भट्टद्वारा निर्देशित फिल्म ‘सारांश’ बाट उत्कृष्ट अभिनेताको मनोनयनमा परेका थिए । उनीसितै मनोनयनमा पर्ने अरु चार अभिनेताहरूको नाम तपाईंलाई पनि मन पर्न सक्छ । तिनीहरूका नाम र फिल्म यस प्रकार थिए:
दिलीप कुमार: मशाल ।
अभिताभ बच्चन: शराबी ।
राजबब्बर: आज की आवाज ।
नसीरुद्धिन शाह: स्पर्श ।
यी सबै अभिनेताहरूलाई किनारा लगाउँदै अनुपम खेर उत्कृष्ट अभिनेताको उपाधिबाट सगर्व विभूषित भएका थिए । ‘सारांश’ मिस्टर खेरको पहिलो फिल्म थियो ।
यी अभिनेता महेश भट्टलाई 'my father in cinema' भनी सम्मान प्रकट गर्छन् । उनलई श्रद्धापूर्वक आफ्नो गुरु मान्छन् । सबैभन्दा रमाइलो र रोचक कुरा त के भने आजपर्यन्त महेश भट्टलाई जहिलेसुकै जहाँ भेटे पनि पाँच सय रुपैयाँको गुरुदक्षिणा चढाउँछन् । सारांशमा बुढो पात्रको भूमिकामा अभिनय गर्दा अनुपम खेर केवल अट्ठाईस बर्षका थिए । पहिलो फिल्ममा नै बुढो पात्रको रोल गरेका उनले फिल्मको रिलिजपछि अकल्पनीय प्रशंसा र स्वाबासी पाए ।
फिल्मफेयर अवार्डको कुरा भइसक्योे । आउनुस् अब राष्ट्रिय पुरस्कारको रोचक प्रसंगबारे पनि चर्चा गरौँ ।
एक दिनको कुरा हो । स्पेसल दिनको कुरा । त्यो दिन अनुपम खेर अमिताभ बच्चनसितै ‘आखरी रास्ता’नामक फिल्मको सुटिङ गर्दै थिए । सुटिङ ब्रेकमा उनले मिस्टर बच्चनलाई धकाउँदै भने, 'सर, आजको डिनर मसितै गर्नुहुन्थ्यो कि !' किताब पढिरहेका मिस्टर बच्चनले उनलाई पुलुक्क हेर्दै सोधेछन्, 'Anything special ? '
अनुपम: म तपाईंलाई डिनरको बेला नै भनुँला ।
अमिताभ: बुझेँ बुझेँ । राष्ट्रिय पुरस्कारको घोषणा आजै साँझ हुँदैछ क्यारे ! एम आई राइट ?
अनुपम ः अब्सोल्युट्ली राइट, सर !
अमिताभ: तपाईंलाई पुरस्कारको अग्रिम बधाई छ ।
अनुपम: थ्याङ्क यु, सर ।
सुटिङ सिध्याएर अनुपम खेर होटल गए । त्यो पनि चानचुने होटल कहाँ हो र ! चेन्नईको ताज होटल । जहाँ अमिताभ बच्चन उनीसँग डिनर गर्न आउँदै थिए । मिस्टर खेरले दुई जनाका निम्ति lavish dinner अर्डर गरे । स्नान गरीवरी फ्रेस भएपछि टीभी खोले ।
‘बेस्ट एक्टर’को नेसनल अवार्ड आफूले पाउनेमा उनी शतप्रतिशत ढुक्क हुने यसै पनि भइहाले । पूर्वउत्सवलाई अभूतपूर्व किन नबनाउने ? उनले सबैभन्दा महँगो स्कचको बिर्काे खोले र गिलास भर्दै स्वयम्लाई भने, 'Make it large, Anupam, for you are the star now. And this is going to be your day. Your special extraordinary moment !'
८ः३० बजे दुरदर्शनबाट समाचारवाचिकाले भनिन्, 'And now for the National Awards. This year the best actor award goes to ….'
‘अनुपम खेर ।' अभिनेताले हातको गिलास उठाएर चियर्स गरे । र, आफूलाई आफैँले गद्गद हुँदै ‘धन्यवाद’ पनि भन्न भ्याए । तर, समाचारवाचिकाले आफ्नो लाइन दोहोर्याउँदै यसो पो भनिन्, 'The best actor award goes is Naseeruddin Shah for this role in the film PAAR !'
विचरा अनुपम खेर !
समाचार सुनेर उनी स्तब्ध भए । सामान्य अवस्थामा फर्कनै उनलाई कम्तीमा दश मिनेट लाग्यो । त्यो रात अमिताभ बच्चन डिनर खान आएनन् । मिस्टर खेरले lavish dinner क्यान्सिल गरे । र, एक गिलास दूध खाएर चुपचाप ओछ्यानमा पल्टिए ।
NOVEMBER : RAKEYSH OMPRAKASH MEHRA
2001 मा एउटा फिल्म रिलिज भयो जसको नाम थियोः अक्स । त्यो सुपर नेचुरल थ्रिलरको स्टारकास्टप्रति म निकै आकर्षित भएको थिएँ । फिल्ममा थिए अमिताभ बच्चन र रविना टन्डन । यसलाई सामान्य मान्न सकिन्थ्यो ।
मेरो लागि असामान्यचाहिँ के भइदियो भने त्यो फिल्ममा मनोज बाजपेयी र नन्दिता दास पनि थिए ।
दिपा मेहताका दुई फिल्म –FIRE (1996) / EARTH (1999)- मा विन्दास अभिनय गरेकी बोल्ड एण्ड ब्युटिफुल नायिका नन्दिता दासलाई म अत्यन्त रुचाउन थालेको थिएँ । अनि रामगोपाल वर्माको SATYA (1998) प्लस ईश्वर निभासको SHOOL (1999) हेरेर म मनोज बाजपेयीको जबर्जस्त प्रशंसक बनेको थिएँ ।
यी दुई कलाकार अमिताभ बच्चनको फिल्ममा के गर्दै थिए ?
यी दुई जनाको प्रेमका खातिर पनि ‘अक्स’ हेर्नुपर्ने भइदियो। नत्र त राकेश ओम प्रकाश मेहराजस्तो नयाँ निर्देशकको फिल्म बिनासित्ती त किन पो हेर्थें र ? तर फिल्म हेरे पछि गज्जब भयो । नयाँ निर्देशकको नाम मेरो खप्परमा रजिस्टर्ड भई त गयो ।
बेला–कु–बेला मिस्टर मेहराले फिल्महरू बनाउँदै गए ।
यिनले RANG DE BASANTI (2006) बनाए । मैले हेरेँ र मन पराएँ । त्यति मात्र कहाँ हो र ? मिस्टर मेहेराको किताब THE STRANGER IN THE MIRROR मा वर्णन गरिएको उक्त फिल्मको मेकिङ र इन्साइड स्टोरी पढेर म यति उत्साहित भएँ कि कान्तिपथस्थित EDUCATIONAL BOOK HOUSE मा गएर RANG DE BASANTI को 'shooting script' नै किनेर ल्याएँ ।
स्क्रिनप्ले पढ्दै फिल्म पुनः एकपटक हेरेँ ।
मिस्टर मेहराले DELHI-6 (2009) बनाए । त्यसलाई हेरें र म पराएँ । यिनले गुलजारलाई स्क्रिनप्ले लेख्न लगाए MIRZYA (2016) बनाए । त्यसलाई हेरेँ र ठीकठीकै मन पराएँ । यिनले MERE PYARE PRIME MINISTER (2018) बनाए । त्यसबारे म पछि कुरा गर्नेछु ।
खैर, जेहोस् । राकेश बाबु मलाई एकदमै ओरिजिनल फिल्ममेकर लाग्यो । अन्तर्वार्ताहरूमा यी महानुभावले बोलेका कुराहरू सुन्नुस्, तपाईंलाई यिनी फिल्ममेकर होइनन् अपितु कुनै चिन्तक या व्यावहारिक दार्शनिक पो हुन् कि जस्तो लाग्न सक्छ ।
यस्ता सज्जनले BHAAG MILKHA BHAAG (1919) बनाउँदाचाहिँ म खिस्रिक्क परिगएँ । मैले फिल्म हेरिनँ । IMDb मा यो फिल्मले उनका अरु फिल्महरूभन्दा उच्च रेटिङ पायो । मैले फिल्म हेरिनँ । कतिपय समीक्षकले यो फिल्मलाई RANG DE BASANTI भन्दा पनि राम्रो भनी मूल्यांकन गरे । तैपनि मैले फिल्म हेरिनँ ।
यो फिल्म म कुनै पनि हालतमा हेर्दिनँ भन्नुको पछाडि केवल एउटा सानो कारण थियो, जुन यसको टाइटलसँग जोडिएको थियो । यो फिल्मको टाइटल BHAAG MILKHA BHAAG मलाई ठीक लागेन ।
बायोपिकको नाम PAAN SINGH TOMAR (2010) जस्तै, THACKERY (2019) जस्तै, SHAKUTALA DEVI (2020) जस्तै, NEERJA (2016) या MARY KOM (2014) या M.S. DHONI: THE UNTOLD STORY जस्तै यो फिल्मको टाइटल MILKHA अथवा MILKHA SINGH मात्र राखिएको भए कसको बाउको के जान्थ्यो ?
भाग् मिल्खा भाग् रे ! यस्तो पनि कतै हुन्छ ? RUN LOLA RUN जस्तो ।
मैले एकदमै ओरिजिनल ठानेको निर्देेशकको फिल्म–टाइटल मैले एकदमै रुचाएको जर्मन एक्सपेरिमेन्टल थ्रिलर –RUN LOLA RUN ( 1998)- जस्तो भएको मलाई कत्ति पनि ठीक लागेन । त्यसैले फिल्म हेर्दिनँ, हेर्ने कुरा भएन ।
०००
जब राकेश ओमप्रकाश मेहराको अटोबायोग्राफी THE STRNGER IN THE MIRROR पढ्न थालेँ, तब मेरो मन बदलिन थाल्यो । टाइटलप्रतिको गुनासो या भनुँ पूवाग्रह मलाई तुच्छ एवम् गौण लाग्न थाल्यो । पूर्वाग्रहित मनलाई –go to hell- भनेँ र अन्ततः फिल्म हेरेँ । आउनुस्, अब किताबको कुरा गरौँ ।
मेकिङ र डिजाइनको हिसाबले यो एक सुन्दर किताब हो ।
जुन शैली र अन्दाजमा यो किताबले आफूलाई प्रस्तुत गरेको छ, एक लेखकको नाताले मैले भन्नुपर्दा त्यो शैली र अन्दाज लोभलाग्दो मात्र होइन, ईर्ष्यालाग्दो पनि छ । यो किताबको looks and interior design को अगाडि मैले पढेका अरु बीस किताबको कुनै तुलना हुन सक्दैन । त्यसउसले यो एक अतुलनीय किताब हो ।
नितान्त बेग्लै खालको पठन अनुभूतिको आनन्द दिने यो किताब मलाई लाग्छ, प्रत्येक सिने– प्रेमी, सिने–अनुरागी र सिने–दैत्यको बुकशेल्फमा जरुर हुनुपर्छ ।
अमिताभ बच्चनको फ्रेन्च दाह्री उनको मुहारको सिग्नेचर हो । मलाई झैँ तपाईंलाई पनि यस्तै लाग्दो हो । किताबको बुकमार्कमा उक्त फ्रेन्च दाह्रीको श्रेय राकेश ओमप्रकाश मेहरालाई दिँदै मिस्टर बच्चनले यस्तो लेखेका छन्: He was the one who designed my French beard for his film AKS; I have not removed it since !
०००
पेज नम्बर 301 मा राकेश ओमप्रकाश मेहरा लेख्छन्: The only person we need to change is the one whose face we see in the mirror every morning ! पेज नम्बर 303 मा यी मानिस विल्कुल झेन साधुले झैँ दर्पणसित यसरी कुरा गर्छन्:
Me: who are you ?
Mirror : 'I' am you.
Me: Yeah ! I look like you !
Mirror: 'I' am you.
Me: Why do you fell like a stranger ?
Mirror: I am 'YOU' !
यस्तो खालको –zenlike– दर्पणप्रेम मिस्टर मेहराका प्रत्येक फिल्ममा देखिन्छ । दर्पणको बिम्ब ज्यादै सूक्ष्म ढंगले यिनी आफ्ना फिल्महरूमा उतार्छन् । जुन फिल्ममा दर्पण छैन, त्यो फिल्ममा यिनको पूर्ण समर्पण छैन ।
यिनका फिल्महरू हेर्नु भनेको ऐनामा आफ्नो मुहार हेर्नु हो ।
BHAAG MILKHA BHAAG मा जब मेलबोर्न ओलम्पिकमा मिल्खा सिंह दौडमा हार्छ, तब ऊ दर्पण हेर्छ । दर्पणमा देखिएको आफ्नो रूपसित घृणा गर्दै आफैँलाई झापड हान्न थाल्छ । दर्पणले उसलाई आफ्नो अस्तित्वको बोध दिलाउँछ ।
MIRZYA मा गुप्त यथार्थको बोध जब नायिकालाई हुन्छ, तब ऊ घर जान्छे, दर्पणमा आफ्नो पुरानो अनुहार खोज्न थाल्छे र अतीतप्रति आँसु चुहाउँछे ।
AKS फिल्ममा जब अमिताभ बच्चनको नायक पात्रले दर्पण हेर्छ, त्यहाँ उसले आफूभित्र लुकिबसेको खलनायक पात्र देख्छ । दर्पणमा उसले आफूलाई मानव होइन, अपितु दानव देख्छ ।
RANG DE BASANTI मा जब अल्लारे ठिटाहरू देशका निम्ति प्राण दिएका शहीदहरू झैँ आत्मबोधीमा ट्रान्सफर्म हुन्छन्, त्यहीँनेर राकेश ओमप्रकाश मेहरा हामी दर्शकहरूलाई दर्पणका विभिन्न मोन्टाज देखाउँछन् ।
DELHI-6 मा त एउटा फकिर पात्र नै क्रियट गरिएको छ, जो सबैलाई दर्पण देखाउँदै भन्ने गर्छ: झाँक ले ! अर्थात् आफूभित्रको मान्छेलाई हेर, बुझ, चिन । दर्पणको सबैभन्दा सुन्दर प्रयोग, मलाई लाग्छ, राकेश ओमप्रकाश मेहराले यही फिल्ममा गरेका छन् । फिल्मको क्लाइमेक्समा अभिषेक बच्चनको पात्रले फकिरबाट दर्पण लिन्छ र विभिन्न धार्मिक स्वार्थमा विभाजित मान्छेहरूलाई पालोपालो दर्पण देखाउँदै आत्मनिरीक्षण गर्न अनुरोध गर्छ ।
अब आउनुस् MERE PYARE PRIME MINISTER को कुरा गरौँ ।
यो फिल्म मैले किताब पढ्दैगर्दा हेरेको हुँ । दर्पणअनुरागी निर्देशकले यो फिल्ममा दर्पण कतिखेर देखाउने हुन् भनी अधैर्यपूर्वक प्रतीक्षा गरिरहेँ । फिल्मको फुच्चे केटोले वयष्क मानिसहरूलाई कन्डम बाँडी हिँड्न थाल्यो, दर्पण देखिएन । गर्भनिरोधकको प्याकेट आमालाई दिँदै उसले सोध्यो, 'आमा, यो कन्डमले के गर्छ ? यसको काम के हो ?' अहँ, दर्पण देखिएन । शौच गर्न गएकी आमाको बलात्कार भयो । दर्पण त अझै पनि देखिँदैन त !
फुच्चेले आमाका लागि चर्पी बनाउन खुल्ला ठाउँमा माटो खनेर खाल्डो बनायो । चारैतिर बाँस गाडेर त्यसमा आमाको फरियाले बार लगायो । फिल्मको यो एक महत्त्वपूर्ण दृश्य थियो । अझै पनि दर्पण नदेखेर म खिन्न भएँ ।
छोराले बनाएको चर्पी हेर्न आमा आइन् । चर्पीभित्र हेरिन् । अनि बल्ल मैले बाँसमा झुण्डिएको सानु दर्पण देखेँ । र, दृश्यलाई ‘पज’ गरेँ ।
किनकिन मलाई दर्पणमा आफ्नो मुहार हेर्न मन लाग्यो । गुफाबाट निस्केँ र सावित्री र गृष्मिल सुत्ने कोठाको ढोका ढकढक्याएँ । उनीहरू सुत्ने तरखरमा रहेछन् । ढोका खेलेपछि म सरासर भित्तातिर गएँ र त्यहाँ झुण्डिएको दर्पण निकालेँ । अनि आफ्नो अनुहार हेर्न थालेँ ।
रातको कु–बेलामा दर्पण हेर्ने लोग्ने देखेर सावित्री जिल परी ।
खैर, जेहोस् । यसरी राकेश ओमप्रकाश मेहराले त्यो रात मलाई दर्पणमा आफनो मुहार हेर्न प्रेरित गरे हैन, बरु बाध्य नै पारे । किताबमा उनी भनिबस्छन्: ऐना हेर्ने गर । तिमी मानव हौ भने दानव पनि तिमी नै हो । राम र रावण दुवै तिमी हौ ।
दर्पण अनुरागी फिल्म सर्जक किताबको अन्त्यमा लेख्छन्: I see myself as completely new infront of mirror ! Who is that stranger in the mirror ?
तपाईं पनि कहिलेकाहीँ ऐना हेर्ने गर्नुस् । ऐनामा देखिने स्ट्रेन्जरलाई मिर्जा गालिबको पङ्क्ति सुनाउनुस्:
उम्र भर गालिब यही भूल करता रहा,
धूल चेहरे पे थी और आईना साफ करता रहा ।
DECEMBER : NEENA GUPTA
दिल्लीको प्रतिष्ठित नाट्य संस्था –National School of Drama– बाट अभिनयको औपचारिक तालिम एवम् डिग्री लिएकी अभिनेत्री नीना गुप्ताको संघर्ष, संघर्ष अनि संघर्षहरूको फेहरिस्त हो उनको अटोबायोग्राफिकल पुस्तकः सच कहुँ तो ! यो पुस्तकका केही प्रसंग म केलाउनेछु र मकैका दानाहरू छोडाएसरी छोडाएर तपाईंसमक्ष राख्नेछु ।
प्रसंग १
जर्मन नाटककार बर्तोल्त ब्रेख्तको प्रसिद्ध नाटक –THREE PENNY OPERA – मा प्रमुख भूमिकामा अभिनय गरेकी नीना गुप्तालाई एक दिन रिचर्ड एटनबोरोको फिल्मको स्क्रिप्ट हातलागी भयो । फिल्मको नाम थियो : GANDHI (1982) ।
सुरुमा नीनालाई लाग्यो, गान्धी–पत्नी कस्तुरबाको रोलमा उनलाई छनोट गरिएको हो । तर होइन रहेछ । उनलाई आभा –वान अफ द गान्धीज् सेविकाज– को छाटो रोल मिल्यो । फिल्मको ओपनिङ दृश्यमा तपाईं नीना गुप्तालाई देख्न सक्नुहुन्छ, जसले गान्धीलाई डोर्याउँदै प्रार्थनासभामा लान्छिन् । जहाँ नाथुराम गोडसेद्वारा गान्धीको हत्या हुन्छ ।
प्रसंग २
दिल्लीमा हुर्के बढेकी नीना गुप्ता –GANDHI- को सुटिङका निम्ति पहिलोपटक हवाईजहाज चढी मुम्बईको मायानगरी गइन् र त्यहीँ बसेर संघर्ष गर्न थालिन् । ‘गान्धी’ मा छोटो रोल भए पनि उनले मनग्य पैसा पाएकी थिइन् । फिल्ममा अभिनय गर्ने नयाँनयाँ कलाकारहरू दिल्लीबाट हुल–का–हुल बाँधेर मुम्बई पुगेका थिए ।
यो एक प्रकारको कलाकारहरूको बसाइसराइजस्तो भइदिएको थियो । ‘गान्धी’ ले थिएटरका कलाकाहरूलाई लोभ्याएको, हौस्याएको थियो । किताबमा नीना लेख्छिन्ः There were many actors from Delhi who used the money from this film to move to Mumbai. It was almost like a movement !
प्रसंग ३
एक दिन नीना गुप्तालाई एउटा फोन कल आयो । फोनवालाले भन्यो, '…Hello, can I speak to Neena Gupta, Please? '
नीनाले जवाफ दिइन, ''Yes, this is Neena Gupta. Who's calling ?' फोनवालाले आफ्नो नाम बतायो, ''This is Satyajit Ray !' सत्यजित रे सित नीनाका निम्ति एउटा सानो रोल थियो । सानो रोल भए पनि 'THE' Sayajit Ray का निम्ति स्वीकार गरिन् ।
अर्का धुरन्धर थिए श्याम बेनेगल । जसले नीना गुप्तालाई –MANDI (1983), TRIKAL (1985), सुरजका सातवाँ घोडा (1992)- जस्ता अर्थपूर्ण फिल्महरूमा कास्ट गरे । तर, कुनै पनि फिल्ममा नीनाले Main lead पाइनन् । स–साना रोलभए पनि 'THE' Shyam Benegal का खातिर स्वीकार गरिन् ।
प्रसंग ४
1994 मा नीना गुप्ताले ‘वो छोकरी’ नामक फिल्म खेलिन् र उत्कृष्ट अभिनेत्रीको राष्ट्रिय पुरस्कार पाइन् । 1994 मा तिनले ‘बाजार सीताराम’ नामक डकुमेन्ट्री फिल्मको निर्देशन गरिन् । त्यसबाट पनि नीनाले राष्ट्रिय पुरस्कार जितिन् ।
राष्ट्रिय पुरस्कार प्राप्त गर्ने हरेक कलाकारहरूको एउटा सपना हुन्छ । त्यसमाथि हाम्री नीना गुप्ताले त दुईटा पाएकी–जितेकी थिइन् । तर, पुरस्कारले केही लछारपाटो लागेन । उनको फिल्म करिअरमा कुनै उल्लेख्य भूमिका खेलेन । बरु बलिउडका SHOWMAN भनेर चिनिने सुभाष घईले दुइटा राष्ट्रिय पुरस्कार जितेकी कलाकारलाई –KHAL NAYAK (1993)- फिल्ममा नचनियाँको सानो रोलमा अभिनय गरिदिन अनुरोध गरे ।
त्यस्तो रोल गर्दिनँ भन्दा पनि मिस्टर घईले उनलाई हारगुहार गरिरहे । अन्ततः नीना गुप्ताले 'THE' Subash Ghai का निम्ति गीतमा अभिनय गरिन् ।
गीतको बोल थियो: चोली के पिछे क्या हे ?
गीतले अकल्पनीय सफलता पायो । देशभरिका स्टेज प्रोग्रामहरूमा नीनालाई उक्त गीतमा नाचिदिन निम्तो आउन थाल्यो । देशविदेशका स्टेजमा national award winning actress ले ‘चोली के पिछे क्या हे’ गीतमा ठुम्का लगाइन् र प्रत्येक ठुम्काको पाइ–पाइ–पैसा असुलउपर गरिन् ।
प्रसंग ५
फिल्ममा प्रमुख भूमिका दिने वाचा गरेर एउटा प्रोड्युसरले एक साँझ नीना गुप्तालाई होटल रुममा बोलायो र बदलामा आफूसित रात बिताउन माग गर्यो । नीनाले प्रोड्युसरको मुखेन्जी थुकिदिइन् र प्रमुख भूमिकालाई लात मारेर कोठाबाट बाहिरिइन् ।
प्रसंग ६
वेस्ट इन्डिजका क्रिकेट कप्तान विवियन रिचर्डसित नीना गुप्ता प्रेममा चुर्लुम्म डुबिन् र गर्भवती भइन् । बिनाविवाह छोरी मसाबालाई जन्म दिइन् ।
बलिउडले उनलाई अनैतिक अभिनेत्री भन्यो । अधम स्त्री ठान्यो । निम्फोमेनियाक उर्फ सम्भोगामिनी मान्यो । टु हेल विथ् आरोप एन्ड आलोचना भनी नीना अघि बढिन् । छोरीलाई एक्लै लालनपालन गरी हुर्काइन् ।
आजको युवापुस्ताले नीता गुप्ताभन्दा बढी मसाबालाई चिन्छ । जो एक प्रख्यात फेसन डिजाइनर हुन् । जसको House of Masaba नामक फेसन ब्रान्ड सुविख्यात छ । जसले अभिनय गरेको नेटफ्लिक्स सिरिज –MASABA MASABA- निकै चर्चित छ ।
किताबमा मसाबाको प्रसंग आएपछि मैले नेटफ्लिक्समा –MASABA MASABA- सिरिज हेरेको हुँ । सिरिज भनेपछि कत्ति पनि मन नपराउने, सके सत्र बित्ता पर भाग्ने मैले नीना गुप्ताकै खातिर –MASABA MASABA- हेरेको हुँ । त्यसमा देखाइने आमाछोरीको नोकझोक मन पराएको हुँ ।
प्रसंग ७
अफिसियल लोग्नेबिनै गर्भवती भएकी नीना गुप्तालाई बलिउडले धारे हात लगाउँदै दुत्कारे पनि कवि एवम् फिल्मकार गुलजारले निकै सहयोग गरे । नीनालाई उनले आफ्नो चर्चित टेलिशृंखला ‘मिर्जा गालिब’ मा महत्त्वपूर्ण भूमिका दिए ।
आलिया भट्टकी आमा सोनी राजदान थिएटर ब्याकग्राउन्डकी कुशल कलाकारा हुन् । जसले जोन फाउल्सको The Collector तथा ज्याँ पल सार्त्रको No Exit जस्ता नाटकहरूमा अभिनय गरेर थिएटर वर्ल्डमा नाम कमाएकी थिइन् । राजदान र नीना बेस्ट फ्रेन्ड थिए र अहिले पनि हुन् । नीना गर्भवती भएको बेला राजदानले सहेलीको खुब हेरविचार, स्याहारसुसार गरिन् ।
अनि एक थिए दयालु ओम पुरी । नीनालाई खान बस्न कुनै दुःख नहोस् भनी उनले नीनालाई बस्नका लागि आफ्नो घर नै दिए ।
यी सब पढेर नीनाको जीवनको सबैभन्दा दुःख एवम् चरम संकटको बेला उनलाई साथ दिने गुलजार, सोनी राजदान र ओम पुरीजस्ता भला मानुषहरूप्रति मेरो मनमा प्रेम र सम्मानको भाव एकैपटक जागेर आयो ।
प्रसंग ८
जिन्दगीभरि सानातिना रोलमा चित्त बुझाएकी यी प्रतिभाशाली अभिनेत्रीलाई सबैले बिर्सिसकेका थिए । बलिउडले खोजखबर गर्न छाडिसकेको थियो । यस्तैमा 2017 को एक बिहान यी कलाकारले कमाल गरिन् ।
आफ्ना एघार हजार फलोअर्सका निम्ति इन्स्टाग्राममा आफ्नो तस्वीरसितै यस्तो पोस्ट गरिन्: I live in Mumbai and working am a good actor looking to good part to play !
व्याकरणमा कैफियत भए पनि यो वाक्य यति भाइरल भइदियो कि फिल्म इन्डस्ट्रीका अनेकलाई झकझकाइदियो । त्यसमाथि छोरी मसाबाले कमेन्टमा ‘दुई पटक राष्ट्रिय पुरस्कार जितेकी मेरी अभिनेत्री आमाप्रति मलाई गर्व छ’ भनी उल्लेख गरिदिएपछि त अरु के नै पो चाहियो ।
इन्स्टाग्रामको पोस्टले नीना गुप्ताको जिन्दगी नै परिवर्तन भयो ।
प्रसंग ९
इन्स्टाग्राम प्रकरणपछि नीना गुप्तालाई फिल्ममा खेलाउन चाहने नयाँ पुस्ताका निर्देशकहरूको संख्या एक्कासि बढ्न थाल्यो । यस्तैमा एक दिन उनलाई एउटा फिल्म हातलागी भयो । फिल्मका निर्देशक थिए अमित शर्मा, जसले त्यसअघि एउटा मात्र फिचर फिल्म –TEVAR (2015)- निर्देशन गरेका थिए ।
किताबमा नीना लेख्छिन्: In 2018, I was cast in a film that not only changed the course of my CAREER but took it to great HEIGHTS !
फिल्मको नाम थियो: BADHAAI HO !
प्रसंग १०
फिल्म करिअरको ३५ वर्षपछि ६३ वर्षको उमेरमा आएर बल्ल समयले नीना गुप्तालाई मुस्कुराएर भनेको थियो: बधाई हो !
फिल्म रिलिज भएपछि लाखौँ दर्शकहरूले नीना गुप्ताको प्रशंसनीय काम देखेर उनलाई प्रेमपूर्वक भनेका थिए: बधाई हो !
फिल्म इन्डस्ट्रीले पनि अन्ततः उनको हातमा –Critics Award Best Actress– को ट्रफी हस्तान्तरण गर्दै सम्मानपूर्वक भनेको थियो: बधाई हो !
०००
यो फिल्म 18 OCTOBER 2018 मा रिलिज हुँदा –विजया दशमीको अघिल्लो दिन– म गोवाको समुद्री किनारमा थिएँ । साथमा थिए गीतकार भूपेन्द्र खड्का प्लस लेखक गनेस –पैताला– पौडेल नाम गरेका उत्ताउला टिनेजर्सजस्ता मनुवाज ।
विजया दशमीको अर्काे दिन अरेबियन सागर किनारको बालुवामा सूर्य स्नान गरेका दुई मनुवाजलाई टिपेर मैले एउटा ट्याक्सीको पछिल्लो सिटमा कोचेँ । मचाहिँ चालकको बगलमा शानसित बसेँ ।
चालकलाई भनेँ, 'हमे पिक्चर हाउस ले चलो । जहाँ नीना गुप्ताकी नयी पिक्चर स्क्रिनिङ हो रही है ।' थ्यांक गड, निजले ‘कौन नीना गुप्ता’ चाहिँ भनेन ।
चालकले धुइँपताल गाडी कुदायो । र, हामीलाई एउटा विशाल business mall को पार्किङ लटमा डिपोजिट गरिदियो ।
‘बधाई हो !’ गज्जबको फिल्म लाग्यो ।
हलबाट निस्कँदै गर्दा मैले दुई मनुवाजलाई भनेँ, ‘चलो नीना गुप्ता के नाम ब्ल्याक कफी हो जाये ।’ गनेस –पैताला– पौडेल सिनेमाप्रतिको मेरो अगाध प्रेमलाई मनैदेखि महसुस गर्ने मनुवा हो । सेलिब्रेसनको मेरो मुड देखेर उसले फ्याट्ट भन्यो, 'केको ब्ल्याक कफी नि दाइ ! तपाईंलाई मन पर्ने बुढी हिरोइनको यति सुन्दर फिल्म हेरियो । ब्ल्याक कफी होइन, ब्ल्याक लेबल पिउनुपर्छ ।'
त्यो साँझ केटाहरूले ब्ल्याक लेबल नै फोडे ।
गनेसले ठीकै भनेको थियो । मलाई मन पर्ने नीना गुप्तालाई उसले ‘बुढी हिरोइन’ को संज्ञा दिएको थियो । यी बुढी हिरोइनले अन्ततः बुढेसकालमा आफूले जिन्दगीभरि डिजर्भ गरेको भूमिका हासिल गरेकी थिइन् ।
त्यो भूमिकालाई –meticulously, beautifully, gracefully– सिल्भर स्क्रिनमा ज्युँदाएकी थिइन् । फिल्म इन्डस्ट्रीसमक्ष आफू अझै जीवित भएको सबुत प्रमाण सशक्त अभिनयमार्फत पेस गरेकी थिइन् ।
रिचर्ड एटनबोरोको फिल्म –GANDHI- मा झुलुक्क देखा पर्ने, सत्यजित रे र श्याम बेनेगलका तथाकथित् कलात्मक फिल्महरूमा स–सानो रोल पाउने, नेसनल अवार्डहरू पाए पनि ‘चोली के पिछे क्या है’ भन्दै स्टेजहरूमा नाँच्दै हिँड्नुपर्ने नीना गुप्ताको जीवन संघर्षले भन्छ: हिँड्न नछोड्नू, सबैतिरबाट घृणित एवम् आलोचना भए पनि यात्रा जारी राख्नू । आफ्नो कला एवम् प्रतिभाप्रति भएको विश्वासको दियोलाई कहिल्यै निभ्न नदिनू । अस्तित्वले एक दिन जरुर भन्नेछ: बधाई हो । जिन्दगीले भन्नेछ: बधाई हो । मृत्युले समेत भन्न बाध्य हुनेछ: बधाई हो ।
कुमार नगरकाेटीका सबै लेखहरू पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहाेस् ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन ३, २०७८ ०६:१९
